Samenvatting & Tentamenvragen met antwoorden en feedback - Filosofie van besturen en organiseren (S_FBO)
3 views 0 purchase
Course
Filosofie van besturen en organiseren (S_FBO)
Institution
Vrije Universiteit Amsterdam (VU)
Deze samenvatting omvat niet alleen literatuur en de stof die is besproken tijdens de hoorcollege's met uitgebreide uitleg. Ook bevat het tentamenvragen met antwoorden. Hiernaast heeft de docent feedback gegeven op mijn vragen en tips gegeven hoe je het beste kan leren voor het tentamen. Al met al ...
Samenvatting filosofie van besturen en organiseren
College 1 – moderniteit als project van bevrijding
Hierin worden de hoofdlijnen van hoofdstuk 4 t/m 6 ‘het goede leven & de vrije markt’ van
Verburgge, Buijs en Baardewijk besproken. Het karakter van hedendaagse organisaties proberen
we te begrijpen door zicht te hebben op het proces van modernisering t/m de postmoderniteit.
Wat is moderniteit?
Moderniteit = een project van bevrijding (verlichting !), dus waar men bevrijd zal worden. Het is een
paradoxale / tegenstrijdige beweging, want niet iedereen is het erover eens of men bevrijd zal
worden en dat het niet een nieuw soort gevangenschap is…
Voorbeeld: telefoon geeft vrijheid, maar er komen ook verplichtingen bij kijken = paradox:
het ene wordt gezegd en gedaan, maar het andere gebeurt ook.
De centrale rol van de verlichting binnen de moderniteit:
Verlichting = periode in Westerse cultuurgeschiedenis rond 17 e/18e eeuw, waar er kritiek was op
traditionele instituties, zoals kerken en de rol van de staat en daarmee kritiek op de absolute
monarchie (koning). Verlichting: het menselijk denken moet het werk doen, het moet
gerationaliseerd worden, meer vrijheid, en tradities zoals religieuze macht en staatsmacht moet weg.
Dit was ontstaan doordat er zich steeds meer godsdiensten ontwikkelde in Nederland die
beroemde filosofie en geschriften ontwikkelden. Hierna volgde Engeland, Frankrijk en
Duitsland.
De bevrijding in 5 verschillende opzichten / 5 aspecten van bevrijding:
1. De opkomst van het autonome individu (individualisering) = zelf wetgevend, je bepaald zelf,
het moderne mensenbeeld, mensenrechten.
2. De rationalisering van het wereldbeeld (rationalisering) = kritiek op staat en tradities, tegen
erfopvolging bijvoorbeeld, de wetenschap bevrijd jou van religieuze bij geloven die
wetenschappelijk niet kloppen.
3. De opkomst van de moderne techniek (technologisering) = door nieuwe technieken wordt
onze afhankelijkheid van de natuur bevrijd, we zijn onafhankelijk.
4. De organisatie van het maatschappelijk leven in burgerlijke instituties en de rechtsstaat
(institutionalisering) = je kan praten als burger als maatschappelijk individu, maar dit moet
ook blijken vanuit de instituties. De instituties moeten anders worden ingericht dat de
burgers echt als individu wordt behandeld en dus niet te niet wordt gedaan en hun rechten
daadwerkelijk worden gehandhaafd.
5. Het proces van economisering, in het bijzonder de liberaal kapitalistische vorm daarvan =
het idee van wereldhandel treed op en volgens de verlichting moet je de vrije markt z’n werk
laten doen, iedereen mag overal handelen niet alleen bepaalde gildes/groepen.
Economisering = hoe markten worden gecreëerd door overheden en dat die overheden de
vrijheid creëren en dus de vrije markt toelaten.
Voorbeeld van verlichting = De Franse revolutie waar men zichzelf bevrijdde van de religieuze en
staatsmachten. Burgers krijgen hier rechten die ze voorheen niet hadden (burger- en
mensenrechten). Ze leven nu in een moderne rechtsstaat.
John Locke (liberalisme), Voltaire en Rousseau (Frankrijk) & Emanuel Kant (mensenrechten)
,Het autonome individu (1)
Het autonome individu speelt een grote rol in het protestantisme: protest van het christelijk geloof
tegen de adellijke/kerk (niet Bijbelse opvattingen) en keren terug naar de Bijbel zelf, en daarmee
opkomst van het autonome idee.
Godsdienstvrijheid/Gewetensvrijheid = iets in jou staat altijd in contact met God, er is altijd
aanwezigheid van God. Hierdoor maakte burgers zich los van de kerk (feodale macht) en gingen ze
over naar zelfbestuur. Opkomst burgercultuur vanuit protestante kerken = reformatie.
Luther: de mens kan via de zuiverheid van zijn intenties het eeuwige leven verwerven, dus als je niet
oprecht geloofd ben je geen goede gelovige. Het gaat niet om je status of zondes afkopen, maar je
verdient alleen het eeuwige leven door écht oprecht goed te geloven.
Jij moet je als individu tegenover God verantwoorden, dit doe je dus zelf en je bent vrij
(autonoom) om te doen hoe jij dit oprecht goed geloofd.
17e eeuw, Descartes: zelf nadenken of het zuiver is wat je doet en of God dit wel zou willen. De mens
is hier een subject = iemand die zichzelf moet toetsen = Cogito ergo sum: “ik denk dus ik ben”.
Descartes is een van de grondleggers van wiskunde en hij wil de grondslag vinden van
absoluut zekere kennis waar je niet over kan twijfelen (‘het is gewoon zo’). Hij ging op zoek
naar de methode waaraan je kan twijfelen, als er niks is waaraan je kan twijfelen dan is dit
zekere kennis !
In de activiteit van het twijfelen is het voor jezelf helder dat je bestaat Ik denk dus ik ben
Egocogito = het individu van het bewustzijn, dus dat jezelf zeker bent van je eigen bestaan.
John Locke/Kant: de vrijheid die we vandaag de dag kennen is niet de autonomie die in de verlichting
is ontstaan. Het is nu letterlijk zichzelf (autos), de wet (nomos) opleggen. Hierbij zijn 2 aspecten van
de Verlichting:
1. De vrijheid van de persoon betreft de rechten die anderen dienen te respecteren met
betrekking tot iemand.
2. De autonomie van de individuele persoon die het recht heeft het eigen leven zo in te richten
als hij het op morele of religieuze gronden goed acht.
John Locke: ieder individu heeft recht op leven, vrijheid en eigendom = liberalisme. Door
grondrechten vast te stellen die ‘God given’ zijn heeft het individu deze rechten met zijn/haar
geboorte meegekregen en zijn deze niet weg te nemen door adellijke macht.
Kant: grondlegger van mensenrechten Hij ziet de wereld zoals die aan het subject (de mens)
verschijnt. Onze perceptie van de wereld heeft dan dus met onze eigen ervaring te maken. Je
begrenst de natuurwetenschappen tot alleen hetgeen wat wij zelf ervaren.
Voorbeeld: doordat het subject/de mens een bepaald soort ogen heeft ziet hij de
werkelijkheid in kleur, dit komt door het subject zelf.
Kant maakt hierom onderscheid tussen ‘de wereld verschijnselen’ (natuur) waarin alles mechanisch
is bepaald = wat er gebeurd is niks anders dan een opeenvolgingen van andere gebeurtenissen. En
‘het ding op zich’ iets wat door onze kennis wordt geconstrueerd = iets gebeurd op zichzelf en de
kennis is hier vrij.
,‘het ding op zich’ is een nieuwe mogelijkheid van menselijke vrijheid in kennisgebied. De vrije
persoon is een doel op zich = dat jij in verhouding tot de ander, diegene zo moet handelen dat je het
altijd als een doel op zich behandeld, dus als een vrij wezen behandelen.
Het individu moet vrij blijven in wat hij zelf zou willen (eigen autonomie), maar je moet jezelf
ook vrij laten (geen slachtoffer worden omdat jij de ander vrij laat). Als je de ander
aanspreekt op zijn of haar verantwoordelijkheid dan geef je die persoon zijn vrijheid. De
waardigheid van de mens als autonoom wezen. Je kan dus niet zomaar doen wat je zelf
wilt. Autonomie = het vermogen tot inperking van je natuurlijke neigingen en zelftucht.
Kant is een kritische filosoof, want vraagt zich af: in hoeverre is het mogelijk dat mensen
daadwerkelijk vrij zijn? Het vrije individu is een doel op zich, en wij moeten accepteren dat
de mens een autonoom wezen is Zedenwet !
Zedenwet = jezelf een wet opleggen (verplichting) waarin je vrij bent en ieder ander individu ook vrij
laat. Je hebt een achting/plicht.
Tijdens protestantisme is er herontdekking van de enkeling en bevrijding van de burgercultuur door
Kierkegaard die radicaal kritiek levert op de verlichting en burgerschap met de Existentiefilosofie.
Existentialisme = ze zetten de enkeling centraal, met zijn eigen verantwoordelijkheid/leven, die je
misschien uiteindelijk niet meer in ethische en morele zin kan rechtvaardigen. Individuen moeten zelf
de zin en essentie van hun leven creëren door hun actie en moed. Het gaat om de bevrijding van het
individu en dus écht jouw leven leidt = authenticiteit.
Dus alles wat een individu wilt is goed, je hebt je eigen mening, eigen gevoel, eigen zin, eigen wil =
radicale subjectiviteit. Autonomie is veel milder dit slaat te erg door en was bij niemand echt het
idee, maar het komt er wel uit.
Is dus kritiek op het algemene systeem van Kant van burgerlijke idealen waarin mensen
netjes zijn, werken voor hun inkomen, etc. Door deze rationalisering van geloof is de
radicaliteit van de individuele Godsverhouding verloren gegaan.
Het streven naar vrijheid (verlichting) leidt ertoe dat onze verhouding tot de werkelijkheid veranderd.
Moderniteit laat zien dat de wereld om ons heen (werkelijkheid) veranderd. De moderne mens wil
eerst en vooral zichzelf de wet voorschrijven (autonomie) en niet door iets of iemand anders. En de
mens geeft zijn autonomie vorm door de wereld om hem heen wetten op te leggen.
De mens probeert zichzelf te bevrijden door meer greep te krijgen op de natuur, op ons
lichaam, en op de samenleving. Wetenschap, techniek en politiek zijn instrumenten hierbij.
De verlichting (bevrijding) en rationalisering van het wereldbeeld (2)
De verlichting/bevrijding van het individu wordt nauw samen gezien met het proces van
rationalisering, waar de mens zichzelf bevrijd in zijn denken van zijn eigen onwetendheid, dus met
kennis en inzichten. Meer kennis, meer vrijheid…
Bacon zorgde voor nieuwe manier van onderzoek = empirisch onderzoek, want het uitvoeren van
experimenten is de beste manier om tot ware kennis te komen. Leidde tot een ingrijpende
wetenschappelijke omwenteling: overgang van geocentrisch (aarde als middelpunt), naar
heliocentrisch (zon als middelpunt).
, Voor de verlichting was er nog een geocentrisch wereldbeeld (aarde staat in het midden van het
heelal), maar tijdens de verlichting was er een overgang naar het heliocentrisch wereldbeeld waar de
zon in het midden stond en de aarde eromheen draait. Dit is in principe een aanval op het geloof
(bijgeloof) en de opkomst van een nieuwe natuurkunde: Principia Mathematica.
Grote rol van Descartes die onderzocht totdat er geen twijfel meer mogelijk was. Hij zei: de wereld is
res extensa = de objectieve werkelijkheid is niets anders dan de werkelijkheid als mechanische
processen, en je probeert te ontdekken welke mechanische processen er gaande zijn.
Dit leidt tot de opkomst van empirisch onderzoek doen zonder ziel, geesten, spoken, heksen,
etc. het is gewoon een samenspel van natuurkrachten die wij d.m.v. technieken kunnen gaan
beheersen = de onttovering van de werkelijkheid = experimentele natuurwetenschap:
neutralisering van de natuur & berekenbaar en beheersbaar maken ervan.
Deze ideeën werken door tot op heden door in onze opvattingen van wetenschap & de mens. Er
ontstaat rationalisering. Door mathematische berekenbaarheid wordt de kern voor veel
wetenschappen (mens, economie, sociologie, etc.) Tegenwoordig ook Big Data, maar hoe vrij zijn
we dan nog?
Het lijkt alsof deze wetenschap ons een ongekende vrijheid geeft, we kunnen daardoor namelijk de
werkelijkheid om ons heen wetmatig leren kennen, voorspellen en beheersen. Bacon: deze
wetenschap heeft naast het overwinnen van de natuur ook een praktisch doel: het verbeteren van
leefomstandigheden van mensen.
De opkomst van de moderne techniek (3)
Moderne techniek = techniek als belangrijk/essentieel onderdeel tijdens de modernisering, dus bijv.
opkomst van automatische machines.
Francis Bacon: onze kennis moet niet alleen gericht zijn op theoretisch meer weten, maar ook het
onderwerpen van de natuur en dat de natuur aan ons gehoorzaamt. De natuur worden dan
verschijnselen in onze wetten. De natuur kan namelijk ook een dreiging zijn voor de mens, maar onze
emancipatie (zelfstandigheid en -beschikking) is een bevrijding daarvan, door de verbeterde
leefomstandigheden van de mens. Dit komt grotendeels door de opkomst van moderne
technieken.
Spengler: faustische mens heeft een uitgesproken fascinatie over techniek. In iedere cultuur zie je
oersymbolen terug die uitdrukken hoe het leven wordt ervaren. de oersymbolen zijn de manier
waarop wij in een ruimte orde aanbrengen. Grond oriëntatie.
Voorbeeld: het lichaam als oersymbool, dan staat het lichaam centraal als ideaal voor de
mens. Oersymbool kan ook een grot zijn, dat is waar de mens dan leeft en het licht in die grot
zal het goede benadrukken.
In de Westerse cultuur is het oersymbool het ‘strevend ik in de oneindige lege ruimte’. Dit zie je
bij Gotiek waar iedereen alles groot en veel wilt en hiernaar streeft door macht uit te oefenen. Men
wil naar de maan, vroeger op ontdekkingsreis naar het onbekende. Het strevende ik in de oneindige
lege ruimte = er is dus altijd meer te ontdekken, het is nooit genoeg.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller menkevianen. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $9.63. You're not tied to anything after your purchase.
