Deze samenvatting bevat de volgende artikelen*:
• T. Kooijmans, 'Strafrechtelijke causaliteit, alternatieve scenario's en vingerwijzingen voor de
rechtspraktijk', Ars Aequi2012, p. 645-652
• T. Kooijmans, 'De roekeloze automobilist', Ars Aequi2014, p. 118-124
• T. Kooijmans, 'Door ro...
Samenvatting verplicht voorgeschreven artikelen Strafrechtelijke aansprakelijkheid
Deze samenvatting bevat de volgende artikelen*:
T. Kooijmans, 'Strafrechtelijke causaliteit, alternatieve scenario's en vingerwijzingen voor de
rechtspraktijk', Ars Aequi2012, p. 645-652
T. Kooijmans, 'De roekeloze automobilist', Ars Aequi2014, p. 118-124
T. Kooijmans, 'Door roekeloosheid getriggerd', Ars Aequi 2015, p. 130-135
Prof.mr. T. Kooijmans, Annotatie NJ, HR 9 februari 2016, nr. 15/01444,
ECLI:NL:HR:2016:222(Marktkramen)
Volgens de verplicht voorgeschreven literatuur aan de Universiteit van Tilburg – 2019/2020
T. Kooijmans, 'Strafrechtelijke causaliteit, alternatieve scenario's en vingerwijzingen voor de rechtspraktijk',
Ars Aequi2012, p. 645-652
§1 Inleiding: via causaliteit en opzet naar Groningen en weer terug naar causaliteit
De causaliteit heeft zich ontwikkeld als een echt strafrechtelijk leerstuk waaraan in de handboeken substantiële
aandacht wordt geschonken. Die aandacht spitst zich als vanzelf toe op hard cases. Ik doel met name op zaken
waarin zich tussen de gedraging van de verdachte en het uiteindelijk ingetreden gevolg een of meer
gebeurtenissen (buiten de invloedssfeer van de verdachte gelegen) hebben voorgedaan die van invloed zouden
kunnen zijn op de vraag of het gevolg aan de gedraging van de verdachte kan worden toegeschreven, alsmede
op bepaalde zaken waarin de aan de verdachte verweten gedraging bestaat uit een nalaten.
Als heersende leer geldt thans de toerekening naar redelijkheid. Kan het ingetreden gevolg redelijkerwijze aan
(de gedraging van) de verdachte worden toegerekend? Een factor waaraan deze vraag het nodige gewicht zal
worden toegekend, is of de gedraging van de verdachte een onmiskenbare voorwaarde (csqn-verband) is
geweest voor het intreden van het gevolg.
Meer dan bij causaliteit het geval is, stelt de vraag of de verdachte opzettelijk heeft gehandeld, de
rechtspraktijk voor problemen. Volgens vaste rechtspraak is opzet op een bepaald gevolg aanwezig als de
verdachte zich willens en wetens heeft blootgesteld aan de aanmerkelijke kans dat dat gevolg zal intreden. Het
moet daarbij gaan om een kans die naar algemene ervaringsregels aanmerkelijk is te achten. Deze rechtspraak
van de HR is mede tot ontwikkeling gekomen in de zaken waarin een hiv-besmet persoon onbeschermde
seksuele gemeenschap had gehad met een derde die van die besmetting niet op de hoogte was.
Of de kans op besmetting met het hiv-virus aanmerkelijk is, speelt evenwel geen rol als de feitenrecht vaststelt
dat de verdachte (niet voorwaardelijk opzet maar) ‘gewoon’ (of ‘vol’) opzet heeft gehad op dat gevolg. Die
laatste gang van zaken – waarin opzet geen problematische kwestie is maar waarin de vraag naar de
strafrechtelijke causaliteit wel als twistpunt naar voren kwam – deed zich voor in de zogenoemde Groninger
hiv-zaak.
§2 Uit de overwegingen van de HR
-
§3 Van ‘normale’ gevallen naar meer uitzonderlijke gevallen
In de overwegingen in het Groningse hiv-zaak stelt de HR de toerekening naar redelijkheid als
beoordelingscriterium van het onderhavige causaliteitsvraagstuk voorop. De HR brengt tot uitdrukkelijk dat het
intreden van een bepaald gevolg in causaal verband kan staan tot een gedraging van de verdachte indien die
gedraging als conditio sine qua non voor dat gevolg heeft te gelden en dat gevolg ook redelijkerwijs aan die
gedraging (en daarmee aan de verdachte) valt toe te rekenen, zelfs ook als zich ná die gedraging maar vóór het
intreden van het gevolg een of meer gebeurtenissen hebben voorgedaan die van invloed kunnen zijn geweest
op de totstandkoming van het gevolg. In deze benadering worden complicerende interveniërende schakels in
de causaliteitsketen gerekend tot de ‘normale’ gevallen.
Het csqn-verband geldt dus in beginsel als ondergrens van het causaal verband maar dat neemt niet weg dat
binnen het vigerende criterium van de toerekening naar redelijkheid ruimte bestaat om het gewicht te bepalen
van andere schakels in de causaliteitsketen dan de gedraging van de verdachte en te beoordelen of die schakels
van zodanige aard zijn dat het ingetreden gevolg niet meer redelijkerwijze aan de verdachte kan worden
toegerekend.
De HR maakt in rov. 2.4.2 vervolgens duidelijk dat er ‘meer uitzonderlijke gevallen’ zijn waarin niet zonder meer
kan worden vastgesteld dat de gedraging van de verdachte in de keten van de gebeurtenissen een
noodzakelijke factor is geweest voor het intreden van het gevolg.
1
, Het ‘meer uitzonderlijke’ karakter van de Groninger hiv-zaak is gelegen in de omstandigheid dat niet kan
worden uitgesloten dat het intreden van het gevolg, onafhankelijk van de gedragingen van de verdachte, alleen
door gedragingen van derden is veroorzaakt.
Nu kan zich de situatie voordoen dat noch de ene gebeurtenis noch een andere als (exclusieve) csqn voor het
intreden van een bepaald gevolg kan worden aangewezen. Die realiteit wordt in rov. 2.4.3 door de HR onder
ogen gezien en hij markeert een aantal grenzen waarbinnen een causaliteitsoordeel van de feitenrechter in
geval van onzekerheid in ‘meer uitzonderlijke gevallen’ gestalte kan krijgen. De HR overweegt onder meer dat
de omstandigheid dat niet geheel kan worden uitgesloten dat latere handelingen van derde mede hebben
geleid tot het gevolg, aan het aannemen van causaal verband niet in de weg behoeft te staan.
In rov. 2.4.4 overweegt het rechtscollege dat voor redelijke toerekening ‘in gevallen als de onderhavige’ ten
minste is vereist dat wordt vastgesteld dat de gedraging van de verdachte een onmiskenbare schakel ‘kan’
hebben gevormd in de gebeurtenissen die tot het gevolg hebben geleid, alsmede dat ook aannemelijk is dat
het gevolg met een aanzienlijke mate van waarschijnlijkheid door de gedraging van de verdachte is
veroorzaakt. Voorts springt in het oog dat de HR dit oordeel betrekt op gevallen als ‘de’ onderhavige. Deze
aanduiding als meervoud duidt erop dat de HR hier het oog heeft op de ‘meer uitzonderlijke gevallen’ als
categorie en niet slechts op de Groninger hiv-zaak. Ook deze insteek lijkt mij correct maar hier geldt wederom
dat deze overweging niet tot de ‘meer uitzonderlijke gevallen’ beperkt hoeft te blijven, maar dat het de
feitenrechter in elke strafzaak waarin zich een causaliteitsprobleem voordoet een nuttig gezichtspunt kan
aanreiken.
Dat laatste kan ook worden opgemerkt voor het bereik van het hulpmiddel dat de HR noemt voor de
beoordeling van de vraag of aannemelijk is dat het gevolg met een aanzienlijke mate van waarschijnlijkheid
door de gedraging van de verdachte is veroorzaakt. In dat hulpmiddel is aan de orde of ‘in de gegeven
omstandigheden’ de gedraging van de verdachte naar haar aard geschikt is om het gevolg tot stand te brengen
en bovendien ‘naar ervaringsregels’ van dien aard is dat zij het vermoeden wettigt dat deze gedraging heeft
geleid tot het intreden van het gevolg. Door de casuïstische insteek van de ‘de gegeven omstandigheden’ te
koppelen aan ‘ervaringsregels’ wordt door dit hulpmiddel het causaliteitsoordeel van de rechter in enige mate
geobjectiveerd. Van ervaringsregel kan ook worden gesproken als voor de vaststelling daarvan een
deskundigenoordeel nodig zou zijn.
Voor het hanteren door de rechter van het genoemde hulpmiddel reikt de HR het gezichtspunt aan in hoeverre
aannemelijk is geworden dat andere niet aan de gedraging van de verdachte gerelateerde oorzaken
hoogstwaarschijnlijk niet tot dat gevolg hebben geleid.
Indien het door de verdediging geschetste alternatieve scenario zich redelijkerwijs niet voorgedaan kan hebben
omdat het hoogst onwaarschijnlijk is, dan mag de rechter het causaal verband aanwezig achten als de
gedraging van de verdachte met een aanzienlijke mate van waarschijnlijkheid tot het gevolg kan hebben geleid.
Dat het alternatieve scenario hoogst onwaarschijnlijk is, zal moeten volgen uit hetgeen de rechter
dienaangaande heeft vastgesteld.
Met dit arrest is strikt genomen de vraag nog niet beantwoord of de feitenrechter tot vrijspraak zou moeten
komen indien in de ‘meer uitzonderlijke gevallen’ het alternatieve scenario niet hoogst onwaarschijnlijk is.
Anders geformuleerd, welke mate van waarschijnlijkheid van het alternatieve scenario moet leiden tot
vrijspraak? In het algemeen geldt in het strafrecht dat het feitelijke substraat dat ten grondslag wordt gelegd
aan verweren die bevrijdend beogen te werken, aannemelijk moet worden. Het is thans nog de vraag of dit
uitgangspunt ook een oplossingsrichting zou kunnen bieden voor de hier aangestipte ‘bevrijdende
causaliteitskwestie’.
§4 Tot besluit: poging tot misdrijf als ingang voor vermijding van causaliteitsproblemen
Het berust niet op toeval dat de HR juist in deze hard case wijst op de mogelijkheid om de gedraging van de
verdachte ten laste te leggen in termen van poging tot misdrijf. De vingerwijzing voor, in de eerste plaats, het
OM is helder: leg in complexe causaliteitszaken (subsidiair) de poging ten laste. Als het gevolg is ingetreden,
maar niet met voldoende mate van waarschijnlijkheid kan worden vastgesteld dat het de gedragingen van de
verdachte waren waaraan dat gevolg redelijkerwijs kan worden toegerekend, dan ligt het ten laste leggen van
de poging mijns inziens ook wel voor de hand. Dat het gevolg mogelijk wel is veroorzaakt door de verdachte,
behoeft volgens de HR aan het aannemen van een poging niet in de weg te staan, nu voor strafrechtelijke
aansprakelijkheid ter zake van een poging geen wettelijk vereiste is dat wordt vastgesteld dat de uitvoering van
het misdrijf niet door de verdacht eis voltooid.
Hoe nuttig deze vingerwijzing van de HR derhalve ook is, er zijn in sommige situaties complicaties denkbaar die
in verband kunnen worden gebracht met het hiervoor onder 3 beschreven hulpmiddel dat betrekking heeft op
de vraag of verdachtes gedraging naar haar aard geschikt is om het betreffende gevolg tot stand te brengen.
2
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller Karlijn123. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $3.44. You're not tied to anything after your purchase.
