samenvatting bestuurskunde: introductie alle verplichte literatuur, jaar 1 blok 1
17 views 1 purchase
Course
Bestuurskunde: introductie (ESSBB1010)
Institution
Erasmus Universiteit Rotterdam (EUR)
Book
Openbaar Bestuur, beleid, organisatie en politiek
dit document bevat een samenvatting van alle verplichte literatuur van het vak bestuurskunde: introductie. Dit houdt in dat de boeken: openbaar bestuur, beleid, organisatie en politiek en de bestuurlijke kaart van Nederland zijn samengevat. Alle tentamenstof is overzichtelijk per week samengevat.
Bestuurskunde: introductie
Alle verplichte literatuur samengevat per week
Week 1
Boek: openbaar bestuur, beleid, organisatie en politiek
Hoofdstuk 1: de wereld van het openbaar bestuur
Wat is openbaar bestuur?
Openbaar bestuur is het geheel van organisaties en activiteiten die gericht zijn op het bestuderen van
de maatschappij. Het begrip kan op verschillende manieren worden geïnterpreteerd, afhankelijk van
hoe breed je het bekijkt.
Betekenissen van ‘bestuur’
- Activiteit van besturen: dit verwijst naar het proces van beslissingen nemen en uitvoeren om
een bepaalde richting te geven aan een organisatie of samenleving.
- Groep van personen die besturen: dit zijn de mensen die verantwoordelijk zijn voor het
maken van beslissingen, zoals politici, bestuurders of leden van een bestuur.
- Geheel van organisaties en activiteiten: dit omvat alle mensen, instellingen, organisaties,
activiteiten, en procedures die betrokken zijn bij het besturen in brede zin.
Wat is openbaar bestuur?
Openbaar bestuur kan beperkt of ruim worden opgevat:
- Beperkte opvatting: dit komt neer op ‘de overheid’ of ‘de staat’. Het gaat hier om de officiële
overheidsinstellingen die beslissingen nemen die bindend zijn voor de samenleving.
- Ruime opvatting: hier vallen ook organisaties onder die geen deel uitmaken van de overheid,
maar wel een publieke taak vervullen, zoals scholen, ziekenhuizen of
woningbouwcorporaties. Deze organisaties helpen ook mee met het besturen van de
maatschappij.
Besturen en het openbare karakter
Besturen betekent het maken en uitvoeren van beslissingen die de samenleving sturen. Het openbare
aspect betekent dat deze beslissingen bindend zijn voor iedereen in een bepaald gebied. De overheid
heeft het recht om deze beslissingen af te dwingen, zelfs met geweld als dat nodig is (monopolie op
geweld).
Logica’s van Sturing in de Maatschappij
Er zijn drie belangrijke manieren waarop de maatschappij wordt bestuurd:
- De Staat: Richt zich op het dienen van het algemeen belang, zoals veiligheid, onderwijs, en
gezondheidszorg.
- De Markt: Bedrijven en ondernemers die producten en diensten aanbieden met het oog op
winst.
- Het Middenveld: Organisaties zoals vakbonden, milieuorganisaties, en kerken die zich
inzetten voor maatschappelijke doelen zonder winstoogmerk.
Overheidsorganisaties
Overheidsorganisaties bestaan uit twee hoofdgroepen:
- Politieke leiding: Politici die verantwoording moeten afleggen aan de bevolking via
verkiezingen.
- Ambtenaren: Functionarissen die werken voor de overheid en zorgen voor de uitvoering van
politieke beslissingen.
,Het maatschappelijk middenveld
Dit zijn organisaties die niet direct tot de overheid behoren, maar toch betrokken zijn bij het
openbaar bestuur. Er zijn twee soorten:
- Private organisaties met publieke taken: zoals ziekenhuizen of scholen
- Private organisaties zonder winstoogmerk: zoals vakbonden of milieuorganisaties
Publiek en privaat karakter van organisaties
Volgens de Amerikaanse bestuurskundige Barry Bozeman heeft elke organisatie een zekere mate van
“publiekheid”, afhankelijk van drie factoren:
- Eigendom: is de organisatie eigendom van de overheid of van private partijen?
- Bekostiging: wie betaalt voor de organisatie, de overheid of private bronnen?
- Controle: hoeveel invloed heeft de overheid op de beslissingen van de organisatie?
Deze benadering erkent dat er geen volledig publieke of volledig private organisaties zijn, omdat alle
organisaties op een bepaalde manier door de overheid worden beïnvloed.
Openbaar bestuur op verschillende niveau’s
Het concept van openbaar bestuur in Nederland is complex en omvat verschillende niveaus en
betrokken partijen. Om orde te brengen in deze verscheidenheid en vervlechting, gebruiken we het
idee van multi-level governance. Dit houdt in dat bestuur plaatsvindt op meerdere niveaus (van lokaal
tot internationaal) en door verschillende actoren (niet alleen de overheid, maar ook bedrijven en
maatschappelijke organisaties).
Verticale en Horizontale Dimensies van bestuur:
- Verticale dimensie: Bestuur kan plaatsvinden op verschillende niveaus, zoals wijk, gemeente,
regio, provincie, nationale staat, internationaal en zelfs wereldwijd. Dit toont de hiërarchie en
schaal waarop beslissingen worden genomen.
- Horizontale dimensie: Bestuur gaat verder dan alleen de overheid. Het omvat ook
maatschappelijke organisaties, bedrijven, en andere entiteiten die een rol spelen in het
nemen van beslissingen die invloed hebben op de samenleving.
Multi-Level Governance
Het idee van multi-level governance helpt bij het begrijpen van hoe bestuur werkt op verschillende
niveaus en met verschillende actoren. Dit concept benadrukt dat besturing (governance) niet alleen
een taak is van de overheid (government), maar ook van andere betrokken partijen.
Het Huis van Thorbecke
De huidige structuur van het Nederlandse bestuur is gebaseerd op de Grondwet van 1848, opgesteld
door J.R. Thorbecke. Dit wordt vaak aangeduid als het Huis van Thorbecke en bestaat uit drie lagen:
- Gemeenten: Lokale bestuurslagen met zelfstandige bevoegdheden.
- Provincies: Regionale bestuurslagen met specifieke verantwoordelijkheden.
- Rijksoverheid: De nationale overheid die het overkoepelende gezag heeft.
Nederland is een gedecentraliseerde eenheidsstaat, wat betekent dat het een centraal bestuurd
systeem is, maar met autonomie voor lagere bestuursniveaus (gemeenten en provincies). Dit zorgt
voor een balans tussen uniformiteit en flexibiliteit.
De Invloed van de Europese Unie
Met de groei van de Europese Unie is er een extra laag toegevoegd aan het Huis van Thorbecke: de
multinationale bestuurslaag. Op dit niveau wordt beleid gevormd dat invloed heeft op de nationale,
provinciale en gemeentelijke lagen. Hierdoor geven nationale overheden een deel van hun
bevoegdheden op in ruil voor voordelen zoals welvaart, veiligheid, vrede en innovatie.
,Veranderende Machtssituatie
De klassieke opvatting dat de nationale overheid de hoogste macht heeft, is veranderd door
globalisering, decentralisatie en Europese integratie. Decentrale overheden (gemeenten en
provincies) en zelfs internationale organisaties hebben nu vaak meer invloed op bepaalde
beleidsgebieden.
Er zijn nieuwe bestuurlijke samenwerkingsverbanden ontstaan, zoals veiligheidsregio’s voor veiligheid
en metropoolregio’s voor mobiliteit. Steeds meer taken worden gedecentraliseerd naar lokale en
regionale niveaus, en tegelijkertijd verschuift strategisch beleid naar Europees niveau. Dit wordt soms
gezien als een "uitholling" van de nationale staat, maar de rijksoverheid speelt nog steeds een
cruciale rol in de coördinatie tussen verschillende bestuurslagen en partijen.
Government vs. Governance
Zowel government (de formele overheid) als governance (het bredere bestuurssysteem) zijn
essentieel voor het goed functioneren van de samenleving. De overheid heeft formele macht en een
mandaat, maar om beleid effectief uit te voeren, is samenwerking met andere partijen zoals
bedrijven en maatschappelijke organisaties nodig. Hierdoor wordt de samenleving niet alleen
bestuurd door formele overheidsbesluiten, maar ook door informele mechanismen en samenwerking
tussen verschillende actoren.
Openbaar bestuur als good governance
De kwaliteit van het openbaar bestuur kan worden beoordeeld aan de hand van verschillende
criteria, die deels zijn geïnspireerd op het VN-model van ‘good governance’. Dit model beoordeelt de
kwaliteit van de overheid op basis van acht criteria, zoals onpartijdigheid, rechtszekerheid, en
transparantie. Deze criteria zijn te groeperen in vier belangrijke dimensies van bestuurlijke kwaliteit:
- Democratie: Responsief bestuur
o Democratie draait om het principe dat de macht bij het volk ligt. Via verkiezingen
geven burgers hun stem aan vertegenwoordigers die beleid maken dat aansluit bij de
normen, waarden en wensen in de samenleving.
o Een democratisch bestuur houdt in dat burgers niet alleen mogen stemmen, maar
ook actief kunnen deelnemen aan het politieke proces. Dit betekent dat er openheid
moet zijn in het bestuur en dat er mogelijkheden zijn voor burgers om invloed uit te
oefenen.
- Rechtmatigheid: Bestuur gebonden aan het recht
o Rechtmatigheid betekent dat de overheid altijd volgens de wet moet handelen. De
macht van de overheid is groot, maar moet worden gecontroleerd en beperkt door
wet- en regelgeving. De overheid kan alleen handelen als dit een wettelijke basis
heeft.
o Spanningen kunnen ontstaan doordat de juridische eisen voor overheidsoptreden
steeds strenger worden. Dit leidt tot een toename van formele regels en procedures,
wat kan resulteren in een risicomijdende en bureaucratische houding van de
overheid.
- Doeltreffendheid en doelmatigheid: Presterend bestuur
o Doeltreffendheid houdt in dat het openbaar bestuur zijn doelen effectief moet
behalen, oftewel de resultaten moeten overeenkomen met wat vooraf was gepland.
o Doelmatigheid betekent dat de overheid deze doelen met zo min mogelijk middelen
moet bereiken. Dit gaat verder dan alleen kostenbesparing; het gaat ook om de
efficiëntie van bestuurlijke structuren. Fusies en reorganisaties in bijvoorbeeld
gemeenten, politie, en zorg zijn vaak bedoeld om efficiënter te werken, maar ze
kunnen in de praktijk ook veel tijd, geld, en moeite kosten.
- Integriteit: Onkreukbaar bestuur
, o Integriteit vereist dat politici en ambtenaren niet misbruik maken van hun positie
voor persoonlijk gewin en dat zij zich houden aan ethische normen en waarden. Dit
betekent dat ze niet omkoopbaar mogen zijn en eerlijk moeten handelen.
o In de praktijk zijn er echter altijd bedreigingen voor integriteit, zoals corruptie,
belangenverstrengeling, en misstanden binnen organisaties. Daarom is het belangrijk
dat er duidelijke ethische richtlijnen en controlemechanismen zijn, zoals het
integriteitsbeleid dat wordt bewaakt door het ministerie van Binnenlandse Zaken en
Koninkrijksrelaties.
Deze vier dimensies vormen samen de basis voor het beoordelen van de kwaliteit van het openbaar
bestuur. Ze zorgen ervoor dat het bestuur niet alleen effectief en efficiënt is, maar ook eerlijk,
rechtvaardig en democratisch.
Een veranderend openbaar bestuur
Het Nederlandse openbaar bestuur heeft een lange geschiedenis en is door de eeuwen heen sterk
veranderd. Deze ontwikkeling kan grofweg in drie perioden worden onderverdeeld: de tijd van de
regenten, de opkomst van de verzorgingsstaat, en de huidige fase van governance en regulering.
- Regenten, nachtwakers en verzorgers (1648 – 1930)
o Vroege geschiedenis: In de 17e en 18e eeuw, toen Nederland nog een losse
confederatie van provincies was, bestond er nauwelijks een centrale overheid. De
macht lag vooral bij de zeven provincies, die gezamenlijk beslissingen namen in de
Staten-Generaal. Het bestuur was in handen van regenten, die zich voornamelijk
bezighielden met buitenlandse zaken en oorlogvoering. Lokale zaken zoals
belastingen en infrastructuur werden door de provincies en steden zelf geregeld. Dit
was een tijd van pragmatisch bestuur, waarin consensus centraal stond.
o Ontstaan van de eenheidsstaat: Dit veranderde in 1814 met de oprichting van het
Koninkrijk der Nederlanden, waarbij Nederland een eenheidsstaat werd. Dit
betekende dat de macht van de provincies en steden werd ingeperkt ten gunste van
een centrale overheid. De taken van de overheid waren aanvankelijk beperkt tot
zaken als wetgeving en defensie, en het bestuur was nog relatief klein, met weinig
ambtenaren die vaak parttime werkten.
o Industrialisatie en overheidsuitbreiding: Vanaf 1870 begon de rol van de overheid te
groeien als gevolg van de industrialisatie. De overheid ging zich steeds meer
bemoeien met sociale voorzieningen, gezondheidszorg, en infrastructuur. Hierdoor
professionaliseerde het ambtelijk apparaat, en het aantal ambtenaren nam toe.
Nieuwe ministeries ontstonden, en ambtenarij werd een volwaardige carrière.
- De groei van de verzorgingsstaat (1930 – 1973)
o Crisis en interventie: De economische crisis van 1930 dwong de overheid om zich
actiever met de economie en het welzijn van de burgers te bemoeien. Er werden
grootschalige werkgelegenheidsprojecten gestart, zoals de aanleg van wegen en
dijken, om de economie te stimuleren. Deze periode markeert de opkomst van de
moderne verzorgingsstaat.
o Na de Tweede Wereldoorlog: Na de oorlog speelde de verzorgingsstaat een centrale
rol in de wederopbouw van het land. De overheid nam de verantwoordelijkheid op
zich om burgers zekerheid te bieden, zoals in de landbouw en bij het tegengaan van
inflatie. Dit was een tijd waarin de overheid als sociale rechtsstaat fungeerde, waarbij
burgers konden rekenen op ondersteuning van de staat.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller StudyWithBo. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $7.27. You're not tied to anything after your purchase.
