Deze samenvatting bevat deel I tot en met deel III.A van de cursus "Bronnen en beginselen", gegeven door professor Dirk Vanheule. Ik heb hiermee in eerste zit een mooi resultaat behaald.
Bronnen en beginselen
Deel I. Inleiding
De term recht wordt in vele betekenissen gebruikt: recht – het recht – mijn rechten.
Geen unieke en alomvattende definitie.
Geen statisch gegeven.
- Onderworpen aan de relativiteit in tijd en ruimte.
o Varieert constant in de tijd.
o Naarmate de samenleving wijzigt, wijzigt ook het recht dat die maatschappelijke
fenomenen probeert te regelen.
o Een nationaal gegeven.
Staten geven aan de uitoefening van hun soeverein staatsgezag uiting in
het recht dat per land inhoudelijk verschilt.
o Internationale samenwerking tussen staten heeft ook geleid tot de
totstandkoming van internationaal recht, op een globale/regionale schaal.
Bevordert rechtszekerheid en de kenbaarheid van het recht en bevordert
het transnationale rechtsverkeer.
Subjectief recht = een recht dat iemand heeft om iets te doen of iets niet te doen.
- Een aanspraak als persoon maken.
Objectief recht = het geheel van regels dat in de samenleving geldt.
- Diverse rechtsbronnen.
- Bestudeerd in de rechtsdogmatiek.
1
,Deel II. Het objectief recht
A. Het begrip objectief recht
1. Definitie
Recht is een maatschappelijk fenomeen: in een samenleving geldt er recht.
- Objectief recht = het geheel aan rechtsregels dat op een bepaald moment op een
bepaalde plaats van toepassing is.
= het recht dat in een samenleving aanwezig is.
Er bestaat geen eensluidende definitie van wat recht is.
Het objectief/positief recht is een abstract en statisch gegeven.
- Abstract: het is toegespitst op de regel.
o De regelgeoriënteerde/doctrinaire benadering van het recht: de nadruk ligt op
de regel en zijn samenhang met andere regels.
Men kijkt naar de law in the books <-> law in action.
- Statisch, maar niet onveranderlijk in de tijd.
o Het recht is, net zoals de samenleving waarin het geldt, onderhevig aan
wijzigingen in tijd en ruimte.
Gemeenschappelijke elementen in de definities:
- Recht is gericht op de normatieve ordening in en van de samenleving.
- Recht is een geheel van regels en voorschriften.
- Recht is uitgevaardigd door of krachten het maatschappelijk gezag.
- Recht is afdwingbaar door of krachten het maatschappelijk gezag.
2. De normatieve ordening in en van de samenleving als doel van het
recht
a. Ordening van de samenleving
Waar mensen samenleven, is ordening in die samenleving onvermijdelijk.
Ook in gemeenschappen waar geen formeel rechtssysteem van uitgevaardigde wetgeving
bestaat, gelden informele gedragsregels.
- Regels liggen vast in of zijn ontleend aan gebruiken, moraal, godsdienst.
- Gedragsgeoriënteerde benadering: dergelijke gedragsregels zijn in weinige complexe
samenlevingen ook rechtsregels als zij hetzelfde gedrag betreffen en dezelfde ordende
functie hebben als formele regels zoals wij die kennen.
o Gebeurt niet noodzakelijk overal door rechtsregels: hebben informele regels die
gelijkende betekenis hebben als onze rechtsregels, maar niet hetzelfde zijn.
o Op dit ogenblik is er al sprake van recht, ook al is het niet in een wetboek
geschreven -> om conflicten te vermijden.
o Niet juridisch handhaafbaar -> niet uitgevaardigd door/krachtens
maatschappelijk gezag.
- Regelgeoriënteerde benadering: enkel de rechtsregels die door/krachtens het
maatschappelijk gezag worden uitgevaardigd en gehandhaafd komen aan bod.
2
, Recht streeft ordening na omdat de leden van een samenleving zowel gelijklopende als
tegenstrijdige belangen hebben.
- Kan tot conflicten leiden.
- Thomas Hobbes: de mens als wolf voor de medemens -> homo homini lupus.
o Leviathan: de motivatie van de mens ligt in het goede voor zichzelf, het handelen
uit eigenbelang, ook als dat ten koste gaat van de ander.
Dit kan leiden tot conflicten en een situatie van oorlog van allen tegen
allen.
Minstens leidt dit tot onzekerheid of men van datgene wat men doet zelf
de vruchten zal plukken en tot een ongelukkig leven.
o Om die situatie te voorkomen en om te waarborgen dat eenieder zijn recht om
alles te doen wat voor het eigen zelfbehoud is, formuleert Hobbes een aantal
natuurwetten -> natuurrechtdenker.
= algemene regels die ontwikkeld worden door de rede en die het natuurlijke
recht op zelfbehoud beperken in de zin dat ze grenzen stellen aan de middelen
waarvan gebruik mag worden gemaakt ten behoeve van het behoud van het
eigen leven.
Meest omvattende natuurwet is het streven naar vrede, de andere
natuurwetten staan in functie daarvan.
Bij overeenkomst afstand doen van aansprak op zaken die enkel mag zijn
beperkt tot middelen die zonder conflict met anderen worden gebruikt.
Mensen moeten zich aan gemaakte overeenkomsten houden.
Mensen zijn, als redelijk denkende wezens, in staat om deze
natuurwetten die hen in hun streven naar zelfbehoud beperken te
kennen.
Betekent nog niet dat ze die ook effectief zullen naleven, want
eigen irrationeel gedrag waarbij eigen belang en gewin op korte
termijn de bovenhand halen, is eigen aan de mens en
onvermijdelijk.
Naleving waarborgen: creatie van een politieke orde, met de aanstelling
van één machthebber/soeverein.
Soeverein bepaalt welke handelingen verenigbaar zijn met de
natuurwetten en vaardigt daarover concrete regels of wetten uit.
Beschikt over de macht om die wetten met geweld af te dwingen
en geschillen te beslechten, om zo te verzekeren dat mensen
zich aan die regels houden.
Verwerft de macht op basis van het sociaal contract: alle mensen
dragen hun natuurlijke recht over aan de soeverein en verbinden
zich ten aanzien van elkaar om de uitoefening van het gezag
door de soeverein te aanvaarden, de positieve wetten na te
leven en daaraan hun medewerking te verlenen.
Bestaat tussen mensen en ze zijn verplicht om de
overeenkomst na te leven.
Soeverein is geen contractspartij en is niet aan
beperkingen onderworpen.
Voorkeur Hobbes: erkenning van een sterke soeverein
met absolute macht.
3
, - Latere filosofen vullen het sociaal contract op minder absolute wijze in.
- John Locke: het sociaal contract is gesloten tussen vrije en gelijke individuen, die in een
oorspronkelijke natuurtoestand natuurlijke rechten hebben op eigen leven, gezondheid,
vrijheid en bezit.
o Two treatises of government.
Mensen kunnen samenleven zonder dat een staat nodig is.
Conflict: onenigheid over de vraag of er een schending is geweest en
welke schadevergoeding moet worden toegekend.
Dit voorkomen: sociaal contract sluiten en duiden de individuen een
derde, een Staat, aan om de geschillen te beslechten.
Staat zal de natuurrechten kunnen definiëren en de geschillen
erover beslechten.
Deze twee machten gescheiden.
Macht van de Staat is niet absoluut, maar moet steunen op de
impliciete instemming van de meerderheid.
Volkssoevereiniteit.
Als de machthebbers de rechten van de burgers miskennen en
hun vertrouwen verliezen, is er een schending van het sociaal
contract en leidt dit tot de ontbinding van de zittende macht.
- Rousseau: een collectieve in plaats van individuele benadering van het sociaal contract.
o Du contrat social.
o Het individu is van nature vrij maar door machtsrelaties kan de een de ander
onderdrukken.
o Om de vrijheid terug te brengen is een sociaal contract nodig waarbij individuen
hun individuele wil inruilen voor de algemene wil die de uitdrukking is van het
geheel van mensen -> de volkswil.
o Het is in het belang van die volkswil dat de burger moet handelen.
Het volk behoudt zijn macht en de regering moet die volkswil uitvoeren.
De individuen oefenen hun macht direct uit.
De algemene volkswil moet door de regering aan alle burgers worden
opgelegd.
o Centraal: collectieve volkswil en vrijheid.
o De burgers geven hun individuele natuurlijke vrijheid op voor die volkswil en
kunnen enkel handelen binnen de burgerlijke vrijheid die de volkswil hen laat.
De ordening op zich bestaat niet, maar houdt verband met de vraag hoe de mens zijn leven
kan leiden in vrijheid en eigenheid, maar tegelijkertijd ook in overeenstemming met de
vrijheid en eigenheid van anderen.
- Het recht zal aan dat leven richting en leiding geven.
- Het doet dit ook op normatieve wijze.
- Ordening is niet overal hetzelfde.
- Geen universeel geldend positief rechtssysteem.
Twee kenmerken zijn essentieel voor een succesvolle werking van het recht: rechtszekerheid
en rechtvaardigheid.
4
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller RenkeC. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $10.32. You're not tied to anything after your purchase.
