Uitgebreide samenvatting van het boek 'Russia and the Russians' van G. Hosking. Dit boek wordt gebruikt bij het vak 'Geschiedenis van Rusland' aan de Universiteit Leiden.
Samenvatting Russia and the Russians – From Earliest Times to the
Present
Geoffrey Hosking
Inleiding: Geopolitics, Ecology, and National Character
Een groot deel van de Euraziatische steppe werd bewoond door nomaden. Hun kuddes voldeden
echter niet aan al hun levensbehoeften, dus waren ze gedwongen tot interactie (handel) met
bewoonde gebieden aan de grenzen van de steppe. De nomaden hadden echter weinig te bieden
aan de beschavingen om hen heen. Hierom moesten ze vaak geweld gebruiken om hun zin te krijgen.
Dit is een belangrijk element in het begrijpen van de geschiedenis van Eurazië.
De nomaden waren niet goed in het bouwen van politieke rijken. Hierom kwam er in Centraal-Azië
niet één groot rijk op, maar waren er veel losse, rondtrekkende stammen en groepen. Een eventuele
staat in het gebied zou echter erg sterk zijn, vanwege het grote grondgebied en de vele grondstoffen
die het tot zijn beschikking zou hebben.
De grenzen van het gebied waren echter kwetsbaar, en omgeven door verschillende volken en
culturen. Het zou door die verschillen dus lastig worden één grote staat te onderhouden. In het
binnenland waren de afstanden erg groot, en waren communicatie en transport moeizaam. Het
potentiële rijk op de Euraziatische steppe zou dus zowel strategische voordelen als strategische
nadelen hebben. In de geschiedenis van het Russische rijk is dit ook gebleken:
Op territoriaal gebied in de verschillende invasies (vanuit het Westen) en de voortdurende
bedreiging van de grenzen in het zuiden en oosten. Ook de volken aan de grens wilden niet
altijd deel uitmaken van het Russische rijk en kwamen soms in opstand.
Rusland is een multi-etnisch rijk. De orde werd normaalgesproken bewaard door de
heersende klasse uit verschillende etniciteiten op te bouwen.
Het is een economisch onderontwikkeld gebied, ver weg van de belangrijkste handelsroutes.
Vaak was gebiedsuitbreiding de enige manier om economische groei te realiseren, in plaats
van bijvoorbeeld te investeren in technologische innovatie.
Rusland bevindt zich tussen drie verschillende cultuurgebieden. In bestuurlijk opzicht is het
gebaseerd op een Aziatisch stepperijk, in cultureel opzicht op het protestants-katholieke
Europa, en in religieus opzicht op het Byzantijnse rijk. Voor omliggende landen en bezoekers
was deze verscheidenheid vaak lastig.
Een ‘civil society’ was in Rusland vrijwel afwezig. De onderste laag van de samenleving was sterk
samenhangend, vanwege persoonlijke patroon-cliëntrelaties. De verhouding tot de hogere
bestuursstructuren was vaak echter wankel en moeizaam. Leiders probeerden de bestaande
machtsstructuren te beheersen en te sturen, maar het was onmogelijk ze volledig te onderwerpen.
Nog steeds is Rusland het best te begrijpen als een netwerk van patroon-cliëntrelaties.
1
,Agriculture, habitation and diet
Tot de 18e eeuw leefden de meeste Russische boeren in de nabijheid van bos. Bijna alles werd
namelijk van hout gemaakt. Het land was niet erg vruchtbaar, maar hier stond tegenover dat het in
grote hoeveelheden beschikbaar was. De landbouw was dus extensief van aard. Er bleef weinig
reserve om bijvoorbeeld een misoogst op te vangen. Ook epidemieën maakten veel slachtoffers. Het
hoofdbestanddeel van het dieet was graan. De staat deed weinig om bijvoorbeeld woekerprijzen en
schaarste tegen te gaan. Wel introduceerde men de aardappel als aanvulling op het dieet en werden
sommige boeren gedwongen ook aardappels te gaan verbouwen. De traditionele Russische wodka
kwam in de 15e eeuw op. Omdat de alcoholconsumptie via bepaalde belastingen een bron van
inkomsten was voor de staat werd er vrijwel niets ondernomen tegen de negatieve gevolgen ervan.
Mentalities- The Key Concepts: Mir and Pravda
De Russische identiteit is voor een belangrijk deel bepaald door het leven in een geopolitiek en
agricultureel instabiel gebied. Overleven was vaak een uitdading. In bepaalde perioden van het jaar
moesten boeren extreem hard werken, in andere tijden hadden ze vrijwel niets te doen. Vanwege de
onzekerheid van het bestaan was samenwerking tussen de huishoudens erg belangrijk. De landelijke
gemeenschappen moesten vanwege deze onzekerheid ook snel kunnen beslissen en samen kunnen
werken, bijvoorbeeld bij de aanleg van een brug. Intern conflict bedreigde het voortbestaan van de
gemeenschap. Dit leidde tot het concept van mir, dat ‘vrede’ betekent. Men beschouwde de
landbouwgrond als in principe niet toebehorend aan landheren, maar aan hen die het bewerkten.
De waarden van gehoorzaamheid en zelfbeperking in het belang van de gemeenschap en het
luisteren naar de Orthodoxe Kerk (bijvoorbeeld over vasten en seksuele moraal) wordt pravda
genoemd. Dit woord betekent ‘waarheid’ of ‘recht’. Besluiten van de dorpsgemeenschap moesten
niet in strijd zijn met pravda.
Daarnaast hadden dorpsgemeenschappen de bescherming van een landheer nodig, die in sommige
materiële behoeften kon voorzien.
Migration and colonization
Vanaf de 16e eeuw probeerden sommige boeren hun geluk te beproeven in het oosten en zuiden.
Over een lange periode bleek dit een middel van expansie, dat het centrum van Rusland naar
zuidoostelijke richting deed opschuiven. Als de eerste beginproblemen overkomen waren, bleek de
landbouw hier vaak wel meer op te leveren dan in het westen in de omgeving rond Moskou. De
bewoners van deze gebieden in het zuiden en oosten werden vaak weer door de staat gebruikt om
de Russische invloed in de grensgebieden te vergroten.
Russia’s Frontier situation
Vanaf de 16e eeuw oriënteerde de elite van Rusland zich op de Europese cultuur, terwijl de
sociaalpolitieke instellingen van Rusland vooral een Aziatische basis hadden. Er is dus een inherent
spanningsveld in de Russische cultuur, wat voor een deel de verklaring vormt voor de abrupte
veranderingen die Rusland in de geschiedenis ondergaan heeft. Er was een sterke tegenstelling
tussen de massa’s en de elites. Maatschappelijke veranderingen worden gepresenteerd als de
2
,absoluut goede vervanging van iets absoluut slechts. Er zijn geen neutrale middenwegen. Dit zorgt
voor het ontstaan van utopia’s en anti-utopia’s.
De tegenstelling tussen pravda en napravda, tussen moreel en immoreel, tussen goed en kwaad,
tussen de gemeenschap en de buitenstaander, en tussen de lokale gemeenschap en de staat, komt in
de hele Russische geschiedenis terug.
Hoofdstuk 1: Kievan Rus, The Mongols, and the Rise of Muscovy
Slavs and Vikings
In de 6e eeuw komen de Slaven voor het eerst voor in de Europese geschiedenis. Het is aannemelijk
dat zij vanuit hun oorspronkelijke woongebied werden verdreven door migratiebewegingen op de
Aziatische steppe. Zij bedreven hoofdzakelijk landbouw. In het zuiden werd hun leefgebied
afgegrensd door het kanaat van de Khazaren.
De ‘Rus’ stamt waarschijnlijk af van Vikingen, die als handelaar-soldaat de noordelijke handelsroutes
domineerden, in de periode van de 8e tot de 10e eeuw. Via de rivier de Dnjepr had het volk van Rus
toegang tot handel met Byzantium. De invasie van de Vikingen zorgde voor de totstandkoming van
versterkte handelsposten tussen Scandinavië en Byzantium. De Rus bouwde haar hoofdstad in het
zuiden van haar gebied: Kiev. Rond de 9e eeuw was dit Russische kanaat een serieuze mogendheid,
die verschillende Slavische groepen aan zich onderworpen had. In de loop van de tijd verdween het
onderscheid tussen Vikingen en Slaven. Het rijk van de ‘Kiev-Rus’ probeerde van een losse federatie
warlords een serieuze staat te worden, maar viel uiteindelijk uiteen, net zoals met het Karolingische
rijk gebeurde.
In de dorpsgemeenschappen vonden regelmatig een soort volksvergaderingen plaats, waarin de
sterkste facties de overhand hadden. Boven het gewone volk stond een elite van vertrouwelingen
van de vorst. Vaak had de vorst de steun van deze volksvergaderingen nodig voor het voeren van
oorlogen.
Conversion of the Slavs
In 972 overleed de vorst Sviatoslav, en zijn zonen vochten een bittere opvolgingsstrijd uit. De nieuwe
vorst Vladimir bekeerde zich tot het christendom, om eenheid in zijn diverse rijk van rivaliserende
stammen aan te brengen, en zijn bewind te legitimeren. Soms gebruikte hij hierbij ook geweld.
Volgens sommige historici is dit het eerste moment in de Russische geschiedenis dat (extreem)
geweld gebruikt wordt om op stel en sprong maatschappelijke verandering te realiseren, in plaats
van geleidelijke graduele verandering. Het christendom zorgde ook voor nieuwe contacten met het
Byzantijnse Rijk. Dit zorgde uiteindelijk voor de opkomst van een Slavisch, Orthodox-Byzantijns
christendom. Dit was duidelijk onderscheiden van het Westelijke, Latijnse christendom.
In het Kiev-Rusland was een sterke samenwerking tussen de kerk en de vorst.
The attempt to consolidate the Kievan State
Toen Vladimir overleed had hij veel betekend voor de unificatie van de verschillende stammen in één
groot Slavisch-‘Russisch’ rijk. Zijn opvolger Iaroslav zette dit voort van 1019-1054. Hij gaf monniken
3
, opdracht te beginnen aan nationale geschiedschrijving. Het Russische volk kreeg hierin een eigen
identiteit binnen het Oosterse Christendom. Ook stelde Iaroslav de Pravda op, een codificatie van
bestaand gewoonterecht. Belangrijk hierin was dat het uitvechten van stammenconflicten afgeschaft
werd als een erkende manier van conflictbeslechting. Na zijn dood brak er echter weer een
opvolgingsconflict uit, en waren er binnenvallende nomadenvolken. Uiteindelijk wisten de
verschillende prinsen zich echter te verenigen in de strijd tegen het Kipchak-volk. Vanaf 1130 viel het
rijk weer uiteen, zoals ook in Middeleeuws Europa vaak gebeurde met grote rijken. Door de
fragmentatie en de opkomst van landheren ontwikkelde de Russische samenleving zich tot een
feodale samenleving.
The Mongols as masters of Eurasia
In de 13e eeuw was er de opkomst van het grote stepperijk van Djengis Khan. Hij verenigde
verschillende nomadische stammen onder zich, en probeerde de samenwerking te consolideren. In
1223 versloeg het Mongoolse leger de onderling verdeelde Russische prinsen. In 1237 volgde een
nieuwe invasie, waarin veel steden veroverd en verwoest werden.
Mongol rule
Het Russische rijk werd een soort vazalstaat van het kanaat van de Gouden Horde. Economisch en
cultureel gezien veranderde er weinig, alleen waren er wel zwaardere belastingen. Een voordeel was
dat de Russen nu ook gebruik konden maken van de handelsroutes naar het binnenland van Eurazië,
omdat de controle van de Mongolen daar voor een stabiele situatie zorgde. In een tijd waarin
politieke invloed voor de burgers verdwenen was, werd religie en de rol van de Orthodoxe Kerk nog
belangrijker voor de identiteit van de Russen. Ook het monasticisme nam een grote vlucht.
Onder Gediminas (1316-1341) werd Litouwen een invloedrijke macht. Het veroverde gebieden in
Polen, en uiteindelijk zelfs Kiev. Het Litouwse leger versloeg in 1362 de legers van de Gouden Horde.
Door interne opvolgingsstrijd ging een deel van het Litouwse rijk op in de Poolse Kroon, en werd het
katholiek. Hierin nam het ook een deel van het Kiev-Russische rijk met zich mee.
Novgorod was altijd al een belangrijke handelsstad, vanwege haar ligging vlakbij de Baltische zee.
Ook had ze een groot bebost achterland, waarvan de inwoners onderworpen waren en wat bont en
honing opleverde voor de handel. Later werd Novgorod ook een Hanzestad. Tot 1136 had het een
speciale status in het Kiev-Russische rijk. In dit jaar koos het een eigen vorst en ging verder als
‘Novgorod de Grote’. Het was een erg rijke stad met weinig politieke invloed. De heerschappij van de
Mongolen ging grotendeels aan Novgorod voorbij: het mocht veel macht zelf behouden. De
Teutoonse ridderorde en het koninkrijk Zweden vormden serieuzere bedreigingen.
Zowel Novgorod als Polen-Litouwen bleken niet de mogelijke nieuwe Oost-Slavisch Russische staat te
zijn. Novgorod lukte dit niet vanwege interne politieke verdeeldheid, Litouwen niet vanwege
religieuze verdeeldheid en een sterke oriëntatie op het Westen.
Princes and local communities
In de 12e eeuw werd duidelijk dat de kansen op het ontstaan van één groot ‘Russisch’ rijk erg klein
waren. Veel lokale prinsen zagen hun regeringsgebied meer als persoonlijk bezit dan als toebehorend
aan een dynastie of een groter geheel. Dit zorgde voor veel politieke verbrokkeling.
4
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller Dostoczar99. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $9.10. You're not tied to anything after your purchase.
