Summary
Samenvatting Grondwettelijk recht (tweede editie) - Grondwettelijk recht (C04O6a)
- Course
- Institution
- Book
uitgebereide samenvatting
[Show more]
Connected book
Book Title:
Author(s):
- Edition:
- ISBN:
- Edition:
Seller
Follow
rhunecools
Content preview
Grondwettelijk rechtSottiaux
1
, Deel I: Algemene inleiding
Hoofdstuk I: Basisbegrippen en centrale thema’s van het grondwettelijk recht
1. Inleiding
Het centrale begrip van het grondwettelijk recht: de grondwet
• De betekenis
• De functies
• Een overzicht van de verschillende soorten grondwetten
• Abstractie van de specifieke bestuursniveaus
2. De grondwet
2.1. Betekenis en functies van de grondwet
“Wij beschouwen deze waarheden als vanzelfsprekend: dat alle mensen als gelijken worden geschapen, dat zij door hun
schepper met zekere onvervreemdbare rechten zijn begiftigd, dat zich daaronder bevinden het leven, de vrijheid en het
nastreven na geluk. Dat, om deze rechten te garanderen, regeringen onder de mensen worden ingesteld, die hun
rechtmatige bevoegdheden ontlenen aan de instemming der geregeerden; dat, telkens wanneer enige regeringsvorm met
deze doeleinden in strijd komt, het volk het recht heeft hem te veranderen of teniet te doen en een nieuwe regering in te
stellen, haar grondslag vestigend op beginselen en haar bevoegdheid organiserend in een vorm die hun het meest
geschikt lijken om hun veiligheid en hun geluk te bewerkstelligen.”
(Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring, 4 juli 1776).
“Iedere maatschappij waarin de rechten niet gewaarborgd zijn, noch de scheiding der machten in vastgesteld, heeft geen
grondwet.”
(Art. 16, Franse Verklaring van de Rechten van de Mens en de Burger, 26 augustus 1789)
Dezelfde filosofische ideeën liggen hierbij aan de grondslag. Het eerste citaat van Thomas Jefferson werd
aangenomen in Philadelphia en luidde de onafhankelijkheid van de 13 Britse Koloniën in.
De Amerikaanse en Franse revoluties + de grondwetten die zij hebben voortgebracht, hebben een belangrijke
invloed uitgeoefend op de Belgische Grondwet en de Europese Constitutionele verdragen. De beïnvloeding was
geen eenrichtingsverkeer!
De twee citaten hebben een krachtige en eloquente formulering van de voornaamste ideeën en principes die
aan het grondwettelijk recht ten grondslag liggen.
De functies die de grondwet vervuld: het organiseren en beperken van de overheidsmacht
1) Het organiseren van de democratische machtsuitoefening van de overheid over haar onderdanen.
Deze eerste functie is een positieve functie: de grondwet brengt de overheid tot stand, zij zorgt ervoor dat een
overheid zichzelf vorm geeft of ‘constitueert’ => constitutie en constitutioneel recht
De grondwet = de primaire rechtsbron van het rechtssysteem, ze bevat de geldigheidsvoorwaarden voor al de
andere secundaire recht (=> hoogste rechtsbron). De grondwet verrechtelijkt de overheidsmacht, zij
transformeert feitelijke macht in juridische gelegitimeerde macht -> rechtsmacht of bevoegdheid.
Een politieke gemeenschap construeert zich in een rechtsgemeenschap
(!!) Niet elke staat met een grondwet is een democratische staat
2
, Façadegrondwetten: niet-democratische grondwetten (ze missen de ware aard van het regime)
2) Het beperken van de overheidsmacht.
Het doel van de grondwet is niet enkel het democratische overheidsgezag te organiseren maar ook het
aanbanden leggen van datzelfde gezag. Als bijgevolg heeft dit een negatief karakter bij zich, het principe van
een gematigd bestuur en het bestrijden van willekeur. Het grondwettelijk recht hanteert hier twee technieken
voor:
I) Het verdelen van de overheidsmacht tussen diverse ambten, instellingen of organen
De machtenscheiding: die macht gaan verspreiden over verschillende entiteiten en organen.
Horizontale = de verschillende taken en bevoegdheden van de overheid binnen één en hetzelfde
machtenscheiding overheidsverband aan verschillende ambten of organen worden toebedeeld.
De trias politica:
• De wetgevende functie -> Het opstellen van algemene regels
• De uitvoerende functie -> beoogt die regels te doen naleven
• De rechterlijke functie -> het beslechten van geschillen
Door de drie overheidsfuncties te spreiden over verschillende ‘machten’ kon het gevaar op willekeur
worden geminimaliseerd (Montesquieu).
De absolute machtenscheiding <-> machtsevenwicht (checks and balances)
De absolute machtenscheiding: de overheidsfuncties (3) worden afzonderlijk van elkaar
afgebakend en moeten toegedeeld worden aan drie VOLLEDIG onafhankelijke organen.
De machtsevenwicht: een onderlinge controle of een wederzijdse participatie in de uitoefening
Checks and balances:
• James Madison
• Bekendste pleidooi
• Verdediging van de complexe machtsevenwicht in de Amerikaanse grondwet
• De grondwet organiseert zowel de scheiding als de samenwerking tussen de machten
(Zie rode post-it)
Verticale = de bevoegdheden van de overheid te verspreiden over verschillende territoriaal overheidsbanden
machtenscheiding
Gelaagde rechtsorde: het recht dat op ons van toepassing is kan niet worden herleid naar één
overheid of beslissingsstructuur. We maken namelijk deel uit van verschillende overheidsbanden
(gemeenten, provincies,…).
(!!) Verdeling tussen lokale, regionale, supranationale en internationale niveaus
Federalisme decentralisatie:
Federalisme: de verspreiding van bevoegdheden tussen verschillende autonome rechtsordes
Decentralisatie: de centrale overheid geeft taken aan de ongeschikte (lokale) besturen
(!!) Afhankelijk van de graad van autonomie, kan in beginsel elke overheid binnen de gelaagde
rechtsorde een eigen grondwet aannemen.
De gelaagde rechtsorde confronteert ons met de situatie van constitutioneel pluralisme
Het subsidiariteitsbeginsel: wat men op een lager niveau kan afhandelen, moeten we niet naar
een hoger niveau brengen (=> hoe democratischer, hoe beter).
3
, II) Het inperken van de overheidsmacht door het verankeren van fundamentele rechten en vrijheden
Het beschermen van de rechten en vrijheden van de mens. Locke beweert dat de mens van nature met drie
onvervreemdbare rechte toe kent: lif, liberty en property. Het is de taak van de overheid om deze rechten en
vrijheden te beschermen.
De trias politica is erop gericht om machtsmisbruik te vermijden terwijl de grondrechten een inhoudelijke
beperking geven aan de overheidsmacht. Zij zorgen er namelijk voor dat een regering bepaalde beslissingen
niet kunnen nemen tegen de individuele vrijheid.
C’est une expérience éternelle que tout homme qui a du pouvoir est porté à en abuser (…). Pour qu’on ne puisse pas
abuser du pouvoir, if faut que, par la disposition des choses, le pouvoir arrête le pouvoir.”
Montesquieu, De L’esprit des Lois (1748)
And because it may be too great temptation to human frailty, apt to grasp at power, for the same persons who have the
power of making laws to have also in their hands the power to execute them, whereby they may exempt themselves from
obedience to the laws they make, and suit the law, both in its making and execution, to their own private advantage (…).”
Locke, Two Treatises of Government (1689)
Overige functies van de grondwet:
• Afkondiging van de grondwet het streven naar natie- of staatsvorming
De grondwet heeft pas zin als er een overheid (staat) is, waarvan de macht georganiseerd of begrenst dient te
worden.
• Een programmatorische functie
De grondwet bevat doelstellingen die de staat moet nastreven, zoals het bevorderen van de materiële gelijkheid
of de bescherming van het leefmilieu.
De grondwet als maatschappelijk contract?
Door dat de grondwet verschillende functies vervult (voornamelijk: het organiseren en beperken van de
democratische machtsuitoefening), is het zo dat de constitutionele democratie zich opwerpt als het tegendeel
van de anarchie (= geen overheidsgezag) maar ook de tirannie (= willekeurig overheidsgezag).
We kunnen de grondwet dus zien als een fictieve overeenkomst tussen vrije individuen om een georganiseerde
politieke gemeenschap te vormen. Het individu staat zijn vrijheid af aan de overheid, in ruil is de overheid een
goed bestuur en beschermt de individuele vrijheden van de burger.
De overheid in gebreke? -> dan heeft de burger het recht om in opstand te komen en het maatschappelijk
verdrag te verbreken.
2.2. Grondwet in materiële en formele zin
In materiële zin: alle fundamentele regels met betrekking op de organisatie en de beperking van de
overheidsmacht
In formele zin: verwijzing naar de specifieke tekst (de grondwet) en die met bijzonder gezag is bekleed.
Het bijzonder gezag is het gevolg van 2 eigenschappen:
1) De grondwet kan slechts op een bijzondere wijze worden gewijzigd, zij is dus als het ware afgeschermd
van de gewone meerderheidsbesluitvorming.
2) De grondwet is de hiërarchische hoogste rechtsregel binnen het rechtssysteem.
4
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller rhunecools. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $11.59. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
79271 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now