SOA’S BIJ DE VROUW
1. SYFILIS
Verwekker is Treponema pallidum
Horizontale besmetting (persoon – persoon)
Risico het hoogst in eerste jaar na besmetting nadien daalt transmissierisico door veranderende
biologie bacterie: trager metabolisme, nog langere deeltijd
Door direct contact besmet letsel van huid of slijmvlies sjanker of muceus condyloma van de donor
met genitaal, anaal of oraal epitheel van de ‘receptor’ dat door een (micro)trauma is beschadigd
Bijna altijd seksueel, zeldzaam via besmette naalden via bloeddonoren uitgesloten owv
Screening bloeddonoren op syfilis
Beperkte overleving (24-48u) vd spirocheet in bloedbank
1.1 KLINIEK
Wordt ingedeeld in vroege en late syfilis obv duur sinds de besmetting & in primaire, secundaire en tertiaire
syfilis obv klinische symptomen en tekens.
Neurosyfilis = aantasting centraal zenuwstelsel
Syfilis wordt ook wel beschreven als “the great imitator”, gezien de symptomen zo divers zijn en zo dus
makkelijk vergist kunnen worden met een andere aandoening
Incubatieperiode is lang, gemiddeld 3 weken en kan gepaard gaan met milde, griepachtige symptomen
1.1.1 VROEGE SYFILIS
= Eerste 12 maanden na de besmetting
Primaire syfilis
= Letsels op de plaats van besmetting: harde sjanker, is een syfilitische ulceratie
Gelokaliseerd thv vulva of perineum, zelden thv cervix en zeer zelden de vaginale wand
Sjanker is rond of ovaalvormig en heeft een scherpe en verheven rand
Scheidt weinig sereus vocht af, maar is toch zeer besmettelijk
Pijnloos! hierdoor vaak onopgemerkt, zeker cervicaal of vaginaal gemakkelijk verspreid
Bij HIV positieve pt vaker meerdere of confluerende (samenvloeiende) sjankers
Ongeveer week na ontstaan primaire sjanker, beginnen de lymfeklieren in de liezen te vergroten nog steeds
pijnloos
Secundaire syfilis
= 1 of meerdere maanden na de sjanker, ontwikkeling van systemische (veralgemeende) manifestaties
1) Huid- en genitale letsels op romp en ledematen, handpalmen en voetzolen inbegrepen (!), verschijnen
rode, roodbruine of koperkleurige vlekken of papels
Geen blaasjes, zelden op gezicht, jeuken niet
Bevatten weinig spirocheten dus weinig kans op horizontale transmissie via huid-huid
,Variante letsels op warme, vochtige plaatsen op slijmvliezen komen grijswitte, nattende patches voor & in
huidplooien zachte wratten beide zeer besmettelijk!
Ander mogelijk symptoom is uitgebreide haaruitval, van haren op hoofdhuid en wenkbrauwen
2) Systemische symptomen: koorts, veralgemeende lymfeklieropzwelling en een vergrote milt en lever.
Pt voelen zich ziek en slap, eten weinig, hebben hoofdpijn, keelpijn, spier- en gewrichtspijnen
3) Neurologische- en oogsymptomen: spirocheet passeert bloed-hersenbarrière tot cerebrospinaal
vocht
Kan meningitis optreden met hoofdpijn, nausea en braken, verwardheid, nekstijfheid
Kan ontsteking van componenten vd ogen optreden leidend tot gedaald zicht of blindheid
Gelijktijdige HIV-besmetting verhoogt kans op vroege neurologische symptomen
1.1.2 LATE SYFILIS
= Evolutie vanaf 12 maanden na besmetting; horizontale besmetting hier nog zelden
Tertiaire syfilis
Meestal pas na lange late latente fase zonder symptomen en tekens (2-30jr)
Chronische ontstekingsreactie tgv persisterende partiële immuunrespons bij de gastheer die
overgevoelig is geworden voor T. pallidum
Typische letsels:
1) Voorkomen van gumma’s (= nodules of plaques op basis van ontsteking), die een plakkerige,
rubberachtige afscheiding hebben op de huid, interne organen, botten e/o hersenen
2) Kleine bloedvaten kunnen geInfiltreerd w door immuuncellen meest typische is rond aortaboog &
kransslagaders; cardiovasculaire syfilis kan mogelijk fataal zijn
3) Hersenen- en ruggenmergweefsel kunnen aangetast zijn blindheid, verlamming, scherpe pijnen,
dementie, psychiatrische beelden met persoonlijkheidsverandering,..
1.1.3 SYFILIS EN ZWANGERSCHAP
Indien bacterie in circulatie moeder, is verticale transmissie waarschijnlijk transplacentair
Risico hoogst bij vroege syfilis
Risico neemt toe met duur van de zwangerschap
Spirocheten veroorzaken dosisgebonden ontstekingsreactie van alle conceptieproducten
(foetus/placenta/vliezen/navelstreng) in ergste geval foetale sterfte ☹
In mildere gevallen zorgt ontsteking ervoor dat foetale groei geremd is (vnml schedel), terwijl placenta
oedemateus is en er veel vruchtwater is + foetus is anemisch, met vergrote lever en milt / kans op preterme
arbeid
Bij maternele syfilis in latente fase zijn zowel transmissiekans als gevolgen voor foetus kleiner, toch: frontale
bossing, platte neusbrug, veel neussecreties, tandafwijkingen, huiduitslag incl handpalmen en voetzolen, zachte
wratjes, lymfeklieropzetting
,1.2 EPIDEMIOLOGIE
Penicilline sterke daling van aantal syfilisgevallen!
Toch ondertussen ‘revival’ ☹
Helft van syfilis-positieve pt ook met HIV besmet
Kenmerken doelgroep:
Veel zeldzamer bij vrouwen dan bij mannen
Leeftijdsverdeling van syfilisgevallen breed, itt andere SOA’s
Veel aan de rand van de samenleving
1.3 DIAGNOSE
In veel SOA-klinieken w een monster van de sjanker of muceus condyloma onmiddellijk bekeken onder
donkerveldmicroscopie, want de spirocheet is spierwit
Meestal gebeurt de diagnose via serologische tests = het opsporen van antilichamen tegen de spirocheet
1) Eerst gebeurt een screeningtest: niet-specifieke antilichaamtest
Hoe hoger de titer, hoe potentieel actiever de ziekte
Vals-negatieve en vals-positieve reactiviteit zijn zeldzaam, maar mogelijk vals-neg bvb bij prille
sjankerstadium, vals-pos bij systeemziekten, zwangerschap, chronische infecties, IV druggebruik
2) Indien positief: een complexere en duurdere specifieke test die antilichamen opspoort gericht tegen
specifieke antigenen van T. pallidum.
Screening van zwangere vrouwen op syfilis bij eerste raadpleging sterk aangeraden
Alle pt die positief zijn, moeten getest worden op HIV en omgekeerd besmetting w in twee richtingen
bevorderd
Eenmaal bevestiging diagnose, moet syfilis verplicht en confidentieel aangegeven worden aan artsen
infectieziektenbestrijding
1.4 BEHANDELING
Antibiotica: T. pallidum deelt erg traag antibiotica met zéér langdurige werking penicilline!
Vroege syfilis: eenmalige intramusculaire behandeling
Late syfilis: drie behandelingen met telkens interval van 1 week
Tertiaire syfilis: drie behandelingen kunnen de bestaande orgaanaantasting (gumma’s, aortitis) niet
meer omkeren maar alleen stoppen in verdere evolutie
Zwangere vrouwen in ALLE stadia drie behandelingen !!
Bijwerkingen: Jarisch-Herxheimer reactie = griepachtige reactie met koorts, hoofdpijn en spierpijn
Opvolging: klassieke safe seks-adviezen om de kans op re-infectie te minimaliseren
Alle seksuele contacten (>3 mnd voor diagnose) moeten opgespoord, gescreend en behandeld worden
, 2. GONORROE EN CHLAMYDIA
Klinisch beeld vertoont veel gelijkenissen. De ontstekingsactiviteit en de klinische effecten zijn bij gonorroe wel
ernstiger
Gonorroe: onbeweeglijke bacterie en Gram-negatief Neisseria gonorrhoeae
Chlamydia: kleine, hooggespecialiseerde Gram-negatieve bacterie die uitsluitend in cellen leeft en zich daar
vermenigvuldigt Chlamydia trachomatis
Horizontale transmissie van beide gebeurt bij seksuele handelingen en contact met vers besmet
secretiemateriaal niet via handdoek
2.1 KLINIEK
Men onderscheidt volgende stadia:
1) Gelokaliseerde infectie: micro-organismen infecteren bij vaginale coïtus de binnenbekleding van de
cervix = enkellagig cylindrisch epitheel ontstaan endocervicitis
Afscheiding w mucopurulent = combinatie van slijm en etter
Symptomen: riekende afscheiding, vulvovaginale en anale irritatie of jeuk, pijn e/o bloeding tijdens
of na coïtus, spontaan tussentijds bloedverlies, gelijktijdig pilgebruik
Klinisch onderzoek: gezwollen, rode en gemakkelijk bloedende cervix met afloop van afscheiding
Ontstaan uretritis gonorroe > chlamydia pijn tijdens plassen
Primaire proctitis bij anale coïtus anale mucopurulente afscheiding met jeuk, pijn en bloedverlies
tijdens ontlasting
Ontsteking keel: keelpijn – en secreties
2) Lokale complicaties: infectie klieren van Bartholin en Skene, hun afvoergang kan afgesloten w
door mucopurulente afscheiding
Pijnlijke, vrij grote cystisch aanvoelende opzwelling van enkele cm tussen labia minora en majora
Zwelling kan evolueren tot een groot en pijnlijk abces, dat in verder stadium spontaan openbreekt en
draineert
3) Verspreiding van de infectie: cervixslijm is barrière die normaal gezien uterusholte bacterievrij
houdt. Door endocervicitis faalt die barrière en kunnen gonokokken of Chlamydia de uterusholte en de
eileiders koloniseren en dan verder naar de ovaria en de buikholte
Pelvic inflammatory disease: 4 stadia:
1) Kolonisatie uterusholte en eierstokken
2) Onderbuikspijn en koorts, icm symptomen van endocervicitis
3) Vorming van een abces, aan één of twee kanten, waarin distale eileider en ovarium betrokken zijn:
men spreekt over een tubo-ovarieel abces of een tubo-ovarieel complex
4) De onderbuikspijn en de koorts zijn nu nog meer uitgesproken. Abcessen kunnen openbreken in de
buikholte
Vanuit buikholte kan PID de leverstreek bereiken met de vorming van vergroeiingen en symptomen van oa pijn
in rechterbovenbuik = Fits-Hugh-Curtis syndroom
1. SYFILIS
Verwekker is Treponema pallidum
Horizontale besmetting (persoon – persoon)
Risico het hoogst in eerste jaar na besmetting nadien daalt transmissierisico door veranderende
biologie bacterie: trager metabolisme, nog langere deeltijd
Door direct contact besmet letsel van huid of slijmvlies sjanker of muceus condyloma van de donor
met genitaal, anaal of oraal epitheel van de ‘receptor’ dat door een (micro)trauma is beschadigd
Bijna altijd seksueel, zeldzaam via besmette naalden via bloeddonoren uitgesloten owv
Screening bloeddonoren op syfilis
Beperkte overleving (24-48u) vd spirocheet in bloedbank
1.1 KLINIEK
Wordt ingedeeld in vroege en late syfilis obv duur sinds de besmetting & in primaire, secundaire en tertiaire
syfilis obv klinische symptomen en tekens.
Neurosyfilis = aantasting centraal zenuwstelsel
Syfilis wordt ook wel beschreven als “the great imitator”, gezien de symptomen zo divers zijn en zo dus
makkelijk vergist kunnen worden met een andere aandoening
Incubatieperiode is lang, gemiddeld 3 weken en kan gepaard gaan met milde, griepachtige symptomen
1.1.1 VROEGE SYFILIS
= Eerste 12 maanden na de besmetting
Primaire syfilis
= Letsels op de plaats van besmetting: harde sjanker, is een syfilitische ulceratie
Gelokaliseerd thv vulva of perineum, zelden thv cervix en zeer zelden de vaginale wand
Sjanker is rond of ovaalvormig en heeft een scherpe en verheven rand
Scheidt weinig sereus vocht af, maar is toch zeer besmettelijk
Pijnloos! hierdoor vaak onopgemerkt, zeker cervicaal of vaginaal gemakkelijk verspreid
Bij HIV positieve pt vaker meerdere of confluerende (samenvloeiende) sjankers
Ongeveer week na ontstaan primaire sjanker, beginnen de lymfeklieren in de liezen te vergroten nog steeds
pijnloos
Secundaire syfilis
= 1 of meerdere maanden na de sjanker, ontwikkeling van systemische (veralgemeende) manifestaties
1) Huid- en genitale letsels op romp en ledematen, handpalmen en voetzolen inbegrepen (!), verschijnen
rode, roodbruine of koperkleurige vlekken of papels
Geen blaasjes, zelden op gezicht, jeuken niet
Bevatten weinig spirocheten dus weinig kans op horizontale transmissie via huid-huid
,Variante letsels op warme, vochtige plaatsen op slijmvliezen komen grijswitte, nattende patches voor & in
huidplooien zachte wratten beide zeer besmettelijk!
Ander mogelijk symptoom is uitgebreide haaruitval, van haren op hoofdhuid en wenkbrauwen
2) Systemische symptomen: koorts, veralgemeende lymfeklieropzwelling en een vergrote milt en lever.
Pt voelen zich ziek en slap, eten weinig, hebben hoofdpijn, keelpijn, spier- en gewrichtspijnen
3) Neurologische- en oogsymptomen: spirocheet passeert bloed-hersenbarrière tot cerebrospinaal
vocht
Kan meningitis optreden met hoofdpijn, nausea en braken, verwardheid, nekstijfheid
Kan ontsteking van componenten vd ogen optreden leidend tot gedaald zicht of blindheid
Gelijktijdige HIV-besmetting verhoogt kans op vroege neurologische symptomen
1.1.2 LATE SYFILIS
= Evolutie vanaf 12 maanden na besmetting; horizontale besmetting hier nog zelden
Tertiaire syfilis
Meestal pas na lange late latente fase zonder symptomen en tekens (2-30jr)
Chronische ontstekingsreactie tgv persisterende partiële immuunrespons bij de gastheer die
overgevoelig is geworden voor T. pallidum
Typische letsels:
1) Voorkomen van gumma’s (= nodules of plaques op basis van ontsteking), die een plakkerige,
rubberachtige afscheiding hebben op de huid, interne organen, botten e/o hersenen
2) Kleine bloedvaten kunnen geInfiltreerd w door immuuncellen meest typische is rond aortaboog &
kransslagaders; cardiovasculaire syfilis kan mogelijk fataal zijn
3) Hersenen- en ruggenmergweefsel kunnen aangetast zijn blindheid, verlamming, scherpe pijnen,
dementie, psychiatrische beelden met persoonlijkheidsverandering,..
1.1.3 SYFILIS EN ZWANGERSCHAP
Indien bacterie in circulatie moeder, is verticale transmissie waarschijnlijk transplacentair
Risico hoogst bij vroege syfilis
Risico neemt toe met duur van de zwangerschap
Spirocheten veroorzaken dosisgebonden ontstekingsreactie van alle conceptieproducten
(foetus/placenta/vliezen/navelstreng) in ergste geval foetale sterfte ☹
In mildere gevallen zorgt ontsteking ervoor dat foetale groei geremd is (vnml schedel), terwijl placenta
oedemateus is en er veel vruchtwater is + foetus is anemisch, met vergrote lever en milt / kans op preterme
arbeid
Bij maternele syfilis in latente fase zijn zowel transmissiekans als gevolgen voor foetus kleiner, toch: frontale
bossing, platte neusbrug, veel neussecreties, tandafwijkingen, huiduitslag incl handpalmen en voetzolen, zachte
wratjes, lymfeklieropzetting
,1.2 EPIDEMIOLOGIE
Penicilline sterke daling van aantal syfilisgevallen!
Toch ondertussen ‘revival’ ☹
Helft van syfilis-positieve pt ook met HIV besmet
Kenmerken doelgroep:
Veel zeldzamer bij vrouwen dan bij mannen
Leeftijdsverdeling van syfilisgevallen breed, itt andere SOA’s
Veel aan de rand van de samenleving
1.3 DIAGNOSE
In veel SOA-klinieken w een monster van de sjanker of muceus condyloma onmiddellijk bekeken onder
donkerveldmicroscopie, want de spirocheet is spierwit
Meestal gebeurt de diagnose via serologische tests = het opsporen van antilichamen tegen de spirocheet
1) Eerst gebeurt een screeningtest: niet-specifieke antilichaamtest
Hoe hoger de titer, hoe potentieel actiever de ziekte
Vals-negatieve en vals-positieve reactiviteit zijn zeldzaam, maar mogelijk vals-neg bvb bij prille
sjankerstadium, vals-pos bij systeemziekten, zwangerschap, chronische infecties, IV druggebruik
2) Indien positief: een complexere en duurdere specifieke test die antilichamen opspoort gericht tegen
specifieke antigenen van T. pallidum.
Screening van zwangere vrouwen op syfilis bij eerste raadpleging sterk aangeraden
Alle pt die positief zijn, moeten getest worden op HIV en omgekeerd besmetting w in twee richtingen
bevorderd
Eenmaal bevestiging diagnose, moet syfilis verplicht en confidentieel aangegeven worden aan artsen
infectieziektenbestrijding
1.4 BEHANDELING
Antibiotica: T. pallidum deelt erg traag antibiotica met zéér langdurige werking penicilline!
Vroege syfilis: eenmalige intramusculaire behandeling
Late syfilis: drie behandelingen met telkens interval van 1 week
Tertiaire syfilis: drie behandelingen kunnen de bestaande orgaanaantasting (gumma’s, aortitis) niet
meer omkeren maar alleen stoppen in verdere evolutie
Zwangere vrouwen in ALLE stadia drie behandelingen !!
Bijwerkingen: Jarisch-Herxheimer reactie = griepachtige reactie met koorts, hoofdpijn en spierpijn
Opvolging: klassieke safe seks-adviezen om de kans op re-infectie te minimaliseren
Alle seksuele contacten (>3 mnd voor diagnose) moeten opgespoord, gescreend en behandeld worden
, 2. GONORROE EN CHLAMYDIA
Klinisch beeld vertoont veel gelijkenissen. De ontstekingsactiviteit en de klinische effecten zijn bij gonorroe wel
ernstiger
Gonorroe: onbeweeglijke bacterie en Gram-negatief Neisseria gonorrhoeae
Chlamydia: kleine, hooggespecialiseerde Gram-negatieve bacterie die uitsluitend in cellen leeft en zich daar
vermenigvuldigt Chlamydia trachomatis
Horizontale transmissie van beide gebeurt bij seksuele handelingen en contact met vers besmet
secretiemateriaal niet via handdoek
2.1 KLINIEK
Men onderscheidt volgende stadia:
1) Gelokaliseerde infectie: micro-organismen infecteren bij vaginale coïtus de binnenbekleding van de
cervix = enkellagig cylindrisch epitheel ontstaan endocervicitis
Afscheiding w mucopurulent = combinatie van slijm en etter
Symptomen: riekende afscheiding, vulvovaginale en anale irritatie of jeuk, pijn e/o bloeding tijdens
of na coïtus, spontaan tussentijds bloedverlies, gelijktijdig pilgebruik
Klinisch onderzoek: gezwollen, rode en gemakkelijk bloedende cervix met afloop van afscheiding
Ontstaan uretritis gonorroe > chlamydia pijn tijdens plassen
Primaire proctitis bij anale coïtus anale mucopurulente afscheiding met jeuk, pijn en bloedverlies
tijdens ontlasting
Ontsteking keel: keelpijn – en secreties
2) Lokale complicaties: infectie klieren van Bartholin en Skene, hun afvoergang kan afgesloten w
door mucopurulente afscheiding
Pijnlijke, vrij grote cystisch aanvoelende opzwelling van enkele cm tussen labia minora en majora
Zwelling kan evolueren tot een groot en pijnlijk abces, dat in verder stadium spontaan openbreekt en
draineert
3) Verspreiding van de infectie: cervixslijm is barrière die normaal gezien uterusholte bacterievrij
houdt. Door endocervicitis faalt die barrière en kunnen gonokokken of Chlamydia de uterusholte en de
eileiders koloniseren en dan verder naar de ovaria en de buikholte
Pelvic inflammatory disease: 4 stadia:
1) Kolonisatie uterusholte en eierstokken
2) Onderbuikspijn en koorts, icm symptomen van endocervicitis
3) Vorming van een abces, aan één of twee kanten, waarin distale eileider en ovarium betrokken zijn:
men spreekt over een tubo-ovarieel abces of een tubo-ovarieel complex
4) De onderbuikspijn en de koorts zijn nu nog meer uitgesproken. Abcessen kunnen openbreken in de
buikholte
Vanuit buikholte kan PID de leverstreek bereiken met de vorming van vergroeiingen en symptomen van oa pijn
in rechterbovenbuik = Fits-Hugh-Curtis syndroom
