Een beknopte samenvatting van het vak 'Strafrecht over de grenzen'. Werkt alle onderwerpen per week uit, met de werkgroep antwoorden en hoorcollege sheets erin verwerkt.
Gerechtelijke dwalingen
Week 1 – Strafrecht over de grenzen
Onderwerpen:
- Strafprocesmodellen
- Het Nederlandse strafproces
- Gerechtelijke dwalingen
Strafprocesmodellen
Inquisitoir proces Adversair proces
Magistraat doet onderzoek Partijen doen onderzoek
Er is slechts één ontologische waarheid, die dient De partijen bepalen het geschil en voeren beiden
door een neutrale instantie te worden autonoom, parallel onderzoek uit.
achterhaald.
Dus geen parallel gevoerd onderzoek: want de
procespartijen kunnen niet loskomen van een
subjectieve benadering van de waarheid.
Actieve rechter stelt de feiten vast Lekenjury stelt feiten vast
Zittingsrechter doet actief aan waarheidsvinding, Zij vellen het uiteindelijke oordeel.
hij ondervraagt bijvoorbeeld de getuigen.
Passieve rechter
Waaraan de uitkomst van het onderzoek wordt
voorgelegd. De rechter controleert of de
procedurele regels worden nageleefd (geen
actieve rol).
Vooronderzoek Eindonderzoek
Hier ligt het zwaartepunt van de Hier ligt het zwaartepunt van de
waarheidsvinding: vooronderzoek, dat zijn waarheidsvinding: onderzoek ten gronde.
neerslag vindt in het strafdossier. Confrontatie van de onderzoeken.
Strafdossier
Partijen krijgen d.m.v. schriftelijk verslag kennis
van het vooronderzoek.
Één waarheid Waarheidsvinding heeft een dialectisch karakter
Waarheidsvinding door vooronderzoek door Confrontatie van stellingen en bewijzen van de
rechter-commissaris of Officier van Justitie. vervolging en verdediging. Meer pragmatische
Absolute benadering van waarheid. benadering.
Het inquisitoire rechtssysteem staat model voor Het adversaire rechtssysteem is gekoppeld aan
een rechtscultuur met een sterke actieve een rechtscultuur waarbinnen de individu zo
staatsstructuur, waarin het vooronderzoek min mogelijk rechten en bevoegdheden aan de
volledig door een onafhankelijke partij, een overheid afstaat.
rechter, wordt gevoerd.
* In de VS is er een partijenproces, zonder rechtsbijstand kan je het hoofd niet boven water houden. Een advocaat is
daar van groot belang, zonder advocaat zou er een partijenproces zijn met maar één effectieve partij. Bij een
versterking van de positie van de raadsman zal het partijenproces juist sterker worden.
,Het Nederlandse strafproces
Het Nederlandse strafproces is overwegend rechtsstatelijk inquisitoir. Er gelden bijzondere waarborgen inzake de
onafhankelijkheid en onpartijdigheid ten aanzien van de instantie belast met het onderzoek. Intrinsieke vereisten:
- Volledige transparantie van het vooronderzoek d.m.v. het strafdossier
- Integriteit, deskundigheid, onpartijdigheid en onafhankelijkheid
De procedurele gelijkheid tussen vervolging en verdediging volgt niet uit de basisstructuur van de procedure, maar uit
de compenserende waarborgen:
- Nemo tenetur beginsel
- Fair trial rights
- Recht op tegenspraak: ent zich op het centraal gevoerde onderzoek (i.t.t. tegenspraak in adversaire procedure
tegen een eenzijdig onderzoek), daarom slechts responsief
Voortgang
1 De deelnemers
Het vooronderzoek wordt bijna volledig uitgevoerd door de politie, die hun bevoegdheden ontlenen aan de Politiewet
en het wetboek van Strafvordering. Zij mogen verdachten arresteren en 15 uur vasthouden voordat ze een OvJ
moeten raadplegen. Detentie kan 3 tot maximaal 6 dagen in urgente, noodzakelijke zaken duren. Daarna mag verdere
detentie worden verzocht door bijv. de rechtbank. De verdachte mag deze gehele tijd worden verhoord door de
politie in dienst van het onderzoek. Volwassenen hebben geen recht op rechtsbijstand tijdens deze verhoren.
De politie is gehoorzaam aan het OM, de Officier van Justitie is verantwoordelijk voor het onderzoek en mag
instructies geven aan de politie. Het OM staat onder leiding van een raad van vijf procureur-generaals. De P-G’s
kunnen bindende instructies aan zowel de politie, als de Officieren van Justitie geven, als de Advocaat-Generaals van
de gerechtshoven (de aanklagers bij de vier gerechtshoven (“OvJ’s van de gerechtshoven”)), als de A-G van de Hoge
Raad (adviserende functie).
De Officieren van Justitie en rechters in Nederland volgen eerst een rechtenstudie, dan een training van vijf jaar waar
ze halverwege kiezen om rechter of Officier van Justitie te worden. De taken van OvJ’s: het controleren en leiden van
het vooronderzoek door de politie, een strafdossier opstellen met alle relevante stappen en bewijsmateriaal uit het
onderzoek (voor en tegen de verdediging) en het presenteren van de zaak in de rechtbank. De onpartijdigheid van de
Officier van Justitie wordt gewaarborgd door:
- Een hierarchisch systeem van toezicht houden en controleren
- Openbaarheid van het dossier, zorgt ervoor dat de verdediging een rol kan spelen in vorming van het dossier
- Nauwkeurig onderzoek van het vooronderzoek en bewijsmateriaal door de rechter (evt. op verzoek van de
verdediging)
De rechter-commissaris heeft als taak het toezicht houden op het opsporingsonderzoek o.l.v. de Officier van Justitie,
het toestaan van telefoontaps en het onder ede verhoren van getuigen.
De rechters zitten in eenvoudige zaken alleen, in complexe zaken met drie en in hoger beroep met vijf. De verdediging
heeft het recht om rechtsmiddelen in te stellen tegen een zaak. De zaak zal volledig opnieuw worden afgedaan. De
onafhankelijkheid van de rechterlijke macht wordt gewaarborgd door:
- Goed salaris
- De afwezigheid van inmenging door de regering
- Levenslange benoeming
- Professionele ethiek: ze zijn getraind om met een open blik de zaak in te gaan, ook al hebben ze volledig
kennisgenomen van het strafdossier
Iedere benadeelde partij heeft het recht op rechtsbijstand door een advocaat. De taken van de advocaat zijn het
vertegenwoordigen van de belangen van de benadeelde en het toezicht houden op het samenstellen van het dossier
(zowel op de aard van het bewijsmateriaal als op de rechtmatigheid van de verkrijging van dat bewijsmateriaal door
de politie). Een advocaat probeert de rechter richting het bewijsmateriaal dat gunstig is voor de verdediging te
bewegen. Een Nederlandse advocaat heeft geen opsporingsbevoegdheden: hij mag geen getuigen benaderen of
verhoren en ook geen getuigen of deskundigen oproepen. Ze zijn afhankelijk van de bereidwilligheid van de OvJ om
,een verzoek tot verhoor van een getuige te honoreren. Deskundigen worden door de rechtbank benoemd en
verschijnen niet als partijdige getuigen.
2 De beperkte rol van debat tijdens het proces
De rol van de rechter als feitelijk onderzoeker sluit de noodzaak van kruisonderzoek uit. Bedreigde of kwetsbare
getuigen worden vaak niet opgeroepen om in de rechtbank te verschijnen, maar onder ede door de rechter-
commissaris verhoord in een kamer. De identiteit van bedreigde getuigen wordt bewaard voor zowel de rechtbank als
de verdediging, met beperkte mogelijkheden voor de verdediging om vragen te stellen of aanwezig te zijn. De rechter-
commissaris levert een schriftelijk rapport aan de rechtbank, en het aan hem gegeven bewijs wordt beschouwd als
bewijs dat aan de rechtbank is gegeven.
Hoewel een slecht alternatief voor het horen van getuigen tijdens het proces, zijn dergelijke procedures consistent
met de ideologie waarop de Nederlandse procedure in het algemeen is gebaseerd. Belangrijker dan het
'directheidsbeginsel' dat vereist dat bewijsmateriaal wordt gepresenteerd tijdens het proces, is dat van 'interne
transparantie'. Alle deelnemers moeten op gelijke voet bekend zijn met de feiten van de zaak zoals weergegeven in
het dossier, zodat er geen veroordeling kan volgen uit bewijs dat niet bekend is bij de verdediging. Interne
transparantie houdt ook de garantie in dat de rechter zijn beslissing niet op onvolledig bewijs zal baseren. Dat wil
zeggen dat de officier van justitie en de verdediger niet akkoord kunnen gaan om sommige dingen onuitgesproken te
laten en feitelijk aanklachten uit te sluiten. In het laatste geval moet de rechtbank tot de inhoudelijke waarheid
komen, zodat er altijd een volledig proces moet plaatsvinden, zelfs als de verweerder schuldig heeft verklaard.
De verdediging kan de juistheid van de vervolging betwisten en om toevoeging van het dossier of het horen van
nieuwe getuigen tijdens het proces vragen. Dergelijke verzoeken moeten eerst aan de officier van justitie worden
gericht. De actieve rol van de rechtbank betekent echter dat zij, binnen de criteria van de wet, de definitieve beslissing
heeft over welke getuigen moeten worden gehoord; of het dossier volledig en relevant is, of dat documenten eraan
moeten worden toegevoegd of kunnen worden weggelaten; en of de mening van deskundigen kan worden
aangevochten door de introductie van andere deskundigen. Kort gezegd beslist de rechtbank of zij zich in het bezit
van alle relevante feiten bevindt. Het is ook de rechtbank die de eerste en meest volledige ondervraging van getuigen
uitvoert. De verdachte (in zijn eigen geval nooit als getuige beschouwd en daarom nooit onder ede) mag zich
verdedigen en heeft altijd het laatste woord, maar alleen als hij dat wenst. Nederlandse processen zijn in wezen een
debat over het relatieve gewicht dat moet worden toegekend aan de verschillende bewijsstukken die de staat heeft
verzameld in zijn niet-partijgebonden onderzoek naar de waarheid.
Garanties tegen gerechtelijke dwalingen
- Niet-partijgebonden bewijs van OvJ
- Controle van de OvJ over de politie en hun professionaliteit bij het uitvoeren van een legaal, onpartijdig
onderzoek
- De mogelijkheid om een advocaat te laten “assisteren” bij de samenstelling van het dossier
- Onpartijdigheid en professionele waarheidsvindingactiviteiten van de rechtbank gedurende het proces
- Professionele ethiek door training versterken de rechtsregels gericht op het waarborgen van eerlijke en
inhoudelijke waarheidsvinding
- Procesregels m.b.t. het verlenen en beperken van politie- en vervolgingsbevoegdheden
- Rechten voor de verdachten:
Ø Recht op toegang tot het bewijsmateriaal
Ø Recht op rechtsbijstand (contact in vertrouwelijkheid tijdens hechtenis, aanwezigheid van advocaat
tijdens verhoor in gerechtelijk onderzoek (let op: niet tijdens politieverhoor))
Ø Recht om te zwijgen
Ø Ongeoorloofde druk is verboden
- Regels over het gebruik van bewijsmateriaal
- Regels over rechtmatig bewijsmateriaal: limitatieve lijst (één getuige = geen getuige, bewijsmateriaal moet
steunbewijs hebben)
- Rechtbanken zijn beperkt i.v.m. het gewicht dat zij kunnen hechten aan bewijs
- Causaliteitsvereiste: ook al is er voldoende bewijs, de rechtbank moet overtuigd zijn van de schuld van
verdachte. Indien de rechtbank niet overtuigd is geldt ‘in dubio pro reo’. De rechtbank moet een met redenen
omkleed besluit nemen waarin het (juridische) bewijs wordt vermeld waardoor zij is overtuigd.
- Recht op het instellen van een rechtsmiddel (zowel voor de OvJ als de verdachte)
, Er zijn twee ontwikkelingen die evolueren naar een adversair systeem:
1. Van vooronderzoek door een rechter-commissaris à vooronderzoek waarbij het opsporingsonderzoek door
het OM gevoerd wordt.
Het EHRM oordeelde dat het OM in de strafprocessen als partij moet worden beschouwd. Het voert immers het
strafrechtelijke beleid uit en is niet een volledig neutrale, onpartijdige actor. Het onderzoek wordt dus niet langer
door een onpartijdige en onafhankelijke actor gevoerd, maar door een partij. Dergelijke vorm van onderzoek past
niet in het inquisitoire systeem, het vooronderzoek krijt een meer adversaire inslag. Echter, het louter toebedelen
van rechten en bevoegdheden aan het OM leidt op zich niet tot een meer adversair systeem. De Wet versterking
positie recht-commissaris verstevigt de toezichtfunctie van de rechter-commissaris tijdens het
opsporingsonderzoek en is daarom naast de adversaire kant ook een inquisitoire garantie: de OvJ heeft de leiding
over het opsporingsonderzoek, maar de RC kan dwingend tussenkomen indien de rechtmatigheid, volledigheid of
voortgang van het onderzoek in gedrang lijkt te komen.
Het Nederlandse vooronderzoek blijft (ook na het opdoeken van het gerechtelijk vooronderzoek) overwegend
inquisitoir: het vooronderzoek bestaat nog steeds uit één centraal vooronderzoek dat qua belang primeert op het
eindonderzoek en dat uitmondt in één strafdossier, de waarheidsvinding wordt niet uitgesteld tot de behandeling ten
gronde. Slechts indien aan de procesautonomie van de verdachte wordt gesleuteld, is er een daadwerkelijke evolutie
in de adversaire richting. Enkel de versterking van de rol van het OM leidt hier niet toe.
2. Verruiming van buitengerechtelijk afhandelen
Van legaliteitsbeginsel naar opportuniteitsbeginsel: dit beginsel laat het toe om via het OM een strafrechtelijk
beleid te voeren. De verschuiving van een mechanische rol voor het OM naar een beoordelende en beslissende rol,
waarbij het OM bovendien een beleid voert, versterkt zijn positie als partij en betreft een evolutie in de adversaire
richting. In Nederland is dit bijv. de strafbeschikking, de wilsovereenkomst in zo’n beschikking wordt afgeleid uit de
afwezigheid van verzet. Niet langer wordt naar een ontologische waarheid gezocht, maar de strijd tussen de
partijen bepaalt een meer pragmatische en relatieve waarheid.
Echter betekent dit nog niet dat we naar een adversair systeem gaan. Er heerst in Nederland namelijk nog steeds de
gedachte dat we buitengerechtelijk afhandelen op het moment dat er over de waarheidsvinding geen discussie
bestaat (de schuld van de verdachte is niet in twijfel te trekken). Dus het is niet problematisch dat er een dergelijk
rechtsfiguur bestaat in een inquisitoir rechtssysteem. Indien er buitengerechtelijk wordt afgehandeld in zaken waar de
strafrechtelijke verantwoordelijkheid nog moet worden beslecht, verdient de procedurele bescherming (toegang tot
strafdossier, rechtsbijstand, rechterlijke controle van de wilsovereenstemming) van de verdachte meer aandacht, en
moet ervoor gewaakt worden dat de procespartijen over een daadwerkelijke procesautonomie beschikken.
Modernisering Strafvordering: “Overwegend contradictoir proces met op onderdelen inquisitoire en accusatoire
trekken.”
- Inquisitoire trek: actieve overheid die in de vorm van OvJ in het vooronderzoek onderzoek doet en een
strafdossier opstelt
- Adversaire trek: de mogelijkheid om het debat aan te gaan is steeds groter, dus om dingen ter discussie te
stellen wat in het strafdossier is opgesteld
Wrongful convictions and Inquisitorial Process: The Case of the Netherlands
Adversair Inquisitoir
De verdediger is in controle van zijn eigen situatie (i.t.t. Men voelt zich veilig in de handen van een OvJ, expert
voornamelijk afhankelijk zijn van de integriteit en of rechter, vanuit een juridische cultuur waar integriteit
competentie van de politie, aanklager en rechter zoals in en niet-partijdigheid worden verwacht en voortdurend
het inquisitoire systeem). Dit is wenselijk met het oog op versterkt.
zelfbeschikking en in psychologisch opzicht tegen het Ø Gevaar: relatieve schaarste van de reikwijdte van
gevoel van hulpeloos zijn. de rechten die beschikbaar zijn voor de
Ø Gevaar: het vermogen van de gedaagde om zijn verdediging, hierdoor is er voor de verdediging
eigen volledige en overtuigende zaak voor te de taak weggelegd om “over de schouders van
bereiden en te presenteren hangt volledig af van de aanklager kijken”. Deze taak houdt in dat de
de gelijkheid van wapens tussen verdediging en verdediging ervoor moet zorgen dat de
vervolging, en van een geïnformeerde en aanklager de belangen van de verdachte niet uit
bekwame advocaat die op alle punten in de het oog verliest. Echter, wanneer het vertrouwen
procedure toegang heeft tot zijn cliënt. in het vermogen van de deelnemers om bij te
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller ebvu. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $6.12. You're not tied to anything after your purchase.
