Goederenrecht C.S.
Samenvatting
(Volgorde colleges)
Voornaamste bron:
W.H.M. Reehuis & A.H.T. Heisterkamp (red.), Goederenrecht (Pitlo-serie deel 3), Deventer: Kluwer
2019, veertiende druk.
,Goederenrecht C.S. Samenvatting 2019/2020
Inhoudsopgave
College 1: Verhaal en voorrang algemeen ............................................................................. 4
A. Pitlo-Reehuis, nrs. 735-759d........................................................................................................... 4
14.1 Verhaal en voorrang algemeen ................................................................................................ 4
14.2 Algemene bepalingen pand- en hypotheekrecht ...................................................................... 5
B. Pitlo-Reehuis, nrs. 913-930............................................................................................................. 8
14.6 Voorrechten ............................................................................................................................. 8
C. J.B. Huizink, Insolventie, 9e druk, 2018, blz. 1-13. ..................................................................... 10
College 2: Pandrecht, in het bijzonder op roerende zaken ................................................ 13
A. Pitlo-Reehuis, nrs. 307-328a. ........................................................................................................ 13
6.7 Levering bij voorbaat van toekomstige goederen.................................................................... 13
B. Pitlo-Reehuis, nrs. 760-804........................................................................................................... 15
14.3 Pandrecht op roerende zaken, niet-registergoederen ............................................................. 15
Colleges 3-5: Pandrecht op vorderingen .............................................................................. 22
A. Pitlo-Reehuis, nrs. 805-837........................................................................................................... 22
14.4 Pandrecht op vorderingen op naam ....................................................................................... 22
B. Pitlo-Reehuis, nrs. 979-998........................................................................................................... 26
C. N.J. Polak-M. Pannevis, Insolventierecht, 14e druk, 2017, blz. 201-218. .................................... 28
College 6: Retentierecht en hypotheek ................................................................................. 31
A. Pitlo-Reehuis, nrs. 838-912........................................................................................................... 31
14.5 Hypotheek ............................................................................................................................. 31
B. Pitlo-Reehuis, nrs. 937-954........................................................................................................... 37
14.7 Retentierecht .......................................................................................................................... 37
College 7: Vormerkung, beslag en faillissement .................................................................. 40
A. Asser/Hijma 7-I, Koop en ruil, 9e druk (2019), nr. 238-246. ....................................................... 40
B. S.E. Bartels en H.W. Heyman, ‘De Vormerkung en de gelijke behandeling van schuldeisers’,
WPNR 2004/6600, p. 938-941. .......................................................................................................... 40
College 8: Faillissementspauliana ......................................................................................... 42
A. N.J. Polak-M. Pannevis, Insolventierecht, 14e druk, 2017, blz. 137-166. .................................... 42
College 9: Eigendomsvoorbehoud en recht van reclame .................................................... 47
A. Pitlo-Reehuis, nrs. 121-127f en 955-978. ..................................................................................... 47
Hoofdstuk 15, Reclamerecht en eigendomsvoorbehoud ............................................................... 47
15.1 Inleiding................................................................................................................................. 47
15.2 Recht van reclame ................................................................................................................. 47
15.3 Eigendomsvoorbehoud .......................................................................................................... 48
2
Rijksuniversiteit Groningen Edwin van der Velde
,Goederenrecht C.S. Samenvatting 2019/2020
15.4 Huurkoop en lease ................................................................................................................. 51
B. E.F. Verheul, ‘Hoe harmonieus is de verhouding tussen verkoper en pandhouder na
Rabobank/Reuser?’, TvI 2017/10, p. 60-68. ...................................................................................... 51
College 10: De bijzondere verhaalspositie van de fiscus ..................................................... 54
A. Pitlo-Reehuis, nrs. 930-936........................................................................................................... 54
B. J.J. Vetter & A.J. Tekstra (m.m.v. W. de Wit), Invordering van belastingen, 9e druk, 2016,
hoofdstukken 9 en 14 ........................................................................................................................ 55
Hoofdstuk 9: Het fiscale voorrecht................................................................................................ 55
Hoofdstuk 14: Fiscaal bodemrecht ................................................................................................ 57
College 11: Fiduciaverbod en kwaliteitsrekening ............................................................... 60
A. Pitlo-Reehuis, nrs. 118-120b, 286-288. ........................................................................................ 60
B. H.J. Snijders, De kwaliteitsrekening nader beschouwd, NTBR 2004/7, blz. 298-305. ................. 61
College 12: Erfpacht en opstal .............................................................................................. 63
A. Pitlo-Reehuis, nrs. 588-610........................................................................................................... 63
12.1 Beperkte rechten in het algemeen.......................................................................................... 63
B. Pitlo-Reehuis, nrs. 641-677........................................................................................................... 65
12.3 Erfpacht ................................................................................................................................. 65
12.4 Opstal..................................................................................................................................... 68
C. C.M.D.S. Pavillon & F.J. Vonck, 'Consumentengoederenrecht: over oneerlijke
erfpachtvoorwaarden en de richtlijnconforme uitleg van art. 5:91 lid 4 BW', NTBR 2018/12, p. 80-
88. ...................................................................................................................................................... 69
D. P.J. van der Plank, ‘Is het mogelijk art. 3:4 bestanddelen te verzelfstandigen door middel van het
vestigen van een recht van opstal?’, WPNR 2016/7108, p. 399-403. ................................................ 71
College 13: Erfdienstbaarheid............................................................................................... 73
A. Pitlo-Reehuis, nrs. 611-640........................................................................................................... 73
12.2 Erfdienstbaarheden ................................................................................................................ 73
B. K. Everaars, ‘De goederenrechtelijke imprévisionregeling: vuistregels voor de rechtspraktijk’,
WPNR 2015/7059, p. 347-355. .......................................................................................................... 76
College 14: Appartementsrecht ............................................................................................. 79
A. Pitlo-Reehuis, nrs. 706-734........................................................................................................... 79
Hoofdstuk 13, Appartementsrechten ............................................................................................. 79
3
Rijksuniversiteit Groningen Edwin van der Velde
,Goederenrecht C.S. Samenvatting 2019/2020
College 1: Verhaal en voorrang algemeen
A. Pitlo-Reehuis, nrs. 735-759d.
14.1 Verhaal en voorrang algemeen
Hoofdregels
Schuldeisers hebben uiteindelijk, als hun vorderingen niet worden voldaan, de bevoegdheid zich te ver-
halen op de goederen van hun schuldenaar (art. 3:276 Burgerlijk Wetboek (BW)). Dit verhaalsrecht
heeft betrekking op verhaal van geldvorderingen en kent voorts de volgende centrale kenmerken:
1. De schuldeiser komt met betrekking tot zijn vordering een verhaalsrecht toe en de goederen van
de schuldenaar zijn uitwinbaar voor diens schulden;
2. Alle goederen van de schuldenaar zijn uitwinbaar;
3. De schuldeiser is vrij in de keuze van het goed of de goederen waarop hij verhaal wil zoeken;
4. Goederen zijn slechts uitwinbaar voor zover ze tot het vermogen van de schuldenaar behoren;
5. Aan iedere schuldeiser komt het recht toe om verhaal te nemen.
Als er meerdere schuldeisers zijn en zij zich op dezelfde goederen willen verhalen (‘samenloop van
verhaalsrechten’ of ‘concursus creditorum’), terwijl de opbrengst onvoldoende is om allen te voldoen,
hebben zij onderling een gelijk recht op voldoening uit de opbrengst van de geëxecuteerde goederen van
hun schuldenaar naar evenredigheid van eenieders vordering. Deze onderlinge gelijkheid wordt door-
gaans ‘paritas creditorum’ genoemd. Er is dus geen rangorde naar hoogte van de vordering, naar het
ogenblik van ontstaan van de vordering of naar het moment van beslaglegging.
Verhaalsuitoefening buiten faillissement geschiedt door het leggen van (conservatoir en ver-
volgens) executoriaal beslag, op basis van een executoriale titel (zoals de grosse van een veroordelend
vonnis of authentieke akte). Na de beslaglegging volgt executoriale verkoop en verhaal op de uiteinde-
lijke netto-executieopbrengst (na voldoening van de kosten van executie). Voor dit alles zij verwezen
naar art. 430 e.v. Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering (Rv). Bij faillissement is sprake van collec-
tieve uitwinning middels een beslag op het gehele vermogen van de failliet. Individueel gelegde besla-
gen komen te vervallen (art. 33 Faillissementswet (Fw)). De schuldeiser moet zijn vordering ter verifi-
catie indienen bij de curator, waarna hij bij erkenning aanspraak maakt op een evenredig deel van zijn
vordering zoals neergelegd in de (slot)uitdelingslijst.
Uitzonderingen: voorrang
Op de voornoemde hoofdregels bestaan verschillende uitzonderingen. Zo zijn niet alle goederen van
de schuldenaar voor uitwinning vatbaar. Wettelijke uitzondering is bijvoorbeeld het loon dat onder
een wettelijke inhoudingsplicht valt (art. 475a lid 2 Rv). Wettelijke uitzonderingen zijn van dwingende
aard, maar partijen kunnen wel overeenkomen dat op bepaalde goederen geen verhaal kan worden ge-
zocht (zie de aanhef van art. 3:276 BW). Verder zijn sommige goederen naar aard of op grond van de
wet niet voor overdracht vatbaar (denk aan het recht van gebruik en bewoning ex art. 3:226 lid 4 BW),
zodat ook geen sprake kan zijn van verhaal door executoriale verkoop. Nu executie van vorderingsrech-
ten geschiedt door inning in plaats van verkoop en overdracht, staat de onoverdraagbaarheid van vorde-
ringsrechten in beginsel niet aan verhaal in de weg.
Een andere uitzondering op de voornoemde hoofdregels – deze keer op het uitgangspunt van
paritas creditorum – is dat de wet soms voorrang verschaft aan bepaalde schuldeisers. Voorrang houdt
in dat bepaalde schuldeisers zich vóór de andere schuldeisers uit de netto-opbrengst mogen voldoen. De
wet kent een gesloten systeem van voorrangsrechten (art. 3:277 lid 1 BW). Daartoe behoren in elk geval
pand en hypotheek (art. 3:278 lid 1 BW), maar ook de andere in de wet aangegeven gronden, zoals het
retentierecht (art. 3:292 BW). Zie voor andere voorbeelden art. 3:282 lid 1 en 2 BW en art. 3:264 lid 7
BW. Deze verschillende voorrangsrechten staan overigens onderling ook niet gelijk in rang. Zo gaan
pand en hypotheek boven voorrecht (art. 3:279 BW), behoudens door de wet aangegeven uitzonderingen
(onder meer art. 3:284 lid 2, 3:285 lid 2, 3:287 lid 2 BW en art. 21 lid 2 Invorderingswet 1990).
4
Rijksuniversiteit Groningen Edwin van der Velde
,Goederenrecht C.S. Samenvatting 2019/2020
Naast deze wettelijke gronden van voorrang, zijn er ook rechtsfiguren die op andere wijze het-
zelfde resultaat weten te bereiken, namelijk door samenloop van verhaalsrechten uit te sluiten. Hierbij
is dus eigenlijk geen sprake van meerdere schuldeisers die zich op hetzelfde verhaalsobject verhalen, en
dus ook niet van ‘echte’ voorrang. In de eerste plaats onderscheidt men de persoonlijke zekerheid. Dat
houdt in dat naast de schuldenaar een ander met zijn vermogen verhaalsaansprakelijk is, zoals het geval
is bij hoofdelijke aansprakelijkheid, borgtocht of bankgaranties. In de tweede plaats kan men denken
aan de zogenoemde feitelijke of oneigenlijke voorrang. Daarvan is bijvoorbeeld sprake als de schuldei-
ser zich kan verhalen op een afgescheiden vermogen, wat bijvoorbeeld aan de orde is bij de bijzondere
gemeenschappen (art. 3:192 BW). Andere voorbeelden zijn verrekening (art. 6:127 e.v. BW en 53 Fw),
toerekening van gemeenschapsschulden (art. 3:184 lid 1 BW), eigendomsvoorbehoud, recht van reclame
en zekerheidsoverdracht.
Een verwante rechtsfiguur is dat de schuldenaar op een bankrekening van een tussenpersoon
betaalt. Hoofdregel is dan dat het bijgeschreven bedrag gaat behoren tot het vermogen van de tussen-
persoon, met als gevolg dat het bedrag vatbaar is voor verhaal door de schuldeisers van de tussen-
persoon. Daaraan doet niet af dat de tussenpersoon gehouden is het bedrag door te betalen aan zijn
achterman. In sommige beroepsgroepen is dit echter onwenselijk bevonden. Daarom geldt voor notaris-
sen en deurwaarders dat zij een kwaliteits- of derdenrekening kunnen aanhouden waarop zij een van hun
eigen vermogen afgescheiden vermogen kunnen aanhouden (zie expliciet art. 25 Wet op het notarisambt
(Wna) en art. 19 Gerechtsdeurwaarderswet (Gdw)). Het saldo op de kwaliteitsrekening is niet vatbaar
voor verhaal door schuldeisers van de beroepsbeoefenaars in privé. Rechthebbenden op het saldo van
de bijzondere rekening zijn degenen ten behoeve van wie gelden op die rekening zijn bijgeschreven,
onder de voorwaarden die in hun onderlinge verhouding nader gelden. Tussen deze rechthebbenden
geldt met betrekking tot die gelden een gemeenschap als bedoeld in art. 3:166 lid 1 BW (Koren q.q./Tek-
stra q.q.). Volgens de Hoge Raad nemen advocaten en accountants een met notarissen en deurwaarders
vergelijkbare positie in, zodat hij het passend acht dat de regeling van art. 25 Wna en 19 Gdw van
overeenkomstige toepassing is op door hen aangehouden kwaliteitsrekeningen (Procall).
Naast voorrang bij verhaalsuitoefening is het ook mogelijk dat partijen bij overeenkomst bepa-
len dat de vordering van de schuldeiser tegenover alle of bepaalde schuldeisers juist een lagere rang
neemt dan de wet haar toekent (art. 3:277 lid 2 BW). Weliswaar zijn alle goederen van de schuldenaar
uitwinbaar, maar – als de overeenkomst zulks uitwijst – pas als de overige schuldeisers zijn voldaan.
14.2 Algemene bepalingen pand- en hypotheekrecht
Uitzonderingen: zekerheidsrechten
Pand en hypotheek vormen de belangrijkste uitzonderingen op de paritas creditorum, aangezien zij
zich met voorrang boven andere schuldeisers op een bepaald goed uit het vermogen van de schuldenaar
kunnen verhalen (art. 3:277 BW). Pand en hypotheek zijn in essentie gelijk, met dien verstande dat het
object van de zekerheidsrechten verschilt (art. 3:227 BW). Hypotheek rust namelijk op registergoederen,
pand op alle andere goederen. Dit verschil in object brengt ook mee dat de toepasselijke regels verschil-
len, zodat de inhoud van hypotheek- en pandrechten toch niet op alle punten overeenstemmen.
Om verschillende redenen nemen pand- en hypotheekhouders een sterke positie in. Ten eerste
hebben zij het recht van parate executie (art. 3:248 e.v. en 3:268 e.v. BW). Dat houdt in dat zij bevoegd
zijn om bij verzuim van de schuldenaar tot executoriale verkoop van het goed over te gaan teneinde zich
op de opbrengst te verhalen, zonder dat zij eerst een executoriale titel dienen te halen of executoriaal
beslag hoeven te leggen. Ten tweede nemen zij in faillissement een separatistpositie in. Dat wil zeggen
dat zij het goed waarop het pand- of hypotheekrecht rust, van de boedel kunnen afscheiden en zich op
dat goed kunnen verhalen boven de andere schuldeisers in faillissement. Dit heeft te maken met het feit
dat pand- en hypotheekrechten beperkte rechten zijn, die ook op het goed blijven rusten als het goed
wordt overgedragen, de eigenaar failliet gaat of een ander beperkt recht op het goed wordt gevestigd.
Ten derde verschaffen pand- en hypotheek voorrang, ook buiten faillissement, behoudens bij de wet
bepaalde uitzonderingen (genoemd zijn reeds art. 3:284 lid 2, 3:285 lid 2 en 21 lid 2 Invorderingswet
1990).
5
Rijksuniversiteit Groningen Edwin van der Velde
, Goederenrecht C.S. Samenvatting 2019/2020
Een ander belangrijk kenmerk is dat pand en hypotheek afhankelijke rechten zijn. Gevolg
daarvan is dat zij (van rechtswege) mee overgaan bij overdracht van de gezekerde vordering en pas (van
rechtswege) teniet gaan als de gezekerde vordering (geheel) is voldaan (art. 3:7 jo. 3:82 BW). Het af-
hankelijke karakter staat er niet aan in de weg dat pand- of hypotheekrechten tot zekerheid van de vol-
doening van meerdere vorderingen worden gevestigd. Als dan één van die vorderingen wordt overge-
dragen, ontstaat ten behoeve van die vorderingen echter geen nieuw hypotheekrecht ten behoeve van de
nieuwe schuldeiser. In plaats daarvan blijft het enige hypotheekrecht bestaan en ontstaat er met betrek-
king tot dat enige hypotheekrecht een gemeenschap, waarvan zowel de cedent als de cessionaris deel-
genoot zijn. Om dit te voorkomen kunnen schuldeiser en schuldenaar ook overeenkomen dat de vorde-
ringen die onder het pand- of hypotheekrecht vallen beperkt zijn tot vorderingen die toebehoren aan
degene ten behoeve van wie het recht oorspronkelijk is gevestigd. Dit is niet in strijd met het afhankelijke
karakter van pand- en hypotheekrechten.
Pand- en hypotheekrechten zijn bovendien ondeelbaar (art. 3:230 BW). Dat wil zeggen dat
voor de gehele vordering verhaal kan worden genomen op het gehele goed waarop het pand- of hypo-
theekrecht rust. Ook als het verpande of verhypothekeerde goed meer waard is dan het beloop van de
vordering, kan de pand- of hypotheekhouder het goed uitwinnen. Wel moet hij de overwaarde uitkeren
aan zijn pand- of hypotheekgever. Voldoening van een gedeelte van de vordering heeft geen invloed op
het pand- of hypotheekrecht. Pas als de vordering die onder het zekerheidsrecht valt geheel is voldaan,
vervalt dat zekerheidsrecht door het afhankelijke karakter ervan (zie hiervoor). Een ander aspect van de
ondeelbaarheid is dat overgang van de schuldeisers- of schuldenaarspositie naar twee of meer andere
personen niet tot gevolg heeft dat het pand- of hypotheekrecht wordt gesplitst in twee rechten. Wel moet
worden benadrukt dat het pand- en hypotheekrecht ondeelbaar zijn, niet de gezekerde vordering. Daar-
van kan best een deel overgaan op een derde, in welk geval met betrekking tot het zekerheidsrecht een
gemeenschap ontstaat. Als zo’n gemeenschap ontstaat, zijn beide schuldeisers alleen samen bevoegd
om tot executie over te gaan. Om zelfstandig tot executie bevoegd te zijn moet men twee of meer afzon-
derlijke zekerheidsrechten met gelijke rang vestigen.
Als besproken is vestiging van een pand- of hypotheekrecht alleen mogelijk tot zekerheid van
een vordering tot voldoening van een geldsom, omdat alleen die verhaalbaar zijn. vestiging van pand
en hypotheek tot zekerheid van een vordering tot het verrichten van een andere prestatie is wel mogelijk,
maar alleen als die prestatie tot een geldvordering herleidbaar is. Verhaal is pas mogelijk nadat de vor-
dering daadwerkelijk is herleid tot een geldvordering. Als men de oorspronkelijke prestatie wenst, moet
men niet de lijn van verhaal volgen, maar die van reële executie ex art. 3:300 en 3:301 BW. Art. 3:231
lid 2 BW eist dat de vordering waarvoor pand of hypotheek wordt gegeven voldoende bepaalbaar is op
het tijdstip van executie. Voor hypotheek brengt dit vereiste mee dat de hypotheekakte een aanduiding
moet bevatten van de vordering waarvoor de hypotheek tot zekerheid strekt, of van feiten aan de hand
waarvan die vordering zal kunnen worden bepaald, inclusief het maximumbedrag waarvoor de hypo-
theek is gevestigd (art. 3:260 lid 1 BW).
De bepaalbaarheidseis staat niet in de weg aan de zekerheidstelling ten behoeve van toekom-
stige vorderingen, zo blijkt uit art. 3:231 lid 1 BW. Deze zekerheidsrechten nemen rang naar het moment
waarop zij zijn gevestigd, dus ook als de vorderingen pas later ontstaan (vgl. Derksen/Rabobank). Ook
die vorderingen moeten ten tijde van de executie voldoende bepaalbaar zijn (eveneens Derksen/Rabo-
bank). Dit is geen strikte eis. Voorbeelden zijn de ‘krediethypotheek’ (hypotheek tot zekerheid van af-
betaling van mogelijkerwijs in de toekomst op te nemen bedragen), ‘de ‘rekening-courant-’ of ‘saldo-
hypotheek’ (hypotheek tot zekerheid van voldoening van mogelijkerwijze toekomstige vorderingen uit
gegeven krediet) en de ‘bankhypotheek’ (hypotheek tot zekerheid van voldoening van al wat de bank
op de hypotheekgever te vorderen heeft en zal krijgen). Voldoende is dat, als het op executie aankomt,
aan de hand van de rechtsverhouding tussen de zekerheidsgever en -nemer is vast te stellen tot zekerheid
van welke vorderingen het verleende recht tot verhaal strekt. In de genoemde voorbeelden vervalt het
afhankelijke zekerheidsrecht pas door beëindiging van de kredietrelatie, of afsluiting van de rekening-
courantverhouding. Bij faillissement van de pandgever geldt dat de pandhouder zich niet alleen kan
verhalen voor vorderingen die bij het uitspreken van het faillissement reeds bestaan, maar ook voor
vorderingen die op dat moment nog toekomstig zijn, mits deze voortvloeien uit een op dat moment reeds
6
Rijksuniversiteit Groningen Edwin van der Velde
