Hoofdstuk 1
Een stevige basis voor hedendaags schrijfonderwijs
Waar moet het naartoe met schrijfonderwijs
Schrijven moet gekoppeld worden aan andere taaldomeinen zoals:
- Koppeling met lezen. Bij lezen doe je kennis op van tekstgenres, tekstopbouw, zinsbouw en
woorden die je bij schrijven kunt gebruiken. Bij schrijven lees je je eigen teksten en die van
andere steeds opnieuw met een kritisch oog – begrijpend lezen.
- Kennis van spelling en grammatica wordt pas echt toegepast bij het schrijven van teksten.
Eigen teksten kunnen dienen als oefenmateriaal.
- Interessante schrijftaken leiden tot woordenschatontwikkeling het zoeken van de juiste
woorden voor wat je bedoelt leidt naar allerlei nieuwe woorden.
- Het bijschrijven bij taaltekeningen is een voorbeeld voor werken aan beginnende
geletterdheid.
Je kan het ook koppelen met zaakvakken. Pas als je iets onder woorden moet brengen leer je pas
echt hoe iets in elkaar zit. Ook leer je taal pas bewust gebruiken als je iets aan een ander moet
uitleggen. Je merkt dan bijvoorbeeld dat het handig is je zinnen niet al te lang te maken en
tussenkopjes te gebruiken.
Hoe taal en inhoud samengaan in goed schrijfonderwijs
De kernfunctie van taal is de communicatie van inhoud.
Het belang van een interessante inhoud wordt in het taalonderwijs vaak onderschat. Het is de inhoud
die kinderen motiveert te leren. Losse oefeningen uit een taalmethode zijn voor veel kinderen
vervelend. Daarnaast blijkt de ontwikkeling van lees en schrijfvaardigheid sterk samen te hangen met
voldoende kennis van het onderwerp. Inhoud die voor kinderen interessant en belangrijk is, kun je
vinden in drie bronnen:
- De ervaringswereld van de kinderen zelf
- De zaakvakken
- De literatuur en kunsten
De drie inhoudsbronnen zouden de uitgangspunten voor taalonderwijs kunnen zijn. Ze leveren alle
drie:
- Stof voor gesprekken
- Aanknopingspunten voor woordenschatuitbreiding
- Redenen om begrijpend en belevend te lezen
- Voorbeelden van tekstgenres
- Aanleiding en inspiratie om zelf teksten te schrijven
- Inhoudelijke kennis over allerlei onderwerpen
- Materiaal voor onderwijs in spelling en grammatica
Schrijven over ervaringen als basis en brug
In taalrondes over ervaringen begin je altijd bij wat kinderen zelf hebben meegemaakt of
waargenomen. In taalrondes over ervaringen stelt de leerkracht weinig vormeisen vooraf, maar
bespreekt hij of zij teksten vanuit de inhoud achteraf. Pas na het schrijven van de eerste versie wordt
de aandacht met behulp van tekstbespreking gericht op vormaspecten van de tekst. Het vertellen en
schrijven over ervaringen zorgt voor betrokkenheid van alle soorten kinderen. Door op deze manier
te beginnen met jonge schrijvers leg je in de groepen een basis voor schrijfgemak en plezier. Ook sla
je een brug van spreektaal naar schrijfstaal.
,Basis en brugfunctie door de groepen heen:
- Kleutergroepen hier ontdekken de kinderen dat ze kunnen tekenen wat ze vertellen en de
leerkracht kan hun verhaal opschrijven. De geschreven tekst zorgt voor een brug naar
geletterdheid. Zo’n tekening met bijgeschreven tekst noem je een taaltekening.
- Groep 3 hier beginnen ze met enkele woorden bij hun tekening te schrijven en dit wordt
steeds meer.
- Groep 4 kinderen kunnen zich uitleven in het vertellend schrijven over allerlei eigen
ervaringen. Schrijfplezier staat in de groep centraal. Door teksten voor te lezen en te
bespreken gaan ze het belang van een goede zinsbouw voor het juiste begrip van een tekst
inzien. Dit is de eerste stap in de richting van actief schools taalgebruik.
- Groep 5 wordt het besef van de vorm van schriftelijke formuleringen nog groter. De
leerkracht geeft hierover steeds meer instructie en voorbeelden. Kinderen worden steeds
meer bewust van het feit dat er een lezer is die de tekst moet begrijpen.
- Groep 6 kinderen schrijven steeds meer teksten over niet-ervaringsonderwerpen. Ze
worden zich bewust van het feit dat die doelen samenhangen met tekstkenmerken. Teksten
bespreken, herschrijven en uitbreiden neemt een steeds grotere plaats in bij alle soorten
schrijfopdrachten.
- Groep 7 en 8 hier wordt doelgericht schrijven gekoppeld aan bewuste kennis van
tekstgenres. Informatieve teksten en kennisonderwerpen staan sterker in de aandacht. De
overgang van dagelijkse taal naar schoolse taal wordt in deze groepen expliciet nagestreefd.
Schrijven over eigen ervaringen blijft belangrijk als motiverende aanpak.
Hoofdstuk 2
Functioneel schrijven: werken met genres en tekstsoorten
Schrijven en schoolse taalvaardigheid
Schrijftaal komt in de buurt van wat vaak schooltaal of academisch taal wordt genoemd: de taal die
je nodig hebt om op school en later in je opleiding vooruit te komen. Schrijftaal is stilstaan bij
observaties en indrukken en deze door precieze woordkeuze zo beeldend beschrijven dat een ander
het helemaal voor zich ziet. Het is ook helder en bondig verwoorden wat je bedoelt, wilt en weet. Er
wordt op scholen weinig geoefend met schrijftaal. Ook voor het bespreken en herschrijven van
teksten wordt nauwelijks tijd ingeruimd.
Schrijfonderwijs is naast leesonderwijs ook geschikt om schoolse taalvaardigheid te helpen
ontwikkelen. Een koppeling van schrijven aan lezen versterkt het leesbegrip en vergroot de kennis
over taal. Ook blijkt dat schrijven een kracht instrument is om zaakvakkennis op te bouwen. Al
schrijvend denken kinderen bewust na over taal en over hun schrijfonderwerp. Door vaak teksten te
schrijven vergroten kinderen hun kennis van zinsstructuren en van complexe taalfuncties, zoals
redeneren en argumenteren. Ook onthouden leerlingen schooltaalwoorden beter als ze het
opschrijven. Ten slotte kan je bij schrijven de kennis over tekstgenres en het bijbehorende
taalgebruik actief toepassen en daarmee verdiepen.
Als in alle groepen meer wordt geschreven, als er meer bewuste variatie komt in tekstgenres en als
leerkrachten een betere kennis van genres koppelen aan een effectieve didactiek, kunnen
schrijflessen op school een belangrijke bijdrage leveren aan het ontwikkelen van de schoolse
taalvaardigheid. Daarbij is het van cruciaal belang dat de leerkracht de impliciete kennis over taal, die
kinderen al lezend hebben opgedaan, expliciet maakt.
, Meer zicht op verschillen tussen teksten
Op de basisschool bestaat enig besef van verschillen in manieren van schrijven en verschillen in
tekstgenres en tekstsoorten, maar heel helder en expliciet is dat niet. Vanaf groep 3 zou je de term
‘tekst’ al kunnen introduceren voor alles wat kinderen lezen en schrijven, mits het geen losse
woorden of zinnen zijn. Het voordeel van de term ‘tekst’ is dat hij genre-neutraal is en het daardoor
mogelijk maakt om te denken over verschillende soorten teksten. Als kinderen leren dat die
verschillen er zijn, dan kunnen ze ook leren om rekening te houden met zulke verschillen bij een
schrijftaak.
Kinderen hebben leerkrachten nodig die de kennis over teksten expliciet overdraagt. En die dat doet
op het juiste moment: als kinderen er qua leeftijd aan toe zijn en als ze die kennis hard nodig hebben
bij een schrijftaak.
Meer systematiek de drie hoofdgenres
In de leerlijn ‘strategisch schrijven’ die is gebaseerd op referentieniveaus voor taal, vinden we meer
systematiek, bijvoorbeeld in de beschrijving van de tussendoelen voor de bovenbouw:
- De leerlingen schrijven allerlei soorten teksten, waaronder verhalende, informatieve,
directieve, beschouwende en argumentatieve teksten.
- De leerlingen herkennen en gebruiken enkele kenmerken van verhalende, informatieve,
directieve, beschouwende en argumentatieve teksten.
- De leerlingen stellen het schrijfdoel en het lezerspubliek van tevoren vast.
Kinderen moeten zich bewust worden van de doelen waarvoor ze een tekst schrijven en van het
soort lezers dat hun tekst gaat lezen. Voor veel leerkrachten is het een eyeopener om kennis te
maken met de taalkundige indeling van teksten in drie hoofdgenres: verhalende, feitelijke
informerende en waarderende teksten. Het verschil tussen de schrijfdoelen vertellen, informeren en
waarderen is onmiddellijk herkenbaar en maakt inzichtelijk dat je bij elk van deze drie doelen iets
anders met taal moet doen. De driedeling kan meteen meer richting geven aan de schrijfopdrachten
die je zelf ontwerpt. Bovendien biedt deze indeling aanknopingspunten voor het beoordelen van
teksten en het werken aan doorgaande lijnen in verhalend, informerend en waarderend schrijven.
Indeling in drie hoofdgenres en tien genres in beeld
Hoofdgenres Genres Kernaspecten
Verhalende genres Vertelling Ervaring
Verhaal Complicatie
Feitelijke genres Verslag Chronologie
Beschrijving Classificatie
Procedure Instructie
Verklaring Causaliteit
Oproep/verzoek Motivatie
Waarderende genres Beschouwing Perspectieven
Betoog Argumenten
Respons Reactie
Met dit kernaspect in gedachte kun je als leerkracht gaan nadenken over een interessante, leuke,
uitdagende schrijfopdracht voor je groep in dit genre. Ook heb je een directe focus voor de
bespreking en beoordeling van de teksten.
Schrijfvaardigheid en genrekennis van groep 1 tot en met groep 8
Tekstgenres schrijven in groep 1 tot en met 3
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller 180386. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $4.86. You're not tied to anything after your purchase.
