Summary
Samenvatting Havo geschiedenis examen
- Course
- Level
In dit document staat een samenvatting van alles wat je moet weten voor het Havo geschiedenis examen. De jaartallen en kenmerkende aspecten zijn beschreven.
[Show more]
Seller
Follow
carmenhoogenkamp
Content preview
ExamenvoorbereidingGeschiedenis samenvatting
Oriëntatiekennis
Deel 1
Vroegmoderne tijd
- De verandering die plaatsvinden in de Vroegmoderne tijd ten opzichte van de
Middeleeuwen zijn bepalend voor onze moderen tijd.
- De aandacht voor rent individu, de wetenschap en het aarde leven neemt weer toe.
- Verschillende werelddelen komen bij elkaar.
- Europa drukt haar stempel op Amerikaanse en Aziatische gebieden.
- Het uiteenvallen van de christelijke eenheid vindt haar oorsprong in deze
Vroegmoderne tijd.
De kenmerken:
- Denkwijzen
- Veranderende sociale en politiek opvattingen
Het duurt nog een aantal eeuwen voordat ze deze doordringen tot de meerderheid van de
bevolking, maar de aanzet tot onze moderne tijd wordt hier gegeven.
Tijdvak 5: tijd van ontdekkers en hervormers, 1500-1600
- Nieuwe staten hebben machtige koningshuizen die hun landen centraal besturen.
- De eenheid binnen het christendom komt tot een einde met de kost van hervormers en
nieuwe stromingen binnen de kerk.
- De invloed van Europa op de rest van de wereld neemt verder toe.
Kruistochten —> Europa Sloet haar vleugels uit naar ‘de Oost’
Ontdekking van de Amerika’s —> verdere [uitbreiding van Europese en christelijke
invloedssferen de wereld.
De Renaissance in Italië en Vlaanderen —> ongekende ontwikkeling van de beeldende
kunst en literatuur in West-Europa.
Voor de Nederlanden: onrust en welvaart:
- Hervormers Luther en Calvijn
- Pretest tegen de toenemende centralisatiepolitiek van het Habsburgse hof
—> de Nederlanden komen in opstand tegen de katholieke Spaanse koning.
KA 18: het begin van de Europese overzeese expansie
Oorzaak: in 1415 heroveren de Portugezen de Marokkaanse havenstad Ceuta op de
Moren. Daarna varen ze steeds zuidelijker langs de Afrikaanse kust, richting de later zo
beroemd geworden Goudkust onder de Sahara.
Gevolg: de eerste voor Portugal zo winstgevende plantages gesticht. Oorspronkelijk
bevolking van Afrika als slaven t werk wordt gesteld.
1
,Oorzaak:
- De handel met Indië is stevig in handen van Arabische tussenhandelaren die goederen
en specerijen uit de Oost via de Rode Zee en Constantinopel aan kooplieden uit
Venetië en Genua doorverkopen voor de Europese markt.
- Portugezen zien kansen om zelf route naar Indië via Afrika. Spanjaarden, Engelsen en
later de Nederlanders zen ook mogelijkheden voor alternatieve routes.
- De routes naar Indië over land zijn kwetsbaar geworden door de kruistochten, de strijd
tussen christenen en moslims in het Midden-Oosten. Europa zoekt naar onafhankelijke,
veilige handelsroutes over zee.
KA 19: het veranderende mens- en wereldbeeld van de Renaissance en het begin
van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling
Het leven op aarde staat in het teken van het leven na de dood, mesen willen op aarde
vooral een plaatstje in de hemel veiligstellen.
Verandering: opkomst van rijke steden, handel en culturele uitwisseling —> midden
veertiende eeuw in Italië groeit bij de bestuurlijke en economische elite van Europa het
besef dat het individu een eigen rol kan spelen in de samenleving.
Continuïteit: de regels van de kerk blijven belangrijk, maar moeten wel aansluiten bij
wetenschappelijke ontdekkingen op basis van observatie.
Verandering: wetenschappelijke ontdekkingen op basis van observatie, zoals de Griekse
wetenschappers ooit bepaald hebben.
Gevolg: wedergeboorte (renaissance) van Grieks-Romeinse loso e, literatuur een kunst,
waarbij het individu een vooraanstaande plaats mag innemen.
Verandering: karakter van mens verandert langzaam van volgzaam naar (onder)zoekend.
Religie vooraanstaande rol in dagelijks leven, maar burgerlijke elite in de steden meer
oog voor aardse leven.
KA 20: de hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de Klassieke Oudheid
Oorzaak: oplevende economie en handel —> in Europa enkele verstedelijkte gebieden,
waar de burgerlijke cultuur een steeds grotere rol gaat spelen.
Gevolg: vooral in Noord-Italië, hernieuwde belangstelling voor de culturele prestaties in de
Klassieke Oudheid.
Reden:
- Mensen worden letterlijk omringt door de indrukwekkende overblijfselen an bouwkunst
en ellende kunst uit die Oudheid.
- Kunstenaars en schrijvers bestuderen de klassieke vormentaal en vinden hierin
inspiratie voor nieuwe kunststromingen.
Renaissance (wedergeboorte): de klassieke kunst is weer tot leven gekomen. In de
literatuur krijgt de heroriëntatie op het klassieke erfgoed de naam humanisme.
KA 21: de protestantse reformatie die de splitsing van de christelijke kerk in West-
Europa tot gevolg heeft
Aanleiding: Maarten Luther laat in het Duitse Wittenberg weten dat hij de
machtsaanspraken en zelfgemaakte wetten en regels van de kerk onjuist vindt.
Reden: alleen de bijbel is volgens hem richtinggevend in het geloof.
Gevolg: godsdienstdiscussie leidt tot:
- Grote spanningen
- Strijd
- En een splitsing van de kerk in een rooms-katholieke en protestantse richting.
In de Nederlanden krijgt hervormer Johannes Calvijn meer volgens dan Luther.
2
fi fi
,Reden: Calvijn vindt dat lagere overheden zich mogen verzetten tegen hogere overheid,
als deze geboden van God niet goe navolgt. Het gelooft hoort volgens Calvijn bij het
bestuur.
KA 22: het con ict in de Nederlanden dat resulteert in de stichting van een
Nederlandse staat
Uitbreken van de opstand in de Nederlanden is in 1568
Oorzaken:
1. De centralisatiepolitiek va Karel V en Filips II waardoor privileges van edelen en steden
in de Nederlandse gewesten worden gedreigd.
2. De afkeer onder Nederlandse protestanten én katholieken tegen de steeds
gewelddadiger en intensiever wordende kettervervolging in de Nederlandse gewesten.
Verandering: con ict loopt hoog op —> 1581 het Plakkaat van Verlatinghe wordt
opgesteld, waarin Nederlandse edelen vastleggen dat zij het gezag van de Spaanse
koning niet langer erkennen.
Gevolg: na enkele pogingen om een andere vorst voor de Nederlanden te vinden, besluit
de Staten-Generaal in 1588 dat het gebied ook zonder vorst bestuurd kan worden —> de
Republiek der Zeven Verenigde Provinciën wordt uitgeroepen.
Tijdvak 6: tijd van regenten en vorsten, 1600-1700
In de 17e eeuw bereikt de macht van de vorsten in Europa een hoogtepunt.
Oorzaak: de absolute soevereiniteit van de koning wordt algemeen geaccepteerd. In
Frankrijk krijgt dit bij uitstek vorm in de persoon van Lodewijk XIV, de zonnekoning om wie
het universum lijkt te draaien.
Verandering: de vorstenhoven worden meer dan voorheen invloedrijke centra van bestuur
en cultuur. De Nederlandse Republiek is een uitzondering.
Oorzaak: de Nederlanden hebben geen vorst, de touwtjes van bestuur en cultuur liggen in
handen van de regenten die zich inzetten voor burgerij. Economische belangen staan
voorop en de 17e eeuw gaat in de geschiedenis in als de Gouden Eeuw voor de
Republiek.
Verandering:
- Er instaat een wereldeconomie waarin Nederlanders, Engelsen en later de Fransen de
hoofdrol spelen.
- De wetenschappelijke belangstelling uit de 16e eeuw mondt uit in de ontwikkeling van
een revolutionaire moderne natuurwetenschap.
KA 23: het streven van vorsten naar absolute macht
In de Vroegmoderne tijd staat de machtsverhouding tussen koning en parlement vaak ter
discussie.
Oorzaak: de koning wil graag centraliseren om de samenleving veilig en ordelijk in te
richten.
Gevolg: het parlement wil zijn invloed op het bestuur niet inleveren.
Verandering: eind 16e eeuw groeit n diverse Europese staten de behoefte aan een stevig
en stabiel koningschap.
Oorzaak:
- De strijd tussen katholiek en protestant —> veel chaos en geweld.
- Nieuwe politieke opvattingen stellen dat de soevereiniteit in een staat haar meest
stevige vorm kan krijgen in handen van een absolute vorst die een duiding de wetten
door het hele land kan maken.
3
flfl
, Doel: alleen dan stijgt de staat boven alle tegenstellingen uit en wordt het belang van alle
onderdanen beschermd en gewaarborgd.
KA 24: de bijzonder plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en
cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek
In de 15e en 16e eeuw maken de Hollandse steden al een snelle economische
ontwikkeling door. De 17e eeuw gaat de geschiedenis in als de Gouden Eeuw voor de
Republiek.
Belangrijkste oorzaken:
- De moedernegotie (graanhandel via de Oostzee = belangrijke stapelmarkt van West-
Europa).
- Het ontbreken van een feodale traditie in de landbouw —> ondernemerschap krijgt veel
ruimte.
- De aanwezigheid van bruikbare waterwegen.
De belangen om geld te verdienen zijn groot.
Gevolg:
- De oorlog met Spanje met bekostigd worden.
- Religieuze tolerantie levert de steden veel migranten op die de handel en nijverheid
verder laat groeien.
Gevolg: er instaat een burgerlijke cultuur met veel aandacht voor luxeartikelen, kunst en
wetenschap.
KA 25: wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een
wereldeconomie
Verandering: de Europese overzeese expansie leidt in de 16e en 17e eeuw tot
wereldwijde handelscontacten. West -Europese kooplieden zoeken contact met
handelaren in Azië, Amerika en Afrika.
Gevolg:
—> Handelskapitalisme, zorgt dat winsten meer worden geïnvesteerd in nieuwe,
misschien nog winstgevender ondernemingen.
—> Wereldeconomie, producten uit de hele wereld worden door handelaren uit alle
werelddelen met elkaar uitgewisseld, met Europa als handelscentrum.
Verandering: overheden gaat private ondernemingen dwingen meer samen te werken.
- Engeland richt de East India Company op.
- In de Republiek worden de VOC en later de WIC opgericht.
Naam Verenigde Oost-Indische West-Indische Compagnie
Compagnie (VOC) (WIC)
Oprichtingsjaar 1602 1621
1674 vernieuwd
Monopolie De handel ten oosten van Kaap De handel tussen de kust van
de Goede Hoop West-Afrika en Noord- en Zuid
Amerika
Doel/ belangrijkste producten Specerijen, later ook textiel, thee Kaapvaart, slaven, goud, tabak
en ko e en suiker
KA 26: de wetenschappelijke revolutie
Verandering: de wetenschap waarin klassieke religieuze ideeën plaatsmaken voor
modern-wetenschappelijke ideeën.
4
ffi
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller carmenhoogenkamp. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $8.10. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
57413 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now