In deze samenvatting staat de tentamenstof uit het boek 'Handboek Mediation' (6e herziene druk) voor het tentamen van de minor Conflictmanagement A. Al aan meerdere klasgenoten verkocht, daarom zet ik hem nu ook op Stuvia.
Auteurs van het boek: Alex Brenninkmeijer, Dick Bonenkamp, Karen van Oyen,...
Samenvatting Handboek Mediation
Brenninkmeijer, A., Bonenkamp, D., Van Oyen, K. & Prein, H. (2017). Handboek mediation (6e herziene
druk). Den Haag: Sdu Uitgevers.
Hoofdstuk 1 Mediation (pagina 25-51)
1.1 De opkomst van mediation in Nederland
Oorzaken van de opkomst in jaren ’90 van de vorige eeuw:
Het besef dat de traditionele juridische aanpak van conflicten ontoereikend is;
Maatschappelijke verandering: de aanpak dat de uitkomst van een conflict in handen licht van een
autoriteit, past niet meer bij de geëmancipeerde positie van mensen;
Ontwikkeling van deskundigheid in verschillende methoden van conflictoplossing: in de VS is sprake van
een Alternative Dispute Resolution (ADR) ook steeds meer in Nederland
Mediation als methode van conflictoplossing past goed binnen de Nederlandse traditie: het polderen en
poldermodel staan als metafoor voor het er samen uit komen.
Bij mediation speelt een combinatie van twee disciplines een rol: de juridische en de sociaalpsychologische. Het is
het toepassen van sociaalpsychologische kennis, die vaak in een juridische context wordt gebruikt. Mediation is
ook toepasbaar zonder dat direct juridische kwesties een rol spelen.
Uit Geschillenbeslechtingsdata 2014 blijkt dat in 5% van de juridische problemen mediation of bemiddeling heeft
plaatsgevonden. Bij slechts 4% van de problemen is een gerechtelijke procedure gestart en bij 11% een
buitengerechtelijke.
1.2 De geschiedenis van mediation in Nederland
Al in de zestiende eeuw behandelden De Leidse Vredemakers zaken voordat de rechter eraan te pas kwam, wat
uiteindelijk is uitgelopen tot de kantonrechter. De kantonrechter is er tegenwoordig nog steeds, overigens wordt
hier weinig gebruik van gemaakt. Mediation zelf is op gang gekomen doordat op bepaalde terreinen door pioniers
initiatieven zijn genomen: De Vereniging van Advocaten en Scheidingsbemiddelaars (VAS) werd in 1990 opgericht
(heet nu de Vereniging voor Familierecht Advocaten Scheidingsmediators (VFASS)). De Stichting
Geschillenoplossing Automatisering (SGOA) ging geschillen op automatiseringsgebied oplossen, het VNO-NCB
(werkgeversorganisatie) heeft in 1998 de stichting ADR Centrum (ACBMediation) opgericht. Aantal opgeleide
mediators in 1994: 200, in 1997: 400, in 2000: 1.800 en in 2008: ruim 4.000. Begin 2017 stonden er 3.080
mediators geregistreerd bij Mediatorsfederatie Nederland (MfN) (voorheen het Nederlands Mediation Instituut
(NMI)). De Stichting Kwaliteit Mediators (SKM) beheert de registratie voor mediators.
Kenmerkend voor de Nederlandse ontwikkeling van mediation is dat mediation op zich niet juridisch geregeld is:
er is vooralsnog geen mediationwetgeving. In 2011 nam een VVD-kamerlid het initiatief voor een wettelijke
regeling met als doel mediation een wettelijke status te geven en daarmee tot een volwaardig alternatief naast of
juist ín de traditionele rechtspraak. Wel is er 2008 een Richtlijn Mediation vastgesteld door het Europees
Parlement en de Raad van de Europese Unie. Doel van deze richtlijn is om de toegang tot mediation te
vergemakkelijken en de minnelijke schikking van geschillen te bevorderen, door mediation/bemiddeling aan te
moedigen. Naast de Europese richtlijn over is er ook een Europese gedragscode voor mediators tot stand
gebracht.
In 1996 heeft een conferentie plaatsgevonden in Amsterdam met mediatordeskundigen wat voor een directe
impuls zorgde. Ook is in 1998 een rapport uitgebracht over de randvoorwaarden voor de introductie van
mediation. Hierdoor zijn er projecten opgestart, wat er op zijn beurt heeft geleid tot een evaluatie door het
Pagina | 1
,Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC). Dit heeft veel informatie opgeleverd over de
mogelijkheden van toepassing van mediation. Op basis hiervan besloot de minister van Justitie tot de
systematische inzet van mediation in de rechtspraak en bij de Juridische Loketten voor rechtshulp. Er hebben nog
meerdere initiatieven gevolgd. Hierbij gaat het erom dat juridische procedures worden voorkomen door de inzet
van effectieve communicatie.
In de juridische wereld is de discussie over de toepassing van mediation mede gaan spelen door het rapport over
de fundamentele herbezinning op het burgerlijk procesrecht en het rapport van de Vereniging voor bestuursrecht
over de toekomst van de bestuursrechtspraak.
Ondanks de vernieuwing in de rechtspraak in civiele en bestuursrechtelijke zaken, zijn rechtspraak en advocatuur
voor een groot deel nog georiënteerd op de klassieke juridische procedures. Gevolg hiervan is dat het aanbod van
mediation ver achter blijft bij de vraag. Voor het bestuursrecht geldt over het algemeen dat de inzet van
mediation in veel zaken als een te zwaar middel wordt ervaren. Goede communicatie voor of tijdens de
bezwarenprocedure kan al veel zaken bij de bestuursrechters voorkomen.
1.3 Grondslagen van mediation
Bij mediation wordt gebruik gemaakt van interventiemethoden die hun oorsprong vinden in de psychologie
(intake, exploratie, onderhandelen, vastleggen resultaat). Mediation is multidisciplinair, een integratie van
inzichten uit verschillende disciplines (procedurele rechtvaardigheid, het mensbeeld, coöperatie versus
competentie, de complexiteit van de samenleving en van het recht in het bijzonder, en ten slotte het
contractsmodel.
Procedurele rechtvaardigheid
Kan benaderd worden vanuit juridisch en sociaalpsychologisch perspectief. Bij juridisch perspectief gaat het om
de vraag aan welke voorwaarden een behoorlijke procedure moet voldoen. In de sociale wetenschappen is
onderzoek gedaan naar de vraag onder welke condities mensen een procedure als rechtvaardig ervaren.
De mediationprocedure is zodanig ingericht dat de betrokkenen wat betreft procedurele rechtvaardigheid zoveel
mogelijk aan hun trekken komen (transparantie, zeggenschap over de procedure, invloed kunnen uitoefenen op
de uitkomst, etc.)
Het mensbeeld
Het mensbeeld van een geëmancipeerde mens die zelf over zijn belangen mag beslissen, schuilt achter mediation.
Zelfstandigheid van de mens staat centraal. Bij mediation is het, in tegenstelling tot het juridische model waarbij
de advocaat namens een partij optreedt, niet de mediator die voor partijen beslist. Mediation stelt partijen in
staat om er zelf uit te komen.
Coöperatie versus competitie
Mediation berust op coöperatie en samenwerking (win-win). Het juridisch proces is gebaseerd op winnen-
verliezen, competitie. In het proces wordt vaak strijd gevoerd over de feiten. Daarnaast wordt er bij coöperatie
gestreefd naar een gemeenschappelijke visie op de feiten, in plaats van rechtsregels aanwenden in het voordeel
van de ene partij.
De complexiteit van de samenleving en het recht in het bijzonder
Er gelden in Nederland op centraal niveau ongeveer 140.000 wettelijke bepalingen. Praktisch betekent dit dat het
een fictie is om te denken dat alles in een complexe samenleving als de onze volgens de regels verloopt.
Uitgangspunt van mediation is het onderhandelen ‘in de schaduw van het recht’. Dit is in veel situaties vaak reëler
dan doorprocederen totdat jaren later blijkt wat de rechter als ‘rechtens juist’ vaststelt.
Pagina | 2
, Het contractsmodel
De uitkomst van een mediation is vaak een vaststellingsovereenkomst: een contract tussen betrokken partijen,
met inhoud waar beide partijen mee instemmen. Het contract kan enerzijds als een juridisch instrument worden
gezien, maar heeft ook een psychologische betekenis, in de zin van een inhoudsvolle band. Bij mediation ligt de
nadruk op de horizontale verhouding tussen partijen, die zij uiteindelijk kunnen vertalen in een overeenkomst.
1.4 Wat is mediation?
De definitie van mediation:
Mediation is een vorm van bemiddeling in conflicten, waarbij een neutrale bemiddelingsdeskundige, de
mediator, de communicatie en onderhandelingen tussen partijen begeleidt om vanuit hun werkelijke
belangen tot een gezamenlijk gedragen en voor ieder van het optimale besluitvorming te komen.
De bemiddeling van conflicten en het resultaat staan centraal. De mediator heeft dus enkel een begeleidende rol.
Aangezien er geen bevredigende Nederlandse vertaling is voor de term ‘mediation’, daarom wordt in de
Nederlandse taal ook gebruik gemaakt van de term mediation. Mediation is te beschouwen als de specifieke
vakterm voor een specifieke vorm van geschiloplossing, en als onderdeel van ADR. Naast de term mediation
wordt er in internationaal verband ook gebruik gemaakt van het begrip ‘conciliation’.
Brown en Marriott (1999) geven de volgende definitie van het begrip mediation:
A facilitative process is which disputing parties engage the assistance of an impartial mediator, who has no
authority to make any decisions for them, but who uses certain procedures, techniques and skills to help
them to resolve their dispute by negotiated agreement without adjucation.
De Standards of Practice van o.a. de American Bar Association (ABA) houdt de volgende definitie aan:
Mediation is a process in which an impartial third party facilitates communication and negotiation and
promotes voluntary decision making by the parties tot he dispute.
Wanneer twee partijen niet uit een conflict komen, zijn er globaal twee hoofdvormen om het conflict op te
lossen: een neutrale derde laten beslissen (geschiloplossing ‘boven partijen’) of een neutrale derde vragen hen te
helpen bij het op gang brengen en eventueel afronden van de onderhandelingen (geschiloplossing ‘tussen
partijen’). Bij beide hoofdvormen wordt gesproken over een ‘neutrale’ persoon (ook wel onafhankelijk of
onpartijdig persoon genoemd). De aanvaarding van de tussenkomst van een derde persoon door partijen staat of
valt met het vertrouwen dat men in die derde stelt (gebaseerd op bijvoorbeeld deskundigheid of persoonlijkheid
van de derde).
Bij een beslissing door een derde die boven partijen staat, wordt gauw gedacht aan een rechter. Echter zijn er
meer alternatieven voor overheidsrechtspraak in Nederland: arbitrage en geschillencommissies (bindend advies).
Kenmerkend voor mediation is dat er geen derde is die beslist, doch dat partijen, bijgestaan door een neutrale
derde, er gezamenlijk uit proberen te komen. Voorbeelden van mediation zijn: arbeidsbemiddeling,
scheidingsbemiddeling, buurtbemiddeling. Hierbij is het onvermijdelijk dat de termen mediation en bemiddeling
door elkaar gebruikt worden.
Mediation is gebaseerd op onderhandelingen tussen en door partijen, waarbij het niet gaat om een strijd over
standpunten, doch om de achterliggende belangen. Mediation is mede zo succesvol, omdat getracht wordt om de
onderhandelingen met respect voor de belangen van beide partijen op ‘een hoger plan’ te brengen. Het bereiken
van een win-winsituatie vormt een belangrijk doel van mediation. Onderhandelen is meestal niet alleen een
kwestie van geven en nemen, vaak is het ook een speurtocht naar een goede oplossing voor beide partijen.
Pagina | 3
, Belangrijker dan de eerdergenoemde definitie zijn een aantal cruciale kenmerken van mediation: zelfbeschikking,
vertrouwelijkheid, beslotenheid en vrijwilligheid en de rol van de mediator.
1.5 Meerwaarde van mediation voor betrokkenen en organisaties
Wanneer een conflict bijgelegd wordt in een mediation heeft dit vaak een meerwaarde, bijvoorbeeld het zorgen
voor een verbeterde verstandhouding tussen de partijen. Dit kan soms zelfs het doel zijn van een mediation,
omdat dit doorwerkt in hun toekomstige samenwerking. Nog een ander voorbeeld van meerwaarde is het feit dat
mediation kan worden gezien als een methode van conflictoplossing die naast de al bestaande methoden, en in
combinatie met deze methode ingezet kan worden.
Voordelen van mediation:
Waarschijnlijk dat partijen in de toekomst beter met de uitkomst van de mediation kunnen leven en
wellicht ook wat makkelijker uit hun toekomstige geschilpunten komen.
Er wordt vaak een resultaat bereikt dat beter past en wellicht ook meer te bieden heeft dan een
doorgehakte knoop. Bij een compromis moeten beide partijen naar elkaar toekomen en doen zij beide water
bij de wijn. Zijn partijen in staat om al onderhandelend extra’s te bedenken, dan worden beide partijen hier
beter van.
Mediation kost vaak minder geld dan gerechtelijke procedures aangezien deze vaak veel langer duren dan
een mediation.
1.6 Mediation in een juridische en sociaalpsychologische context
Mediation is niet exclusief verbonden met juridische kwesties. Voorbeelden van situaties waarbij dit niet per se
het geval is, zijn: conflict over de omgang met kinderen na een scheiding, een samenwerkingsconflict tussen
collega’s binnen een organisatie. Bij dit soort mediations gaat het primair om de relatie tussen mensen. Zelfs als
er een juridische relatie te noemen zou zijn, dan kan het zijn dat die relatie voor het onderwerp van de mediation
niet eens zo belangrijk is. Een voorbeeld hierbij is een mediation bij een conflict over de verdeling van de
ouderlijke taken en ander zorgtaken. Hoewel op de achtergrond juridische kwesties kunnen spelen, is de focus
van de mediation niet daarop gericht. In conflicten kan de inzet van juridische middelen bijdragen aan een
verdere verharding van het conflict, ook als dat niet de intentie is van die partij. Tot op zekere hoogte is
juridisering positief te waarderen, wanneer het bijvoorbeeld gaat om de bescherming van de huurder tegenover
de verhuurder. Het recht probeert in ongelijke verhoudingen meer evenwicht te brengen. Juridisering is negatief
te waarderen wanneer de nadruk op de juridische kant te overheersend wordt en zelfs de menselijke
verhoudingen overschaduwen.
1.7 Mediation en ADR
Er zijn verschillende vormen van geschillenbeslechting, welke in te delen zijn langs de schaal van autonomie:
partijen behouden zelf volle autonomie over de oplossing van het conflict tot de autonomie ligt volledig bij een
derde. Bij mediation is volledige autonomie. Bij arbitrage of bindend advies ligt de autonomie volledig bij een
derde, waardoor deze vormen meer lijken op rechtspraak dan op mediation. Er kan onderscheid gemaakt worden
tussen drie hoofdvormen die kunnen bijdragen tot het voorkomen van procedures: onderhandelen, mediation en
geschilbeslechting. Vaak begint het benaderen van een conflict met onderhandelen. Wanneer dat niet lukt, gaan
ze over naar mediation. Als ook mediation niet werkt, kan er worden overgegaan in geschillenbeslechting.
1.7.1 Bevorderen van het onderhandelingsproces
Manieren om onderhandelingen te bevorderen:
Pagina | 4
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller alineplug22. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $5.88. You're not tied to anything after your purchase.
