Psychische stoornissen en opvoeding –
Literatuuroverzicht
Inhoudsopgave
Hoorcollege 1. Angststoornissen.................................................................................................................... 4
Artikel 1................................................................................................................................................................4
Kösters, M., Koot H., Paw. M. C. A., Zwaanswijk, M., & Van der Wal., M. (2017). Met vrienden angst en
depressie op de basisschool te lijf. Kind en Adolescent Praktijk, 16, 34-40. doi:10.1007/s12454-017-0020-z
.........................................................................................................................................................................4
Artikel 2................................................................................................................................................................5
McKinnon, A., Keers, R., Coleman, J. R., Lester, K. J., Roberts, S., Arendt, K., ... & Fjermestad, W. (2018).
The impact of treatment delivery format on response to cognitive behaviour therapy for preadolescent
children with anxiety disorders. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 59, 763-772.
doi:10.1111/jcpp.12872..................................................................................................................................5
Artikel 3................................................................................................................................................................6
Rapee, R. M. (2012). Family factors in the development and management of anxiety disorders. Clincial
Child and Family Psychology Review, 15, 69-80..............................................................................................6
Hoofdstuk 15. Denken + Doen = Durven: groepsbehandeling voor kinderen en jongeren met angststoornissen
..............................................................................................................................................................................7
Hoorcollege 2. Slaapstoornissen................................................................................................................... 10
Artikel 1..............................................................................................................................................................10
Gregory, A. M., & Sadeh, A. (2016). Annual Research Review: Sleep problems in childhood psychiatric
disorders – a review of the latest science. Journal of Child Psychology and Psychiatry...............................10
Artikel 2..............................................................................................................................................................11
Kempler, L., Sharpe, L., Miller, C. B., & Bartlett, D. J. (2016). Do psychosocial sleep interventions improve
infant sleep or maternal mood in the postnatal period? A systematic review and meta-analysis of
randomised controlled trials. Sleep Medicine Reviews, 29, 15-22. doi: 0.1016/j.smrv.2015.08.002...........11
Artikel 3..............................................................................................................................................................12
Owens, J., & Adolescent Sleep Working Group. (2014). Insufficient sleep in adolescents and young adults:
An update on causes and consequences. Pediatrics, 134,............................................................................12
Artikel 4..............................................................................................................................................................13
Slaapstoornissen bij zuigelingen en peuters – F. Boer (2007).......................................................................13
Hoofdstuk 5. Slaapproblemen bij kinderen: assessment en protocollaire behandeling....................................15
Hoorcollege 3............................................................................................................................................... 22
Hoofdstuk 16. Bedwing je dwang: protocollaire behandeling voor kinderen en adolescenten met een
dwangstoornis....................................................................................................................................................22
Artikel 1..............................................................................................................................................................24
De Haan, E. (2018). De behandeling van de dwangstoornis bij kinderen en jongeren. Tijdschrift voor
Gedragstherapie en Cognitieve Therapie, 49, 274-284.................................................................................24
Artikel 2..............................................................................................................................................................26
Wu, M. S., McGuire, J. F., Martino, C., Phares, V., Selles, R. R., & Storch, E. A. (2016). A meta-analysis of
family accommodation and OCD symptom severity. Clinical Psychology Review........................................26
1
,Hoorcollege 4............................................................................................................................................... 28
Hoofdstuk 23. Cannabisbehandelprotocol voor jongeren en jongvolwassenen: behandeling van
problematisch middelengebruik en verslaving..................................................................................................28
Artikel 1..............................................................................................................................................................32
Hogue, A., Bobek, M., Dauber, S., Henderson, C. E., McLeod, B. D., & Southam-Gerow, M. A. (2019) Core
Elements of Family Therapy for Adolescent Behavior Problems: Empirical Distillation of Three Manualized
Treatments. Journal of Clinical Child & Adolescent Psychology, 48, 29-41,..................................................32
Hoorcollege 5............................................................................................................................................... 34
Artikel 1..............................................................................................................................................................34
Peeters, W. (2005). Ouderbegeleiding bij autisme als therapeutisch proces. Tijdschrift voor
Orthopedagogiek, Kinderpsychiatrie en Klinische Kinderpsychologie..........................................................34
Artikel 2..............................................................................................................................................................36
NJI – Wat werkt bij autisme?.........................................................................................................................36
Hoofdstuk 10. Protocollaire oudertraining bij kinderen met een autistismespectrumstoornis en
gedragsproblemen.............................................................................................................................................40
Hoorcollege 6............................................................................................................................................... 43
Artikel 1..............................................................................................................................................................43
NJI – Wat werkt? Jeugdigen met een lichte verstandelijke beperking.........................................................43
Artikel 2..............................................................................................................................................................47
Schuiringa, H., Van Nieuwenhuijzen, M., De Castro, B. O., Lochman, J. E., & Matthys, W. (2017).
Effectiveness of an intervention for children with externalizing behavior and mild to borderline
intellectual disabilities: A randomized trial. Cognitive therapy and research, 41(2), 237-251.....................47
Hoorcollege 7. Gehechtheid......................................................................................................................... 49
Hoofdstuk 19. Integratieve therapie voor gehechtheid en gedrag: behandelprotocol.....................................49
Artikel 1..............................................................................................................................................................52
Richtlijn: Problematische gehechtheid..........................................................................................................52
Artikel 2..............................................................................................................................................................56
Werkkaarten bij problematische gehechtheid..............................................................................................56
Artikel 3..............................................................................................................................................................57
Remediating Child Attachment Insecurity: Evaluating the Basic Trust Intervention in Adoptive Families –
Moniek A. J. Zeegers, Cristina Colonnesi, Marc J. Noom, Nelleke Polderman, and Geert-Jan J. M. Stams..57
Hoorcollege 8. Posttraumatische stressstoornis............................................................................................ 58
Artikel 1..............................................................................................................................................................58
Cohen, J. A., & Mannarino, A. P. (2008). Trauma-focused Cognitive Behavioral Therapy for children and
parents. Child and Adolescent Mental Health,13, 158-162. .........................................................................58
Artikel 2..............................................................................................................................................................60
de Roos, R., van der Oord, S., Zijlstra, B., Lucassen, S., Perrin, S., Emmelkamp, P., & de Jongh, (2017).
Comparison of eye movement desensitization and reprocessing therapy, cognitive behavioral writing
therapy, and wait-list in pediatric posttraumatic stress disorder following single-incident trauma: a
multicenter randomized clinical trial. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 58, 1219-1228.............60
Hoorcollege 9. Gedragsproblemen deel 1..................................................................................................... 62
Artikel 1..............................................................................................................................................................62
Battagliese, G., Caccetta, M., Luppino, O. I., Baglioni, C., Cardi,V., Mancini, F., & Buonanno, (2015).
Cognitive-behavioral therapy for externalizing disorders: A meta-analysis of treatment
effectiveness. Behavior Research and Therapy, 75, 60-71. doi:10.1016/j.brat.2015.10.000.......................62
2
, Artikel 2..............................................................................................................................................................64
Esther I. de Bruin, Renée Meppelink, & Susan M. Bögels (2018). ADHD: Ten Milligrams of Medication or
Ten Minutes of Meditation each day?..........................................................................................................64
Artikel 3..............................................................................................................................................................66
Wat werkt bij gedragsproblemen en gedragsstoornissen? – NJI (2013)......................................................66
Hoorcollege 11. Gedragsproblemen deel 2................................................................................................... 73
Hoofdstuk 11. Kinderen… de baas?!: behandeling van jonge kinderen met gedragsproblemen......................73
Hoofdstuk 12. Kinderen ADHD: ouderprotocol voor behandeling.....................................................................76
Artikel 1..............................................................................................................................................................80
Menting, A. T. A., Orobio de Castro, Bram, & Matthys, W. (2013). Effectiveness of the Incredible Years
parent training to modify disruptive and prosocial child behavior: A meta-analytic review. Clinical
Psychology Review, 33, 901-913. doi:10.1016/j.cpr.2013.07.006................................................................80
Artikel 2..............................................................................................................................................................83
Multiple Complex Developmental Disorder: The “Multiple and Complex” Evolution of the “Childhood
Borderline Syndrome” Construct..................................................................................................................83
Hoorcollege 10. Depressie............................................................................................................................ 84
Hoofdstuk 14. Pak aan: cognitieve gedragstherapie voor kinderen met depressieve symptomen...................84
Artikel 1..............................................................................................................................................................87
Yap, M. B. H., Pilkington, P. D., Ryan, S. M., & Jorm, A. F. (2014). Parental factors associated with
depression and anxiety in young people. A systematic review and meta-analysis. Journal of Affective
Disorders, 156, 8-23.......................................................................................................................................87
Artikel 2..............................................................................................................................................................88
Preventie en behandeling van depressie. Wat werkt? – NJI.........................................................................88
Hoorcollege 12. Persoonlijkheidsstoornissen................................................................................................94
Hoofdstuk 20. Emotieregulatie-training voor jongeren met (symptomen van) borderline
persoonlijkheidsproblematiek............................................................................................................................94
Artikel 1..............................................................................................................................................................96
Nicolai, N. (2009). Gedesorganiseerde gehechtheid. Van babyonderzoek tot behandeling. Tijdschrift voor
Psychoanalyse, 15, 16-28...............................................................................................................................96
Artikel 2..............................................................................................................................................................98
Bateman, A. W., Gunderson, J., & Mulder. R. (2015). Treatment of personality disorder. The Lancet, 385,
735-743..........................................................................................................................................................98
3
,Hoorcollege 1. Angststoornissen
Artikel 1.
Kösters, M., Koot H., Paw. M. C. A., Zwaanswijk, M., & Van der Wal., M.
(2017). Met vrienden angst en depressie op de basisschool te lijf. Kind en
Adolescent Praktijk, 16, 34-40. doi:10.1007/s12454-017-0020-z
‘Vrienden voor het leven’ = preventieprogramma voor kinderen uit groep 7/8 met
verhoogde angst- of depressieve klachten, gebaseerd op cognitieve gedragstherapie.
Preventiewerkers bezoeken de school en leggen in de klas uit wat het programma inhoudt
en voor welke kinderen het bedoeld is. Vervolgens vullen de kinderen de revised child
anxiety and depression scale in. Op basis van deze vragenlijst worden kinderen geselecteerd
voor het programma. Daarnaast wordt de leerkracht gevraagd welke kinderen hier
eventueel baat bij zouden kunnen hebben en ook de kinderen zelf wordt gevraagd of ze mee
willen doen.
Effect van de interventie
We stelden vast dat de deelnemers direct na afloop minder angst- en depressieve klachten
rapporteerden dan de controlegroep, en dat deze verschillen zes en twaalf maanden later
nog groter waren. Eén jaar na afloop rapporteerden de deelnemers zelfs een niveau van
angst en depressieve gevoelens dat vergelijkbaar is met dat van leeftijdgenoten uit de
algemene populatie.
Tussen de eerste en de laatste meting gaf 82% van de interventiekinderen een daling aan in
angstklachten en 78% in depressieklachten.
Er is ook gevraagd naar de ervaring van de kinderen. De meeste kinderen gaven aan dat ze
met plezier aan het programma hadden deelgenomen en dat ze er wat van geleerd hadden.
Kinderen noemden vooral dat ze na het volgen van het programma minder zenuwachtig
waren als prestaties geleverd moeten worden, zoals bij spreekbeurten of de Cito-toets. De
meeste kinderen gaven aan dat ze de groep veilig genoeg vonden om alles te zeggen wat ze
wilden. Daarnaast waren de meeste kinderen positief over de trainers. Negatieve punten
vonden de deelnemers het strikte beleid rond thuisopdrachten (maar er was wel veel
enthousiasme over de kleine cadeautjes die mochten worden uitgekozen na een aantal
huiswerkopdrachten) en dat de bijeenkomsten nogal eens onder creatieve vakken of gym
werden gepland (op verzoek van de school).
Op basis van ons onderzoek concluderen we dat het programma duidelijk effectief is als
geïndiceerde preventieve interventie tegen angst en depressie bij kinderen. Belangrijk is dat
de effecten die meteen na het volgen van het programma zijn vastgesteld, ook op de langere
termijn aanhouden en zelfs nog groter worden: de probleemscores van de deelnemende
kinderen daalden tot het niveau van kinderen uit de algemene bevolking. Daarnaast hebben
we aangetoond dat dit programma, dat eerder in onder strikte onderzoeksvoorwaarden
goede resultaten heeft laten zien, ook effectief is in de dagelijkse schoolpraktijk, ook al
wordt er een terugkombijeenkomst minder gegeven dan het protocol voorschrijft en is de
participatie van ouders laag.
4
, Artikel 2.
McKinnon, A., Keers, R., Coleman, J. R., Lester, K. J., Roberts, S., Arendt, K.,
... & Fjermestad, W. (2018). The impact of treatment delivery format on
response to cognitive behaviour therapy for preadolescent children with
anxiety disorders. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 59, 763-772.
doi:10.1111/jcpp.12872
Verschillende vormen van cognitieve gedragstherapie (CGT) voor angst bij kinderen zijn
voorgesteld, maar er is weinig consensus over het optimale formaat. Het primaire doel van
deze studie was om de impact te onderzoeken van de primaire angstdiagnose van het kind
op veranderingen in klinische ernst (van het primaire probleem) tijdens individuele CGT,
groep CGT en door ouders begeleide CGT. Het secundaire doel was om de impact van de
primaire angstdiagnose van het kind op de remissiesnelheid voor de drie behandelvormen te
onderzoeken.
Resultaten
Bij kinderen met primaire GAD, SAD of SoAD waren er geen significante verschillen tussen de
formaten. Kinderen met primaire SP vertoonden echter significant grotere verminderingen
in klinische ernst na individuele CGT vergeleken met groep CBT en door ouders begeleide
CGT. De resultaten werden weerspiegeld in de analyse van remissie-responsen, behalve dat
individuele CGT niet langer superieur was aan groep CBT voor kinderen met een primaire SP.
Het verschil tussen individu en groep was niet significant wanneer follow-upgegevens
afzonderlijk werden onderzocht.
Conclusies
Uit gegevens blijkt dat er mogelijk meer klinisch voordeel is door kinderen met een primaire
SP toe te wijzen aan individuele CGT, hoewel toekomstig onderzoek naar kosteneffectiviteit
nodig is om te bepalen of de aanvullende klinische voordelen de vereiste extra middelen
rechtvaardigen.
Hoofdpunten
- De impact van het CGT-behandelingsformat op de respons op de behandeling werd
onderzocht in een steekproef van kinderen met een primaire GAD, SAD, SP en SoAD.
- Bij kinderen met een primaire GAD, SAD of SoAD waren er geen verschillen tussen
individuele CGT, groep CGT en begeleide ouder-geleide CBT.
- Bij kinderen met een primaire SP leidde individuele CGT tot een grotere
vermindering van de klinische ernst en hogere remissiepercentages dan door ouders
begeleide CGT.
- Bij kinderen met een primaire SP leidde individuele CGT tot een grotere
vermindering van de klinische ernst van primaire problemen dan groep CGT.
- Toewijzing van kinderen met SP's aan individuele CGT kan een sterker klinisch
voordeel hebben dan toewijzing aan groeps- of door ouders begeleide CGT.
- Voor kinderen met GAD, kunnen SoAD en SAD beslissingen over het
behandelformaat rekening houden met kostenoverwegingen en patiëntkeuze.
5
