Het boek 'Het Spel Democratie: In de Nederlandse Staat' geeft je een goede basiskennis over de politiek en democratie. Ook al is dit boek misschien niet opgegeven als leerstof voor een politiek vak, Dannijs heeft alle benodigde informatie gebundeld!
Politicologie Het Spel Democratie samenvatting 19-11-2017
Hoofdstuk 2 – de spelregels van de Nederlandse democratie
Bestuursrecht -> regelt het juridisch functioneren van het overheidsbestuur.
Bestuurskunde -> is een wetenschap van recente datum die bestuursrecht, economie,
bedrijfskunde, sociologie en politicologie in samenhang bestudeert.
Politicologie -> gaat over politieke structuren, processen en systemen.
De spelregels van de Nederlandse democratie zijn te vinden in het staatsrecht. Het
staatsrecht is niet in één wetboek te vinden, maar komt uit verschillende bronnen. Het
bestaat uit ongeschreven staatsrecht (gewoonterecht) en geschreven staatsrecht
(gecodificeerd)
Bronnen staatsrecht:
- Internationale verdragen
- Het statuut van het Koninkrijk der Nederlanden
- De grondwet
- Wetten
- Andere geschreven regelingen
- Jurisprudentie
- Staatsrechtelijke ongeschreven gewoonterecht
Organieke wetten -> wetten die een deel van de staatsorganisatie regelen op last van de
grondwet, zoals de waterschapwet.
De zeven geschreven en ongeschreven staatsrechtelijke regels vormen samen de constitutie
van Nederland. De constitutie vormt de juridische grondslag van de staat.
Soevereiniteit is de mogelijkheid om zelf het bestuur van de staat in te richten. Het wordt
ook wel volkssoevereiniteit genoemd als het volk de hoogste macht heeft en over zichzelf
beslist. Als het volk over zichzelf beslist wordt dit beschikkingsrecht genoemd.
Interne soevereiniteit verwijst naar een situatie waarbij het staatsgezag als het hoogste
gezag in een staat erkend wordt door het volk.
Externe soevereiniteit houdt in dat een staat erkend wordt door de internationale
gemeenschap, aanspraak kan maken op niet-inmenging bij interne conflicten en
bescherming bij agressie.
Microlanden zijn landen die door mensen zelf als staat uitgeroepen zijn maar niet erkend
worden.
Een natiestaat is een staat met, naast een eigen territorium en een soeverein gezag, een
bevolking met een gemeenschappelijke cultuur en geschiedenis.
,Kenmerken van een staat volgens Weber:
- Duurzame politieke organisatie
- Een menselijke samenleving
- Bepaald territorium
- Een bestuursstaf die leiding heeft
- Regels volgens vaste procedures
- Geweldsmonopolie van de staat
- Belastingsmonopolie van de staat
De staat is een externe en interne beschermingsorganisatie te noemen. Het leger
beschermt extern tegen bedreiging van buitenaf en intern zorgt de politie voor de
rechtshandhaving.
Machtsbronnen:
- De wet – wettelijk gezag
- Rechten – formele bevoegdheden
- Steun onder andere aantal kiezers – achterban
- Kennis – deskundigheid
- Geld – vermogen – bezit
- Persoonlijkheid – charismatisch gezag
- Sleutelposities bij overheid, maatschappelijke organisaties en bedrijfsleven
- Geweld
Verzorgingsstaat wordt ook wel sociale rechtsstaat genoemd.
Vier soorten staatsvormen:
1. Statenbond/confederatie – dit is een samenwerkingsverband op grond van een
verdrag tussen een aantal soevereine staten. De confederatie treedt naar buiten als
eenheid op, een verband van soevereine staten.
2. Bondsstaat/federatie – het bestaat uit deelstaten die eerst onafhankelijk waren en
nu een deel van hun soevereiniteit overgedragen hebben aan het centrale federale
gezag. De grondwet is bindend tussen de staten, bijv. Amerika.
3. Gecentraliseerde eenheidsstaat – dit wordt ook wel een unilaterale staat genoemd.
Alle bevoegdheden zijn, ook op regionaal niveau, in handen van de centrale overheid.
4. Gedecentraliseerde eenheidsstaat – Nederland is een eenheid met centrale
overheid, die bevoegdheden heeft op het gebied van regelgeving en bestuur aan
lagere overheden gedelegeerd heeft. De centrale overheid bepaalt de mate van
delegatie en controleert de uitoefening van de lagere overheden.
Nederland is niet alleen een parlementaire democratie te noemen, maar ook een
constitutionele monarchie, een gedecentraliseerde eenheidsstaat, een democratische
rechtsstaat, een belangengroependemocratie, een representatie democratie, en een
bureaucratie.
,Basisvoorwaarden democratie:
- Volksraadpleging
- Grondrechten
- Scheiding van machten
Extra:
- De regering is verantwoording schuldig aan de volksvertegenwoordiging
- Nederland is een rechtsstaat
- De macht van de overheid wordt gereguleerd door vrije en geheime verkiezingen
- De besluitvorming vindt plaats bij meerderheid van stemmen
- Er is openbaarheid van bestuur en besluitvorming
Positieve wetgeving -> fundering van de macht van het bestuur in wetten. Daarnaast wordt
het bestuur ook beperkt door wetten, dit heet negatieve begrenzing.
Kort gezegd bestaat in zijn ideaalmodel een drieslag van machten:
- Wetgevende macht – het parlement
- Uitvoerende macht – de regering
- Rechterlijke macht – de rechters
De spreiding van machten
In Nederland hebben we geen zuivere horizontale machtenscheiding. De wetgevende
macht is namelijk in handen van zowel de regering als het parlement. De uitvoerende macht
ligt ook bij de regering. De rechterlijke macht ontleent zijn bevoegdheid aan de wet en is
gebonden aan wet en recht, maar heeft via jurisprudentie ook indirect wetgevende macht.
De Raad van State is de hoogste bestuursrechter in Nederland én adviseert over
wetsvoorstellen aan regering en parlement. Toch is er wel een zekere spreiding want de
verschillende organen controleren elkaar. De decentralisering zorgt voor een horizontale
machtenscheiding.
Incompatibiliteiten betekenen letterlijk onverenigbaarheden. Een rechter bijvoorbeeld mag
geen lid zijn van de Tweede Kamer, omdat hij dan deel uitmaakt van de wetgevende macht
en de rechterlijke macht.
De wetgeving over incompatibiliteiten is gericht op geen functies combineren, niet
bevooroordeeld raken en afhankelijk kunnen blijven.
Het ambtenarenapparaat wordt wel de vierde macht genoemd, de media de vijfde, en de
macht van de externe adviseurs en lobbyisten de zesde.
, Hoofdstuk 3 – de rechtstaat
In 1983 werden sociale grondrechten in de grondwet opgenomen.
In een rechtstaat worden de burgers beschermd tegen willekeur van de overheid door de
wetten en regels. De kern is dat ieder individu vrij is. Deze vrijheid moet beschermd worden
door het recht. Denk aan legaliteitsbeginsel -> iemand mag alleen vervolgd worden als dat
volgens de wet zo geregeld is.
Kenmerken van een rechtstaat:
- Iedereen is gelijk voor de wet
- Ook de overheid is gebonden aan wetten
- Er is een rechter die controleert
- De overheidsmacht is begrensd door wetten en machtenspreiding
De grenzen van wat je wel en niet mag doen, moeten kenbaar zijn, opgeschreven zijn. Je
moet kunnen weten wat je wel en niet mag doen. Dat wordt positivering genoemd: positief
recht, oftewel geschreven, vastgelegd recht.
Het non-identificatiebeginsel is het idee dat iedereen zelf mag bepalen wat hij denkt.
Radbruchformule -> in de regel geldt het positieve recht altijd, zelfs als het een
onrechtvaardige inhoud heeft, tenzij de kloof tussen gerechtigheid en rechtszekerheid
onverdraaglijk groot wordt, dan moet de rechtszekerheid wijken voor de gerechtigheid.
Consensus –> het idee van consensus is dat een bepaalde beslissing door het liefst alle
betrokkenen gedragen wordt. Iedereen moet het minstens accepteren. Een klacht is
stroperigheid – het is moeilijk om snel in te grijpen en beslissingen te maken door de
heersende overlegcultuur.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller rosannepeters. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $4.29. You're not tied to anything after your purchase.
