Dit uitgebreide document is een leerzame en boeiende gids over literatuur- en taalgeschiedenis, met een sterke focus op de middeleeuwse cultuur en teksten. Het behandelt de ontwikkeling van talen zoals Oud- en Middelnederlands, inclusief hun historische en sociale context, en biedt een diepgaande a...
1. Situering: de middeleeuwen (476 – 1453)
• 🕰 Tijd van bepaalde periode à zegt iets over de literatuur van toen
• Begin: 476 = val WRR
• Einddatum Symbolische
o 1453: val van ORR (Byzantium) data
o 1450: uitvinding boekdrukkunst 📚 à snelle verspreiding info
o 1492: Columbus ontdekt Amerika 🌎
De term “middeleeuwen” = pejoratief (= negatieve gevoelswaarde)
“Dark Ages” tussen KO – renaissance (=wedergeboorte KO) (= glorierijke periode)
↳ hoewel er wel kennis en uitvindingen waren (dus geen donkere periode)
Feodaal systeem (feodalisme)
• Theocentrisme 🛐: God centraal (on)gepast
o Aflaten: Zonden kwijtschelden door betaling bv. hemel, vagevuur🔥,…
o Paus: zowel politieke als wereldlijke macht en nu religieuze macht
o Relieken: voorwerpen van heiligen, vaak vals bv. kribbe (hout) v jezus
geloven in bijzondere krachten (genezing, bescherming)
o Godsoordeel/godsgericht: Rechtspraak via goddelijke tussenkomst vb.
heksenvervolging, pelgrimstocht, genezing brandwonde, riddergevecht à schuldig
en god staat aan de kant vd overwinnaar (= de juiste)
è Rechtspraak voor twijfelachtige beschuldigingen (men gelooft dat
god zou ingrijpen om de waarheid te onthullen via bv duels
• Vergankelijkheid / dood
o Pest, brand, kindersterfte
snel verspreid, houten huizen, hevige bloeding in kraambed
o Aards tranendal
Andere visie op dood: "Gedenk te sterven" – dood als toegang tot de hemel (= troost)
aarde = plek van lijden en vergankelijkheid, dood is daarvoor een troost
o Memento mori
Gedenk dat je ooit zult sterven (= stof wederkeren) leven is tijdelijk
nu: carpe diem (pluk de dag 🌞) à want leven is vergankelijk
o Danse macabre (skeletten/doden dans 💀)
Positieve gedachte à Dood maakt iedereen gelijk, troost voor de armen. (door te dansen omarm je dit idee)
2. Het Oudnederlands ( 800 – 1200 )
- Middelnederlands (1200 – 1550)
- Nieuwnederlands (1550 – nu) • Indo- Europees
o (Proto-)Germaans o (Proto-)Romaans
🗣Talen ontwikkelen zich via een stamboom § Nederlands § Latijn
Oertaal (binnen Europa) § Duits § Frans
§ Engels § Italiaans
§ Zweeds § Portugees
§ Noors § …
§ …
, 2.1. Het Oudnederlands
Zeer weinig bronnen, nog minder bronteksten
a. Redenen waarom er weinig bronnen gemaakt zijn
1. Weinig bronnen gemaakt
Er werd weinig schriftelijk materiaal gemaakt.
2. Analfabetisme (wel adelijken/geestelijken)
Veel mensen konden niet lezen of schrijven, maar er was wel een orale traditie (bijv. sprookjes). 🗣
3. Geen boekdrukkunst
• Geen gedrukte boeken, alleen handgeschreven manuscripten door monniken (= kopisten).
• Manuscripten werden op perkament (dierenhuid) geschreven, wat duur en tijdrovend was.
• Monniken schreven met inkt en een veer 🪶, wat een omslachtige en langzame methode was.
• handgeschreven manuscripten = statussymbool voor de rijken. 💰
• De teksten waren vaak versierd/verlucht met:
o Initialen (grote, versierde letters).
o Bladgoud ✨
o Miniaturen (kleine tekeningen in de initialen) 🎨
4. Nederlands vonden ze minderwaardig
• Weinig mensen spraken Nederlands, en het werd gezien als een minderwaardige taal in vergelijking met het
Frans of Latijn (de taal van de kerk ⛪).
• Hierdoor had Nederlands een lagere status
b. Redenen voor het verlies van bronnen
1. Natuurrampen: Branden en overstromingen vernietigden documenten. 🔥🌊
2. Uit de mode (= ouderwets)
Oudere teksten werden weggegooid omdat ze verouderd waren.
3. Verboden boeken op index (verboden) (boekenverbranding tijdens contrareformatie)
Boeken die in strijd waren met het geloof werden vernietigd/verbrand. 📜🔥.
• Kennis = macht 🧠, dus veel boeken werden vernietigd om de verspreiding van bepaalde ideeën te voorkomen.
• Vb: Er werden zoveel boeken uit een klooster weggegooid dat je op de Leie kon lopen vd stapels boeken
📜 Hergebruik van perkament (duurzaam)
•Perkament was kostbaar en stevig, dus het werd hergebruikt.
o Inkt werd afgewassen om het perkament opnieuw te gebruiken.
o Dit maakte het handschrift minder waardevol. (door hergebruik)
o Perkament werd vb gebruikt als bladwijzer of ter versteviging van boekenkaften 📚
c. Het kruiswoordraadsel terminologie: het manuscript
v Bard – zanger en dichter bij de oude Kelten en Galliërs 🎶
v Katern – aantal (oorspronkelijk vier) in elkaar gevouwen vellen als deel van een handschrift 📖
v Troubadour – Provençaalse minnezanger in de middeleeuwen 🎼 (orale traditie)
v Rubriceren – rood streepje trekken door de beginkapitalen, versierde beginletters aanbrengen
à makkelijker lezen + zo weinig mogelijk ruimte te gebruiken, omdat perkament duur was 💰
v Miniatuur – schildering of tekening in een handschrift 🎨
v Palimpsest – een hergebruikt stuk perkament in een handschrift, codex rescriptus. Oude teksten werden
afgewassen, maar soms zijn deze nog zichtbaar, zoals te zien is op röntgenfoto's, 📜🔍
v Velijn – fijn perkament (gemaakt van dierenhuid 🐄)
v Verluchten – versieren met initialen en miniaturen met kleur en bladgoud ✨
v Manuscript – met de hand geschreven stuk 📝
v Rasuur – deel van een handschrift dat is weggekrabd om opnieuw te beschrijven à "type-ex"
v Kopiist – persoon die afschriften maakt 🖋in scriptorium
v Codex – een in een band bijeengehouden handschrift, bestaande uit verschillende ingebonden teksten 📚
v Initiaal – grote, in mindere of meerdere mate versierde beginletter in een handschrift 🌟
, 2.2. Het Oudnederlands: eerste attestaties (= geschreven bronnen)
🗺 taalgrens ≠ landgrens. In een stukje van Frankrijk spraken mensen ook Nederlands.
a. Eerste Oudnederlandse woorden duiken op in Latijnse teksten
• 📓 Glossen (glossaria): Aantekeningen of vertalingen in de kantlijn naast de oorspronkelijke tekst, geschreven in
een andere taal.
• 🏛 Ambtelijke teksten:
o Toponiemen (= plaatsnamen, zoals Eeklo wat "eikenbos" betekent 🌳).
o Antroponiemen (= eigennamen, namen die iets zeggen over een beroep of eigenschap, zoals Caluwé = kaal).
o Deze teksten hadden te maken met zaken als trouwcertificaten of grondakten,… . Soms werd een deel (woord
of helemaal) in het Nederlands geschreven, omdat de schrijver niet goed Latijn kende.
• 📖 Commentaar bij het Hooglied in de Leidse Williram (geen persoon , het is een manuscript) (ca. 1100):
Een abt (kloosterhoofd) schreef Nederlands commentaar bij een Latijnse bijbeltekst. (bewerking)
• ⚖ Lex Salica (wettekst) - Salische wet:
De oudste Oudnederlandse zin (6de E):
"Maltho thi afrio lito" (= "Ik zeg je: ik maak je vrij van horigheid" 🧑🤝🧑).
Dit werd uitgesproken door een leenheer die een horige (slaaf) vrijliet.
b. De eerste Oudnederlandse zin?
"Hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hic anda thu, wat unbidan we nu?"
Vertaling: "Alle vogels zijn nesten begonnen, behalve jij en ik. Waar wachten we nog op?"
Vorm: Deze zin bevat alliteratie (beginrijm) en assonantie (klinkerrijm) en is een metafoor.
✍ Probatio pennae: testzin om de pen uit te testen, vaak laatste pagina van manuscript
c. Latijnse elementen in het Nederlands
• In extremis – Op het laatste moment ⏳
• Stante pede – Onmiddellijk ⚡
• Ad rem – Spontaan 💬
• Manu militari – Met geweld (militaire macht) 💥
• I.c. (in casu) – In dit geval 📌
• Ad fundum – Tot op de bodem (in één keer leegdrinken) 🍻
• Persona non grata – Ongewenst persoon 🚫
• Lapsus lingua – Verspreking (taalfout (slip of the tongue)) 👅
• Ad hoc – Specifiek voor dit doel 🎯
• In spe – Toekomstig, in verwachting van 🌱
• Dura lex, sed lex – De wet is hard, maar je moet deze volgen ⚖
• Vademecum – Handboek / naslagwerk (met alle grammatica regels)📚
• A priori – Op voorhand beslist 📝
• Nec plus ultra – Het hoogst haalbare 🎖
• Tabula rasa – Helemaal opnieuw 🔄
• Conditio sine qua non – (Noodzakelijke) voorwaarde ✔
• Sic – Zo ( zoals geschreven) ✍
• Bonafide – Betrouwbaar ✅
• Malafide – Onbetrouwbaar ❌
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller SamenvattingenASO. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $7.09. You're not tied to anything after your purchase.
