Samenvatting literatuur van het vak openbare financiën aan de RUG. Dit is de voorgeschreven stof van week 1. Dit zijn H1 t/m 4 van het boek: 'Overheidsfinanciën, 17e druk'.
Overheidsfinanciën samenvatting
HOOFDSTUK 1 – KENNISMAKEN MET OVERHEIDSFINANCIËN............................................................1
1.1 INLEIDING.....................................................................................................................................1
1.2 MARKTSECTOR EN COLLECTIEVE SECTOR...............................................................................................1
1.3 OVERHEIDSINGRIJPEN IN DE ECONOMIE...............................................................................................1
1.3.1 BREDE WELVAART...........................................................................................................................1
1.3.2 DE OVERHEID ALS DEMOCRATISCHE ‘DWINGELAND’..............................................................................2
1.3.3 OVERHEIDSINGRIJPEN: VIER FUNCTIES................................................................................................2
1.4 WISSELENDE KIJK OP DE ROL VAN DE OVERHEID.....................................................................................2
1.5 OVERHEIDSINGRIJPEN: TEKORTKOMINGEN............................................................................................3
1.6 OVERHEIDSMACHT: GRENZEN............................................................................................................4
HOOFDSTUK 2 – ECONOMIE VAN DE COLLECTIEVE SECTOR...............................................................5
2.1 INLEIDING.....................................................................................................................................5
2.2 ALLOCATIEFUNCTIE..........................................................................................................................5
2.2.1 PARETO-EFFICIËNTIE.......................................................................................................................5
2.2.2 FALENDE MARKTEN........................................................................................................................5
2.2.3 COLLECTIEVE GOEDEREN..................................................................................................................5
2.2.4 MARKTMACHT...............................................................................................................................5
2.2.5 SCHAALVOORDELEN BIJ DE PRODUCTIE...............................................................................................5
2.2.6 ASYMMETRISCHE INFORMATIE..........................................................................................................5
2.2.7 ONEVENREDIG HOGE UITVOERINGSKOSTEN.........................................................................................6
2.2.8 POSITIEVE EN NEGATIEVE EXTERNE EFFECTEN.......................................................................................6
2.2.9 TEKORTKOMINGEN VAN DE VERZEKERINGSMARKT.................................................................................6
2.2.10 IRRATIONEEL GEDRAG CORRIGEREN: PATERNALISME............................................................................6
2.3 STABILISATIEFUNCTIE.......................................................................................................................6
2.3.1 HOOGCONJUNCTUUR......................................................................................................................7
2.3.2 LAAGCONJUNCTUUR.......................................................................................................................7
2.3.3 DE OUTPUT GAP............................................................................................................................7
2.3.4 HET BEGROTINGSBELEID: THEORIE.....................................................................................................7
2.3.5 AUTOMATISCHE STABILISATOREN.......................................................................................................7
2.3.6 HET BEGROTINGSBELEID: DE PRAKTIJK................................................................................................7
2.3.7 HET MONETAIRE BELEID..................................................................................................................7
2.3.8 GEBREKKIGE BELEIDSMIX.................................................................................................................8
2.4 VERDELINGSFUNCTIE.......................................................................................................................8
2.5 COÖRDINATIEFUNCTIE......................................................................................................................8
HOOFDSTUK 3 – OVERHEID EN DUURZAME ECONOMIE....................................................................9
3.1 INLEIDING.....................................................................................................................................9
3.2 DUURZAME ECONOMIE....................................................................................................................9
3.3 KLIMAAT EN NATUUR: INSTRUMENTEN.................................................................................................9
3.3.1 FINANCIËLE INSTRUMENTEN.............................................................................................................9
3.3.2 NORMERING (REGELS)..................................................................................................................10
3.3.3 INFORMATIE GEVEN EN GEDRAGSCAMPAGNES....................................................................................10
3.4 KLIMAAT EN NATUUR: BELEID..........................................................................................................11
3.4.1 KLIMAAT.....................................................................................................................................11
3.4.2 NATUUR EN STIKSTOF....................................................................................................................11
3.5 BEGROTINGSFONDSEN IN OPMARS....................................................................................................11
HOOFDSTUK 4 – DE OVERHEID IN CIJFERS.......................................................................................12
4.1 INLEIDING...................................................................................................................................12
4.2 OMVANG VAN DE OVERHEID...........................................................................................................12
,4.3 UITGAVEN VAN DE OVERHEID: GROEI EN KRIMP...................................................................................12
4.4 UITGAVEN VAN DE OVERHEID: BESTEMMING.......................................................................................13
4.5 DYNAMIEK VAN DE OVERHEIDSUITGAVEN: VERKLARINGEN......................................................................14
4.5.1 BAUMOL-EFFECT..........................................................................................................................14
4.5.2 POLITIEKE ECONOMIE....................................................................................................................14
4.5.3 DE ANALYSE VAN KESSLER..............................................................................................................15
4.6 INKOMSTEN VAN DE OVERHEID........................................................................................................15
,Hoofdstuk 1 – Kennismaken met overheidsfinanciën
1.1 Inleiding
Het overheidsingrijpen reguleert de economie door allocatie, stabilisatie, verdeling en
coördinatie. Bij dit overheidsingrijpen is de overheid begrensd door wetten.
1.2 Marktsector en collectieve sector
De marktsector in Nederland bestaat uit de winstgevende bedrijven, maar ook stichtingen en
verenigingen. De collectieve sector bestaat uit de overheidsinstellingen en decentrale
rechtspersonen.
De overheid is hier bijzonder omdat zij niet afhankelijk is van handel, ze verkrijgt haar geld
door belastingheffingen.
Sub-sectoren van de overheid
De overheid bestaat uit drie sub-sectoren:
- Centrale overheid, dit is de hoogste bestuurslaag. Dit is bijvoorbeeld het reik, maar ook
universiteiten en ministeries. Hier wordt alles op nationaal niveau georganiseerd.
- Decentrale overheid, Nederland is opgedeeld in provincies, gemeenten en
waterschappen. Allemaal vormen zij decentrale overheden met bevoegdheden op hun
grondgebied.
- Sociale fondsen, dit zijn de fondsen die uitkeringen verstrekken zoals de WW en AOW. Zij
worden gefinancierd door sociale premies
Uitgaven en overheidssaldo
Nederland heeft in beginsel een evenwichtige begroting, per saldo zijn uitgaven en
inkomsten nagenoeg gelijk. Toch is het zelden positief, meestal leent de overheid bij om alles
te kunnen financieren.
1.3 Overheidsingrijpen in de economie
De overheid bemoeit zich intensief met de economie, hiermee beogen zij de hoogste
welwaard in brede zin te bereiken.
1.3.1 Brede welvaart
De brede welvaart draait om meer dan je inkomen en vermogen, hiervoor zijn meer
gegevens van belang. Dit wordt onderzocht door planbureaus van de overheid, zij
onderzoeken op welke manier de begrotingscyclus van de overheid kan bijdragen aan een
betere welvaart.
In hun onderzoek is er een verdeling van de huidige welvaart, de houdbaarheid hiervan en
de welvaart voor de toekomst. Bij het onderzoek maken ze gebruik van de monitor brede
welvaar van het CBS.
De Monitor Welvaart van het CBS
De kwaliteit van leven in Nederland is hoog, maar ongelijk verdeeld. Er is weliswaar genoeg
werk, maar de werkdruk wordt hoger. Het natuurlijke kapitaal (natuur) krimpt wel, de
kwaliteit staat onder druk. Sociaal kapitaal (samenleving) staat onder druk.
Dit gaat uit van de huidige brede welvaart, voor de toekomst is er een probleem doordat een
aantal hulpbronnen beperkter worden. Op veel ontwikkelingen heeft de overheid geen
invloed, ze kan echter wel proberen om bepaalde zaken te stimuleren te laten ontwikkelen
door particulieren.
, 1.3.2 De overheid als democratische ‘dwingeland’
Om de brede welvaart te kunnen verbeteren worden belastingen afgedwongen waarmee
openbare voorzieningen worden gefinancierd. Daarnaast is iedereen verplicht zich aan
wetten houden, zo wordt de brede welvaart gewaarborgd.
De overheidsregels hebben economische gevolgen, zo wordt bepaalde handel gestimuleerd
of juist bepekt. Door deze gevolgen kan de overheid de economie sturen. Vice versa stuurt
de economie de overheid ook, want een slechte economie leidt tot minder belastingen, dus
minder overheidsfinanciën om te sturen.
Overheidsingrijpen voegt waarde toe
Het overheidsingrijpen ziet met name op het reguleren van de vrije markt, prijsmechanisme
worden zodanig gestuurd dat er gunstige productie en consumptie plaatsvindt.
Productie van overheidsvoorzieningen
De overheid heeft ook eigen goederen/diensten, ze leveren veiligheid, bestuur en onderwijs.
In sommige gevallen ligt de productie bij derden maar voor rekening van de overheid,
bijvoorbeeld wegenbouw. Een gedeeltelijke bekostiging is een subsidie.
Politici als preferentiemakelaars
De mate van overheidsingrijpen wordt politiek bepaald, politiek worden wetten gemaakt
omtrent het overheidsingrijpen.
1.3.3 Overheidsingrijpen: vier functies
Overheidsingrijpen heeft volgens economen vier functies:
- Allocatie, de samenstelling van productie en consumptie beïnvloeden.
- Stabilisatie van economische conjunctuur.
- Herverdeling van inkomens en vermogen.
- Coördinatie
Rol van de overheid bij transities
Economische veranderingen kunnen de hele samenleving raken, in die gevallen moet de
overheid de veranderingen ondersteunen. Zonder de overheid zijn transities naar nieuwe
systemen niet mogelijk.
1.4 Wisselende kijk op de rol van de overheid
De rol van de overheid voor de economie is door de jaren ontwikkeld en anders bekeken. Er
zijn verschillende visies over begrotingen en overheidsschulden.
De visie van Keynes: actief conjunctuurbeleid
Keynes stelde dat het economische beleid de dalen en pieken moet beperken. Dit doe je
door in de dalen te investeren en in pieken investeringen te sturen.
Monetarisme en aanbodeconomie
Politiek zijn de Keynesiaanse maatregelen niet populair, je remt een groeiende economie.
Het leidde tot stagflatie, dan is er veel inflatie en veel werkloosheid, dit botste met de
gangbare inzichten.
De stagflatie is te verminderen door de geldomloop te verminderen, dit is monetarisme. De
bestedingen moeten worden beïnvloed door aan de aanbodkant maatregelen te nemen.
Rentebeleid en automatische stabilisatoren
Hoge begrotingstekorten werden aangepakt door de toptarieven op inkomen te verlagen, ze
maken gebruik van de automatische stabilisatoren. In de goede economische jaren komt via
belasting veel geld binnen en er gaat weinig uit aan WW-uitkeringen. Deze stabilisatoren
behoeven weinig overheidsingrijpen.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller larsroelfs. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $3.18. You're not tied to anything after your purchase.
