Summary
Samenvatting Voeding, voorlichting en gedragsverandering
- Course
- Institution
Samenvatting van de benodigde literatuur voor Voeding, voorlichting en gedragsverandering
[Show more]
Seller
Follow
reneesjerp
Content preview
Hoofdstuk 1Gezondheidsvoorlichting: de combinatie van leerervaringen om mensen en
gemeenschappen te helpen om hun gezondheid te bevorderen. Breed scala aan activiteiten
waarbij sprake is van vorm van educatie of informatieoverdracht om te stimuleren dat
mensen zich gezonder willen, kunnen en gaan gedragen.
Bijv: folder bevolkingsonderzoek borstkanker, lesmateriaal voor scholieren over seksueel
geweld, groepsvoorlichting over AIDS en HIV in Turkse en Marokkaanse koffiehuizen,
training voor huisartsen herkennen psychische problemen patiënten, training omgang
medicatie en voeding voor Diabetes patiënten
Gezondheidsbevordering: combinatie van voorlichting en omgevingsveranderingen die
gezond gedrag en gezonde leefomstandigheden stimuleert.
Planmatige gezondheidsvoorlichting slaat op systematisch gebruik van bevindingen van
wetenschappelijk onderzoek om gezondheidsvoorlichting richting, inhoud en uitvoering te
geven.
o Belangrijke maatschappelijke en gezondheidsproblemen te identificeren en begrijpen:
epidemiologie, biomedische wetenschappen
o Gezond en ongezond gedrag te verklaren en voorspellen: sociologie, psychologie,
economie, biologie
o Gedrag d.m.v. voorlichting te beïnvloeden: communicatiewetenschappen,
voorlichtingskunde, psychologie, marketing
o Dergelijke voorlichtingsinterventies evalueren: onderzoeksmethodologie, statistiek,
epidemiologie
Gezondheidsbevordering is ook gericht op begrijpen van anderen van fysieke, sociaal-
culturele, economische en politieke omgeving: sociologie, geografie, politicologie, economie,
beleidswetenschappen
Alle activiteiten in kader van gezondheidsvoorlichting en gezondheidsbevordering kunnen tot
werk van gezondheidsbevorderaar behoren.
Gezondheidsvoorlichting gaat om problemen en oplossingen waarbij gedrag en
gedragsverandering belangrijke rol spelen. Gaat om activiteiten gebaseerd op zorgvuldige
analyse van oorzaken van gedrag en gedragsverandering. In alle activiteiten wordt
geprobeerd gedrag te beïnvloeden op basis van op wetenschappelijk onderzoek gebaseerde
theorieën over gedrag en gedragsverandering, activiteiten worden zorgvuldig geëvalueerd
Doelen gezondheidsbevordering:
o Primaire preventie: voorkomen van gezondheidsprobleem/aandoeningen.
Wegnemen van oorzaken of risicofactoren voor aandoeningen
Bijv: preventie hart- en vaat ziekten door stoppen met roken bevorderen, voorkomen
van ongevallen door verkeersveiligheidsmaatregelen, voedselvergiftiging door
bevordering van hygiëne in keuken
Medische vorm: vaccinatie
Primaire preventie is alleen mogelijk als oorzaken van probleem voldoende bekend
zijn en de oorzaken te beïnvloeden zijn
o Secundaire preventie: vroege opsporing, mensen met voorstadium of vroeg stadium
van aandoening te identificeren zodat gerichte vroegbehandeling mogelijk is om erger
te voorkomen
Bijv: bevolkingsonderzoeken, onderzoeken baby’s op consultatiebureau, werknemers
testen op eerste symptomen hart- en vaatziekten
Alleen zinvol wanneer er goede test of vorm van zelfonderzoek is om aandoening of
risicogedrag in vroeg stadium/voorstadium op te sporen wanneer aandoening of
voorstadium vroegtijdig effectief behandeld kan worden
o Tertiaire preventie: mensen met ziekte of beperking zo goed mogelijk leven met en
beheersen van beperking/ziekte om verdergaande invalidering te voorkomen, om
kwaliteit van leven te behouden of vergroten
, Bijv: bevorderen therapietrouw, hulp bij zelfmanagement van chronische ziekten
(training bloedsuikercontroles, toedienen medicatie diabeet) bevordering van
continuïteit van zorg (betere afstemming tussen verschillende zorgverleners)
Hoogrisicobenadering: eerst risicogroep geïdentificeerd op basis van erfelijke
eigenschappen, voor vóórkomen van risicogedrag, leeftijd, sociaaleconomische status.
Vooral aangewezen als relatieve risico probleem waar interventie op gericht is hoog is maar
betrekkelijk weinig mensen bij wie risico sterk verhoogd is.
Populatiebenadering: hele bevolking of grote deelgroep daaruit, bijv. publiekscampagnes
gezond eten, voldoende bewegen en hygiëne te bevorderen. Gemiddelde relatieve risico is
laag maar prevalentie van risico is hoog: er zijn veel mensen met beperkt verhoogd risico
Universele preventie: richt op totale bevolking of grote groepen daarbinnen, mensen die
geen speciaal verhoogd risico hebben. Doel: bij alle mensen gezondheid te verbeteren en
kans op ziekte verminderen: primaire preventie dmv populatiebenadering
Selectieve preventie: richt op bevolkingsgroepen met verhoogd risico, doel: gezondheid van
specifieke risicogroep te verbeteren: hoogrisicobenadering
Geïndiceerde preventie: richt op individuen die nog geen gediagnosticeerde ziekte hebben,
wel beginnende klachten/symptomen. Doel: ontstaan ziekte/verdere gezondheidsschade
voorkomen: hoogrisicobenadering en secundaire preventie
Zorggerelateerde preventie: richt op individuen met ziekte, doel: ziektelast reduceren en
complicaties/comorbiditeit voorkomen: tertiaire preventie
Voorlichting: mensen motiveren tot en ondersteunen bij gezond gedrag. Bijv. programma’s
ter preventie ongewenste zwangerschap en soa’s op scholen, veiligheidsprogramma’s in
bedrijven. Voorlichting is gebaseerd op vrijwillige gedragsverandering, kan ook bestaan uit
vaardigheidstraining, zelftest, rollenspel, motiverende gespreksvoering, e-coaching,
ondersteuning bij therapietrouw. Bij gezondheidsvoorlichting vaak combinatie van dit soort
activiteiten, daarom spreken van voorlichtingsinterventies/voorlichtingsprogramma’s
Voorzieningen: proberen gezond gedrag gemakkelijker, beter beschikbaar en beter
bereikbaar maken. Bijv waterzuivering en rioleringen om hygiëne bevorderen om zo
infectieziekten tegengaan, beschikbaarheid fitnessruimtes en programma’s op werk,
gezonde keuzes in bedrijfsrestaurant, regionale centra borstkankerscreening
Regelgeving, controle, sancties: proberen gezond gedrag af te dwingen. Bijv wet- en
regelgeving over voedselveiligheid, arbeidsomstandighedenwetgeving. Gaan ervan uit dat
veel mensen het ‘gezonde’ gedrag niet vrijwillig zullen vertonen daarom vorm van
drang/dwang
gezondheidsbevordering: combinatie van voorlichting en omgevingsveranderingen die
gezond gedrag en gezonde leefcondities stimuleren. Gaat om fysieke, sociaal-culturele,
politieke en economische condities die gezonde gedrag of gezondheid kunnen beïnvloeden.
Combinatie van verschillende soorten middelen lijkt essentieel voor effectieve
gezondheidsbevordering. Juist combinatie van voorlichting met voorzieningen en regelgeving
geeft meeste kans op succes
Gedrag en omgeving: fysieke, sociaal-culturele, politieke en economische omgeving als
risicofactor voor ongezondheid en als determinant van ongezond gedrag.
Ecologische benadering van voorlichting naast educatieve benadering
o Individueel niveau: personen die risico lopen, risicogedrag vertonen, patiënten
o Interpersoonlijk of groepsniveau: ouders, vrienden, leerkrachten, hulpverleners
o Organisatieniveau: directeuren van scholen, managers in bedrijven
o Lokaal niveau: opinieleiders in wijken/dorpen, redacteuren van lokale kranten,
regionale politici en beleidsmakers
o Samenlevingsniveau: landelijke politici, ambtenaren of besturen van vakbonden of
werkgeversorganisaties
Gaat uiteindelijk om gezondheid van mensen die risico lopen, risicogedrag vertonen of
patiënten die zo goed mogelijk met hun beperking/aandoening moeten omgaan. In veel
gevallen zijn het anderen die zekere mate van controle hebben over omgevingscondities en
daarom zijn zij medeverantwoordelijk voor (on)gezonde gedrag van die doelgroep
,GVO/preventie: gezondheidsvoorlichting en -opvoeding
Gezondheidsvoorlichting onderdeel van werk van veel beroepsgroepen: diëtisten, artsen,
fysiotherapeuten, gezondheidspsychologen, leerkrachten, jongerenwerkers.
Inzichten vanuit gezondheidsvoorlichting noodzakelijk voor beroepen in zorg, in sectoren
ruimtelijke ordening en Human Resource Management.
Gezondheidsbevorderaar: GB’er functionarissen voor wie hoofdtaak is
gezondheidsvoorlichting te geven. Werkzaam bij GGD, verslavingszorg, geestelijke
gezondheidszorg, thuiszorg, ziekenhuizen en andere zorginstellingen, RIVM, Nederlands
instituut voor onderzoek van gezondheidszorg, patiënten- koepelorganisaties, als docent in
opleidingen hoger onderwijs, onderzoeker in veld van gezondheidsbevordering bij hbo-
instellingen, universiteiten of onderzoeksinstituten
Precede-proceed Model: Green en anderen 2022
Intervention mapping-protocol: Bartholomew Eldredge en anderen 2016
Stappen planmatige gezondheidsvoorlichting en gedragsverandering: oplossen van
een puzzel, dwingt voorlichter op deductieve wijze gewenste uitkomsten terug te voeren naar
oorzaken en oplossingen
1. Analyse gezondheidsproblemen: wat zijn de belangrijkste gezondheidsproblemen
waarmee doelgroep wordt geconfronteerd? Analyse van kwaliteit van leven. Kwaliteit
van leven is niet alleen ontbreken van ziekte maar heeft ook te maken met dagelijks
functioneren, mentaal welbevinden, zingeving en participatie in samenleving.
Gezondheidstoestand beschrijven aan hand van indicatoren: sterfte, prevalentie,
incidentie, ernst van ziekte, indicatoren die kwaliteit van leven meewegen
2. Analyse van gedrag: mogelijke gedragsoorzaken van gezondheidsproblemen en
gedragsoplossingen om die problemen hoofd te bieden. Belang van gedrag voor
gezondheidsprobleem en mogelijke oplossingen worden geanalyseerd. Gaat vaak
om gedrag van mensen met gezondheidsprobleem of risico op gezondheidsprobleem
zelf, maar ook gedrag van mensen die zelf niet direct risico lopen maar van wie
gedrag wel risico van andere mensen mede beïnvloed. Omgevingscondities vaak
mede bepaald door gedrag van beslissers: politici, werkgevers etc. Gedrag van
beslissers kan van invloed zijn op risico en op risicogedrag van individuele personen
3. Analyse van determinanten van gedrag: onderscheiden persoonlijke
determinanten: kennis, risicoperceptie, attitude en eigen-effectiviteitsverwachtingen;
omgevingsderteminanten: beschikbaarheid en bereikbaarheid van gezonde keuzes,
sociale steun of druk en onvoorziene barrières
4. Interventieontwikkeling: interventie ontwikkelen om determinanten van gedrag en
gedrag zelf te veranderen. Interventies direct gericht op gedragsdeterminanten van
risicogedrag zelf, of determinanten van gedrag van beslissers die
omgevingsdeterminanten weer kunnen beïnvloeden. Doel: verbetering gezondheid
en kwaliteit van leven. Intervention Mapping centraal, analyse van theorieën en
methodieken voor gedragsverandering die bij gezondheidsvoorlichting kunnen
toegepast van groot belang
5. Interventie-implementatie: implementatie: procesmatig en/of planmatig invoeren
van een vernieuwing of verandering. Implementatie, verspreiding en uitvoering van
interventie zoals interventie is beoogd en bedoeld. Komt regelmatig voor dat
ontwikkelde interventies niet juist en niet op voldoende schaal geïmplenteerd worden
doordat men bij ontwikkeling van interventie onvoldoende rekening houdt met
persoonlijke en contextuele omstandigheden van degenen van wie wordt verwacht
dat zij interventie gaan uitvoeren en gebruiken. Co-creatie: uitvoerders én
einddoelgroep zijn vertegenwoordigd in ontwikkeling van interventies. Verstandig om
goed inzicht te hebben in determinanten van implementatiegedrag van potentiële
gebruikers, op basis daarvan strategie ontwikkelen om implementatie van programma
te bevorderen
6. Evaluatie: interventies evalueren om na te gaan of interventie gewenste resultaten
heeft: effectevaluatie, interventie is uitgevoerd zoals gepland: procesevaluatie.
Stapsgewijs waarbij interventie eerst kleinschalig wordt uitgeprobeerd en onder
, gecontroleerde omstandigheden wordt getoetst, daarna op grotere schaal getest
waarbij ook eventuele implementatie en disseminatie wordt onderzocht
Model voor planmatige gezondheidsvoorlichting en gedragsverandering essentie is
stellen van juiste vragen, beantwoording daarvan gebruik maken van best beschikbare
wetenschappelijke inzichten en stapsgewijs nemen van juiste beslissingen. Planningsmodel
helpt om de vragen in juiste volgorden en op juiste moment te stellen
o Valkuil 1 verkeerde gedrag: interventies ontwikkeld gericht op gedrag waarvan
relatie met probleem onbekend of onzeker is. Oorspronkelijke analyse van gedrag
was fout
Bijv: gebruik gasfornuis en kinderen, later blijkt juist grotere hoeveelheid
brandwonden dan bij electrisch koken
o Valkuil 2 verkeerde gedragsdeterminanten: ontwikkelen van interventies die zich
richten op determinanten die voor doelgroep niet relevant zijn. Determinanten die
voor professional belangrijk zijn, zijn voor doelgroep zelf zelden belangrijkst.
Interventies die zich richten op verkeerde determinanten hebben geen effect, of zelfs
ongewenste effecten.
Bijv: gebruik kinderzitjes in auto’s, ouders gebruiken vaak niet ivm vervelend kind,
voorlichting moet aan ouders daarvan gericht zijn
o Valkuil 3 verkeerde interventie: soort interventie niet adequaat voor onderliggende
probleem en determinanten. Bijv het geven van voorlichting terwijl voorzieningen of
regelgeving veel geschikter zijn
Bijv: gericht op drugsgebruikers, maar moet zijn aan wet en regelgeving voor
beschikbaarheid schone naalden
o Valkuil 4 onvoldoende aandacht voor implementatie: ontwikkeling van interventie
die onvoldoende aansluit bij degenen die interventie moeten gaan uitvoeren en
context waarbinnen dit moet plaatsvinden
o Valkuil 5 evaluatie: kijken naar effect op bekendheid met interventie, verandering in
gedragsdeterminanten of verandering in gedrag. Onjuist kiezen van evaluatieniveau:
moeten aansluiten bij doelstellingen
Voor ontwikkelen van preventie voldoende gegevens nodig over gezondheidsprobleem,
gezond en ongezond gedrag, over persoonlijke en omgevingsdeterminanten van gedrag en
over mogelijkheden voor implementatie en evaluatie.
GB’ers maken gebruik van 3 op wetenschap gebaseerde gereedschappen: literatuur,
theorieën over gedrag en gedragsverandering, en aanvullend onderzoek
1. Definieer zorgvuldig de vraagstelling: vraag naar omvang van
gezondheidsprobleem, welk gedrag mede oorzaak is van gezondheidsprobleem,
vraag naar determinanten van gedrag, interventiemethodieken bij bepaalde doelen of
vraag naar barrières voor implementatie
2. Inventariseer direct beschikbare kennis, brainstorm over mogelijke voorlopige
antwoorden: binnen het team kennis aanwezig waarmee de vraag te beantwoorden
is, expert consulteren om werkelijke ernst/omvang van vermeend
volksgezondheidsprobleem in kaart te brengen, brainstorm organiseren om
voorlopige inventarisatie van gedragsdeterminanten of interventiemogelijkheden te
maken. op basis van beschikbare kennis, inzichten, ervaringen, intuïtie lijst maken
met voorlopige antwoorden. Proberen steeds duidelijk maken waarom dit antwoord
goed antwoord kan zijn. Gevaar: voorlopige antwoorden kunnen afhankelijk zijn van
geconsulteerde experts, moeten in vervolgstappen gecheckt worden.
3. Desk research: zoek literatuur, statistieken, andere documentatie die
direct/indirect vraag kan beantwoorden: wetenschappelijke literatuur belangrijke
bron valide informatie over volksgezondheid, gezond en ongezond gedrag,
determinanten, interventie en implementatiemogelijkheden. Systematische reviews,
meta-analyses. Desk research. Google Scholar, PubMed, Psycinfo
Systematische review: systematische inventarisatie van wetenschappelijke
literatuur over bepaald onderwerp waarbij duidelijke gestandaardiseerde
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller reneesjerp. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $3.98. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
78310 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now