Wijsbegeerte
Hoorcollege 1: 12/02/2024
Inleiding
Taken van filosofie:
1. Onwetendheid / onzekerheid verdraaglijk maken (Russel) vergelijking filosofie / theologie /
exacte wetenschap
2. Helpen bij verhelderen van (wetenschappelijke) concepten (vb. NIET: is ADHD een ziekte?
WEL: wat is een ziekte?)
Moeilijkheid filosofie:
- Confrontatie met onwetendheid (vgl filosofen-kinderen vragen stellen)
Hoofdstuk 1: Wat is filosofie?
1.1 Drie kenmerken: attitude, methodologie, domein
Filosofie (volgens Ambrose Bierce): een stelsel van vele wegen die van nergens naar niets leiden
Filosofie: behandelt onbeantwoordbare vragen, vragen waarover we geen consensus kunnen vinden
(vb. Wat is filosofie? er is geen “essentie” van filosofie geen absolute definitie mogelijk)
S Wat is filosofie? 3 kenmerken:
- Een attitude
- 4 deeldomeinen
- Geschiedenis
Dubbele doelstelling:
- Essentialisme = het bestaan en het nut van iets proberen te verklaren een essentie = een
noodzakelijke / definiërende eigenschap van iets
Opm. geen essentiële eigenschap van filosofie filosofie = anti-essentialistisch
- Filosoof: rol van ‘horzel’ (steken, de waarheid in vraag stellen en blijven betwijfelen vb.
het in vraag stellen van de “waarheid” achter de info die wij van onze zintuigen krijgen (door
vb. optische illusies)) en rol van curiosus
Als onze zintuigen onbetrouwbaar zijn, is dan ook onze kennis onbetrouwbaar?
Doel filosofie niet enkel kritiek leveren op kennis, maar ook laten zien dat er altijd
meerdere perspectieven mogelijk zijn
Definitie filosofie:
- Positieve def.: filosofie is…
- Negatieve def.: filosofie verschilt van…
Filosofie is… EEN ATTITUDE:
, - Filosofie is kritisch denken (vb. hebben wij een lichaam?)
Vb. Descartes, Berkeley (idealisme = overtuiging dat materiele wereld niet bestaat, maar
God geeft ons de illusie dat onze overtuigingen ergens over gaan)
Bedrog door onze zintuigen kennis verworven door zintuigen, dus is deze wel waar?
MAAR geen unieke attitude (want kritisch denken komt ook voor in vb. wetenschap)
- Filosofie is het verlangen naar wijsheid, filosoof = iemand die levenswijsheid aan de dag legt
MAAR geen unieke attitude, want niet enkel filosofen en niet alle filosofen
Filosofie is… EEN METHODOLOGIE:
- Intuïtie
1e definitie: kennis die op een onmiddellijke manier verworven wordt (vb. het idee van
volmaaktheid)
Latere definitie: “common sense”, spontane overtuigingen die we plots in onze geest
aantreffen als we over een bepaald onderwerp beginnen denken (vb. schoonheid van de
natuur als bewijs voor God, lijden moet vermeden worden, seksuele perversies zijn
psychische stoornissen)
- Conceptuele analyse: “conceptual engeneering”, ontrafelen en verbeteren van concepten die
we vaak zonder nadenken gebruiken (vb. concept van uiting van liefde, tijd, vrijheid, ziek zijn)
- Gedachte-experiment = instrument van de verbeelding dat gebruikt wordt om nieuwe info te
verkrijgen zonder gebruik te maken van empirische data
Voordeel: over elk mogelijk thema, ook niet-bestaande fenomenen, geen financiële of
technische middelen nodig
Probleem: soms moeilijk voor te stellen, niet genoeg verbeelding
Metafysische mogelijkheid = iets heeft een zeer kleine kans waar te zijn, maar het is niet
bewijsbaar om te zeggen dat het niet zo is
Vb. ‘brain-in-a-vat’
- onze hersenen bevinden zich op een andere planeet waar ze bepaalde signalen
ontvangen van een wetenschapper (vb. dat we een grap horen, dat we een boek lezen)
- onze hersenen kunnen niet weten dat dit eigenlijk niet echt is
- besluit: hoe weten wij dat wij geen ‘hersenen-in-een-vat’ zijn en dat onze ervaringen
echt zijn
- MAAR geen unieke methode
Filosofie is… EEN DOMEIN:
- Houdt zich bezig met vragen en problemen met een zeer abstracte en eigenaardige aard
- Onbeantwoordbare vragen (vb. bestaat god?, Wat is een ziekte?)
- MAAR geen uniek domein niet alle onbeantwoordbare vragen zijn filosofisch (vb. wanneer
zal ik sterven?)
1.2 Vier deeldomeinen
, 4 deeldomeinen van de filosofie:
Metafysica
(vb. wat betekent het om te bestaan? Wat is tijd? hebben wij vrije wil?*)
Bestudeert de aard en structuur van de wereld Wetenschapsfilosofie
Heeft geen duidelijke def.
Logica: legt uit hoe deugdelijk te redeneren en te argumenteren
Houdt zich voornamelijk bezig met het weerleggen van drogreden
Epistemologie / kennisleer
Bestudeert de aard, structuur en mogelijkheid van onze kennis
Moraalfilosofie / ethiek
Normatieve universum = de verzameling van rechten, plichten, aanbevelingen, geboden
en verboden
opm. niet allemaal moreel (vb. welke wijn moet ober bij de vis schenken, moet een
gespecialiseerde firma je huis bouwen?)
typisch ethische thema’s: Wat betekent het om het goede te doen of een goed persoon te
zijn? Wat is een goed leven?
Maakt vaak gebruik van intuïties (vb. bij gedachte-experiment van ‘trolley probleem’)
Binnen deeldomeinen nog verdere onderverdeling
vb. politieke filosofie als onderdeel van ethiek / onderverdeling wetenschapsfilosofie in
algemene wetenschapsfilosofie (over ‘kennis’) en toegepaste wetenschapsfilosofie
(filosofische vragen met betrekking op specifieke wetenschappen zoals
hersenwetenschappen, psychologie of seksuologie)
*wilsvrijheid als:
- Er keuzevrijheid is
- Er broncontrole / source control is = de beslissing begint bij de beslissingsmaker de
beslisser is de bron van de beslissing (MAAR is fictie? is het mogelijk dat de beslissing
enkel beïnvloedt wordt door de beslisser? vb. chips kiezen, maar is door reclame?)
Er is een verband tussen wilsvrijheid en morele verantwoordelijkheid zonder
wilsvrijheid geen morele verantwoordelijk mogelijk (vb. gedwongen om bank te
overvallen geen morele verantwoordelijkheid / schuld)
Vb. geen vrije wil mogelijk bij fysicalisten want wij zijn onze hersenen, en onze mentale
toestanden vallen dus samen met fysisch spul fysisch spul onderworpen aan
deterministische wetten
determinisme: alles wordt veroorzaakt door voorafgaande zaken deterministische
oorzaken garanderen een bepaald resultaat (≠probabilistische oorzaken zoals vb. genen)
1.3 Een zeer korte geschiedenis van de westerse filosofie
, Begging the question: hedendaagse filosofen bouwen verder op begrippen, argumenten en theorieën
van historische ‘filosofen’ iemand is filosoof als die zich bezig houdt met filosofen uit het verleden
MAAR we hebben geen echte definitie van ‘filosoof’
MAAR is cirkelredenering / drogreden = iets dat nog bewezen moet worden, wordt al als
juist beschouwd
Geschiedenis van de filosofie:
Antieke Griekse oudheid: mythologie
Revolutie Zuid-Europa waardoor een democratie ontstaat ipv alles voorgegeven door een
godheid mensen moet zelf wetten maken en nadenken in wat voor maatschappij ze
zouden willen leven
Thales, Anaximander, Anaximenes: eerste natuurfilosofen wouden de kosmos
begrijpen vanuit de eigen natuur en geloofden dat alles uit oerstof bestond (
voorgangers: aarde is gevolg van bovennatuurlijke interventies)
Opkomst filosofie door Plato en Aristoteles: debat ideeën wereld (Plato) en zintuiglijke
wereld (Aristoteles)
Middeleeuwen: religie
Mogelijke begindatum: 313 jaar dat christelijke religie wordt toegelaten in Romeinse
Rijk
Middeleeuwse filosofen hielden zich vaak bezig met het verband filosofie-geloof
Sloten aan bij Plato’s visie ideeënwereld = christelijke hemel
Vb. Augustinus, Thomas van Aquino: beweren dat geloofsovertuigingen wel kunnen
worden bewezen met het verstand en dat ze het vertrekpunt vormen van filosofisch
onderzoek
Moderne tijd: wetenschap
Filosofie vaak geherdefinieerd doorheen de tijd verschillende manieren van filosofie
moeilijk te definiëren
Hedendaagse filosofen vaak naturalistisch gelooft niet in bepaalde overtuigingen,
maar stelt alles in vraag
Wetenschappelijke revolutie: nu 2 stromingen
Sciëntisme: filosofie eindigt waar wetenschap begint (vb. geen oerstof, maar quarks)
nieuwe wetenschappen roepen nieuwe filosofische vragen op (vb. als het heelal enkel
fysisch is, hoe is er dan plaats voor geestesspul?)
Vb. René Descartes, Isaac Newton
Hoorcollege 2: 19/02/2024
Hoofdstuk 2: René Descartes
Probleem van lichaam en geest (volgens hem: dualisme)
René Descartes:
Hoorcollege 1: 12/02/2024
Inleiding
Taken van filosofie:
1. Onwetendheid / onzekerheid verdraaglijk maken (Russel) vergelijking filosofie / theologie /
exacte wetenschap
2. Helpen bij verhelderen van (wetenschappelijke) concepten (vb. NIET: is ADHD een ziekte?
WEL: wat is een ziekte?)
Moeilijkheid filosofie:
- Confrontatie met onwetendheid (vgl filosofen-kinderen vragen stellen)
Hoofdstuk 1: Wat is filosofie?
1.1 Drie kenmerken: attitude, methodologie, domein
Filosofie (volgens Ambrose Bierce): een stelsel van vele wegen die van nergens naar niets leiden
Filosofie: behandelt onbeantwoordbare vragen, vragen waarover we geen consensus kunnen vinden
(vb. Wat is filosofie? er is geen “essentie” van filosofie geen absolute definitie mogelijk)
S Wat is filosofie? 3 kenmerken:
- Een attitude
- 4 deeldomeinen
- Geschiedenis
Dubbele doelstelling:
- Essentialisme = het bestaan en het nut van iets proberen te verklaren een essentie = een
noodzakelijke / definiërende eigenschap van iets
Opm. geen essentiële eigenschap van filosofie filosofie = anti-essentialistisch
- Filosoof: rol van ‘horzel’ (steken, de waarheid in vraag stellen en blijven betwijfelen vb.
het in vraag stellen van de “waarheid” achter de info die wij van onze zintuigen krijgen (door
vb. optische illusies)) en rol van curiosus
Als onze zintuigen onbetrouwbaar zijn, is dan ook onze kennis onbetrouwbaar?
Doel filosofie niet enkel kritiek leveren op kennis, maar ook laten zien dat er altijd
meerdere perspectieven mogelijk zijn
Definitie filosofie:
- Positieve def.: filosofie is…
- Negatieve def.: filosofie verschilt van…
Filosofie is… EEN ATTITUDE:
, - Filosofie is kritisch denken (vb. hebben wij een lichaam?)
Vb. Descartes, Berkeley (idealisme = overtuiging dat materiele wereld niet bestaat, maar
God geeft ons de illusie dat onze overtuigingen ergens over gaan)
Bedrog door onze zintuigen kennis verworven door zintuigen, dus is deze wel waar?
MAAR geen unieke attitude (want kritisch denken komt ook voor in vb. wetenschap)
- Filosofie is het verlangen naar wijsheid, filosoof = iemand die levenswijsheid aan de dag legt
MAAR geen unieke attitude, want niet enkel filosofen en niet alle filosofen
Filosofie is… EEN METHODOLOGIE:
- Intuïtie
1e definitie: kennis die op een onmiddellijke manier verworven wordt (vb. het idee van
volmaaktheid)
Latere definitie: “common sense”, spontane overtuigingen die we plots in onze geest
aantreffen als we over een bepaald onderwerp beginnen denken (vb. schoonheid van de
natuur als bewijs voor God, lijden moet vermeden worden, seksuele perversies zijn
psychische stoornissen)
- Conceptuele analyse: “conceptual engeneering”, ontrafelen en verbeteren van concepten die
we vaak zonder nadenken gebruiken (vb. concept van uiting van liefde, tijd, vrijheid, ziek zijn)
- Gedachte-experiment = instrument van de verbeelding dat gebruikt wordt om nieuwe info te
verkrijgen zonder gebruik te maken van empirische data
Voordeel: over elk mogelijk thema, ook niet-bestaande fenomenen, geen financiële of
technische middelen nodig
Probleem: soms moeilijk voor te stellen, niet genoeg verbeelding
Metafysische mogelijkheid = iets heeft een zeer kleine kans waar te zijn, maar het is niet
bewijsbaar om te zeggen dat het niet zo is
Vb. ‘brain-in-a-vat’
- onze hersenen bevinden zich op een andere planeet waar ze bepaalde signalen
ontvangen van een wetenschapper (vb. dat we een grap horen, dat we een boek lezen)
- onze hersenen kunnen niet weten dat dit eigenlijk niet echt is
- besluit: hoe weten wij dat wij geen ‘hersenen-in-een-vat’ zijn en dat onze ervaringen
echt zijn
- MAAR geen unieke methode
Filosofie is… EEN DOMEIN:
- Houdt zich bezig met vragen en problemen met een zeer abstracte en eigenaardige aard
- Onbeantwoordbare vragen (vb. bestaat god?, Wat is een ziekte?)
- MAAR geen uniek domein niet alle onbeantwoordbare vragen zijn filosofisch (vb. wanneer
zal ik sterven?)
1.2 Vier deeldomeinen
, 4 deeldomeinen van de filosofie:
Metafysica
(vb. wat betekent het om te bestaan? Wat is tijd? hebben wij vrije wil?*)
Bestudeert de aard en structuur van de wereld Wetenschapsfilosofie
Heeft geen duidelijke def.
Logica: legt uit hoe deugdelijk te redeneren en te argumenteren
Houdt zich voornamelijk bezig met het weerleggen van drogreden
Epistemologie / kennisleer
Bestudeert de aard, structuur en mogelijkheid van onze kennis
Moraalfilosofie / ethiek
Normatieve universum = de verzameling van rechten, plichten, aanbevelingen, geboden
en verboden
opm. niet allemaal moreel (vb. welke wijn moet ober bij de vis schenken, moet een
gespecialiseerde firma je huis bouwen?)
typisch ethische thema’s: Wat betekent het om het goede te doen of een goed persoon te
zijn? Wat is een goed leven?
Maakt vaak gebruik van intuïties (vb. bij gedachte-experiment van ‘trolley probleem’)
Binnen deeldomeinen nog verdere onderverdeling
vb. politieke filosofie als onderdeel van ethiek / onderverdeling wetenschapsfilosofie in
algemene wetenschapsfilosofie (over ‘kennis’) en toegepaste wetenschapsfilosofie
(filosofische vragen met betrekking op specifieke wetenschappen zoals
hersenwetenschappen, psychologie of seksuologie)
*wilsvrijheid als:
- Er keuzevrijheid is
- Er broncontrole / source control is = de beslissing begint bij de beslissingsmaker de
beslisser is de bron van de beslissing (MAAR is fictie? is het mogelijk dat de beslissing
enkel beïnvloedt wordt door de beslisser? vb. chips kiezen, maar is door reclame?)
Er is een verband tussen wilsvrijheid en morele verantwoordelijkheid zonder
wilsvrijheid geen morele verantwoordelijk mogelijk (vb. gedwongen om bank te
overvallen geen morele verantwoordelijkheid / schuld)
Vb. geen vrije wil mogelijk bij fysicalisten want wij zijn onze hersenen, en onze mentale
toestanden vallen dus samen met fysisch spul fysisch spul onderworpen aan
deterministische wetten
determinisme: alles wordt veroorzaakt door voorafgaande zaken deterministische
oorzaken garanderen een bepaald resultaat (≠probabilistische oorzaken zoals vb. genen)
1.3 Een zeer korte geschiedenis van de westerse filosofie
, Begging the question: hedendaagse filosofen bouwen verder op begrippen, argumenten en theorieën
van historische ‘filosofen’ iemand is filosoof als die zich bezig houdt met filosofen uit het verleden
MAAR we hebben geen echte definitie van ‘filosoof’
MAAR is cirkelredenering / drogreden = iets dat nog bewezen moet worden, wordt al als
juist beschouwd
Geschiedenis van de filosofie:
Antieke Griekse oudheid: mythologie
Revolutie Zuid-Europa waardoor een democratie ontstaat ipv alles voorgegeven door een
godheid mensen moet zelf wetten maken en nadenken in wat voor maatschappij ze
zouden willen leven
Thales, Anaximander, Anaximenes: eerste natuurfilosofen wouden de kosmos
begrijpen vanuit de eigen natuur en geloofden dat alles uit oerstof bestond (
voorgangers: aarde is gevolg van bovennatuurlijke interventies)
Opkomst filosofie door Plato en Aristoteles: debat ideeën wereld (Plato) en zintuiglijke
wereld (Aristoteles)
Middeleeuwen: religie
Mogelijke begindatum: 313 jaar dat christelijke religie wordt toegelaten in Romeinse
Rijk
Middeleeuwse filosofen hielden zich vaak bezig met het verband filosofie-geloof
Sloten aan bij Plato’s visie ideeënwereld = christelijke hemel
Vb. Augustinus, Thomas van Aquino: beweren dat geloofsovertuigingen wel kunnen
worden bewezen met het verstand en dat ze het vertrekpunt vormen van filosofisch
onderzoek
Moderne tijd: wetenschap
Filosofie vaak geherdefinieerd doorheen de tijd verschillende manieren van filosofie
moeilijk te definiëren
Hedendaagse filosofen vaak naturalistisch gelooft niet in bepaalde overtuigingen,
maar stelt alles in vraag
Wetenschappelijke revolutie: nu 2 stromingen
Sciëntisme: filosofie eindigt waar wetenschap begint (vb. geen oerstof, maar quarks)
nieuwe wetenschappen roepen nieuwe filosofische vragen op (vb. als het heelal enkel
fysisch is, hoe is er dan plaats voor geestesspul?)
Vb. René Descartes, Isaac Newton
Hoorcollege 2: 19/02/2024
Hoofdstuk 2: René Descartes
Probleem van lichaam en geest (volgens hem: dualisme)
René Descartes:
