Summary
Samenvatting uitwerkingen leerdoelen staats- en bestuursrecht nabespreking 3
- Course
- Institution
uitwerkingen leerdoelen staats- en bestuursrecht nabespreking 3
[Show more]
Seller
Follow
fleuremilie
Content preview
Literatuur werkgroep 3Hoofdstuk 2: De bronnen van het staatsrecht
1 | Bronnen
Bronnen van het staatsrecht omvatten zowel nationale bronnen als internationale bronnen.
Bij nationale bronnen valt te denken aan geschreven recht, zoals de Grondwet en algemene
maatregelen van bestuur (AMvB’s), maar ook aan ongeschreven recht, zoals
het vertrouwensbeginsel.
2 | Geschiedenis van de Grondwet
Bepaalde aspecten van de ontwikkeling van het staatsrecht zijn vaste elementen, die altijd
gedoceerd worden. Het is belangrijk om in hoofdlijnen bekend te zijn met de ontwikkeling
van de Nederlandse staat, en de wijze waarop de constitutie mede is ontwikkeld. De eerste
staatsregeling van wat nu (deels) Nederland is, was de Unie van Utrecht (1579). Dit is het
startpunt van onze constitutionele geschiedenis, maar in deze tijd was er nog geen Grondwet
aan te wijzen. Het betrof een verdrag tussen een aantal soevereine provincies, die een deel
van hun soevereiniteit overdroegen aan een centraal gezag, om daarmee een
bondgenootschap te vormen tegen de Spaanse vorst Filips II. In de geschiedenis maken we
dan een sprong van 200 jaar, naar het ontstaan van de Bataafse Republiek. Met het ontstaan
van deze Republiek waardoor in 1798 de eerste Nederlandse grondwet werd ingevoerd: De
Staatsregeling voor het Bataafse Volk.
Vanaf 1806 wordt gesproken van een monarchie, door invloed van de Fransman Napoleon. In
die periode was dan ook Frans recht, de Code Civil, van toepassing. Na de Franse
overheersing wordt deze staatsvorm voorgezet. Dit leidde uiteindelijk tot het ontstaan van
het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Dit betekende het einde van de Franse
overheersing. In 1814 werd dan ook een Grondwet voor de Verenigde Nederlanden
afgekondigd, die in 1815 door de samenvoeging met België werd vervangen door
de Grondwet voor het Koninkrijk der Nederlanden.
Belangrijke grondwetsherzieningen vonden plaats in 1840 en 1848, die strafrechtelijke en
politieke verantwoordelijkheid van ministers introduceerden. Na 1848 vormde de Grondwet
de basis van het huidige parlementaire stelsel, gebaseerd op de trias politica. Latere
wijzigingen in 1983, 1987 en 1995 pasten de tekst van de Grondwet aan de praktijk aan.
3 | Betekenis van de Grondwet
Voor 1983 werd de vraag gesteld wat de betekenis van de Grondwet voor ons staatsrecht
was. De ministerraad was immers sterk ontwikkeld, net als de controle van het parlement op
het bestuur. De vraag naar de betekenis van de Grondwet laat zich door de verduidelijkingen
van de Grondwet uit 1983 beter beantwoorden. Echter, wordt de verhouding tussen het
bestuur en het parlement niet geregeld in de Grondwet. Alleen art. 42 lid 2 Gw stelt: ‘De
Koning is onschendbaar; de ministers zijn verantwoordelijk’. Wat deze ministeriële
verantwoordelijkheid nu precies inhoudt, blijkt niet uit de Grondwet, maar uit ongeschreven
recht.
,Sommige aspecten, zoals de werking van de vertrouwensregel en kabinetsformatie, zijn niet
expliciet in de Grondwet vastgelegd en zijn mogelijk gewoonterecht. Dit roept de vraag op of
de Grondwet nog zinvol is, gezien haar starre karakter en de snel evoluerende
staatsrechtelijke onderwerpen.
4 | Inhoud en systeem van de Grondwet
De Grondwet is opgedeeld in hoofdstukken. Deze opbouw is sinds 1983 niet meer gewijzigd.
Het eerste hoofdstuk van de Grondwet betreft een opsomming van de grondrechten.
Het tweede hoofdstuk bevat een beschrijving van de regering (de koning en ministers
tezamen).
Het derde hoofdstuk beschrijft de volksvertegenwoordiging (Staten-Generaal). Hierin
staan ook de beginselen van het kiesrecht en de inlichtingenplicht.
Het vierde hoofdstuk bevat regels over de Raad van State, de Algemene Rekenkamer
en de Nationale ombudsman.
Het vijfde hoofdstuk regelt de functies van alle bovengenoemde organen.
Het zesde hoofdstuk geeft regels over de rechtspraak.
Het zevende hoofdstuk gaat door met regels over gemeenten, provincies,
waterschappen en andere openbare lichamen.
In het achtste hoofdstuk zijn de regels opgenomen over herziening van de Grondwet.
Deze regels vormen een hoge drempel, zodat de regels uit de Grondwet niet
eenvoudig aangepast kunnen worden. Vandaar dat we spreken van een star (ook wel:
rigide) karakter van de Grondwet. De Grondwet bevat al met al belangrijke gedeelten
van het maatschappelijk leven en is bedoeld om beginselen te geven, die geen
uitputtende regelingen bevatten.
De Grondwet is de hoogste nationale rechtsbron, maar deze regelgeving is uiteraard niet
uitputtend. Het recht als geheel kent nog meer geschreven (en ongeschreven) regelgeving.
Deze regelgeving is wel te herleiden tot de Grondwet. De Grondwet bepaalt dan ook wie nog
meer regels kan stellen over een bepaald onderwerp, en of deze persoon de bevoegdheid
om regels te stellen nog verder kan doorgeven.
Tip van Lawbooks
Staatsrechtelijk gezien kunnen regels opgesteld worden door vier regelstellers. Ten eerste de
Grondwetgever (via de bijzondere procedure). Ten tweede door de formele wetgever. Dit zijn
de regering en de Staten-Generaal gezamenlijk. Wetten die worden opgesteld via de
reguliere wetgevingsprocedure zijn wetten in formele zin. De derde categorie zijn overige
regelstellers, die onderdeel zijn van de centrale overheid. Dit zijn ministers en de regering,
die ministeriële regelingen respectievelijk Algemene Maatregelen van Bestuur (kort: AMvB’s)
kunnen vaststellen. De vierde categorie zijn de lagere decentrale regelstellers, zoals de
gemeenteraad en de provinciale staten. Deze kunnen op gemeentelijk of provinciaal niveau
regels vaststellen.
De Grondwet stelt met bepaalde terminologie vast of dat door de formele wetgever, dus
regering en Staten-Generaal, moet gebeuren of dat de formele wetgever dit mag delegeren
aan lagere wetgevers. Je komt hierachter door te kijken naar de woorden die worden
gebruikt in de Grondwet. Er zijn twee mogelijkheden:
De bevoegdheid kan wel verder worden doorgegeven
, ‘bij of krachtens de wet’
‘Uit kracht van een wet’
Een vorm van het werkwoord ‘regelen’ (bijv. regelt)
Het woord ‘regels’
De bevoegdheid kan niet verder worden doorgegeven
Bij alle overige bewoordingen is delegatie niet mogelijk. Denk hierbij aan:
‘bij wet’
‘behoudens ieders verantwoordelijkheid bij de wet’
‘de wet bepaalt’
In dat laatste geval moeten regels over een onderwerp vastgesteld worden door regering en
Staten-Generaal gezamenlijk (dus: in een formele wet). In het eerste geval is het wel mogelijk
om het opstellen van regels over een bepaald onderwerp door te schuiven naar een lagere
regelgever.
Deze systematiek wordt duidelijker aan de hand van een concreet voorbeeld. Neem art. 2 lid
2 Grondwet, waarin staat: ‘De wet regelt de toelating en de uitzetting van vreemdelingen’.
Uit dit artikel wordt duidelijk dat de mogelijkheid om regels te stellen ook bij een lagere
regelgever terecht kan komen (‘de wet regelt’). Om iets te regelen is door de formele
wetgever de Vreemdelingenwet 2000 vastgesteld. Nu is de vraag, of het ook nog mogelijk is
dat in deze wet wordt doorverwezen naar een andere regelsteller. In de Grondwet staat dat
de wet regelt, dus dit is mogelijk. Er wordt ook doorverwezen in deze wet, bijvoorbeeld in
art. 2a lid 2 Vreemdelingenwet 2000, waarin staat dat: ‘bij of krachtens algemene maatregel
van bestuur (…) regels worden gesteld omtrent de natuurlijke personen en organisaties die
als referent kunnen optreden’.
5 | Ongeschreven staatsrecht
Naast geschreven staatsrecht in de Grondwet zijn er ongeschreven rechtsnormen die de
Grondwet aanvullen, zoals gewoonterecht. Voor het bestaan van gewoonterecht moet er
worden voldaan aan twee voorwaarden. Ten eerste moet er een staatkundige praktijk zijn,
waarvan het handelen in lijn met die praktijk wordt gedaan vanuit een
bepaalde rechtsovertuiging. De vertrouwensregel is het belangrijkste voorbeeld van
ongeschreven staatsrecht. De vertrouwensregel houdt in dat een kabinet (of een minister)
dat niet langer het vertrouwen heeft van de meerderheid in de Tweede Kamer niet kan
aanblijven en zijn ontslag moet aanbieden.
6 | Verdere bronnen
‘Het staatsrecht omvat de rechtsregels, geschreven of ongeschreven, die de samenstelling en
de functionering van de organen van de staat, hun bevoegdheden en onderlinge
verhoudingen regelen, en het omvat bepaalde fundamentele normen over de verhouding van
de burgers tot de overheid.’
De Grondwet eist dan ook dat sommige van deze punten bij de wet geregeld worden. Een
wet die zo’n grondwettelijke opdracht uitvoert noemen we een organieke wet. Neem
bijvoorbeeld de Wet op de Raad van State, de Provinciewet en de Algemene wet
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller fleuremilie. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $7.69. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
53340 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now