Geschiedenis van de nieuwe tijd - samenvatting inclusief de capita selecta
5 views 0 purchase
Course
Geschiedenis van de Nieuwste Tijd
Institution
Katholieke Universiteit Leuven (KU Leuven)
samenvatting van het vak geschiedenis van de nieuwe tijd, inclusief de capita selecta voor de geschiedenisstudenten. Hij omvat zowel de powerpoint als mijn lesnotities, ik haalde zelf een 18/20 op het examen. De samenvatting zelf is een 120-tal pagina's lang.
Table of Contents
Hoofdstuk 0: Inleiding....................................................................................................... 7
Geografisch ............................................................................................................................. 7
Periodisering ........................................................................................................................... 7
Nieuwe tijd of vroegmoderne periode (early modern)? ............................................................. 7
Hoofdstuk 1: De genese van het moderne Europa ............................................................. 7
1: Staatsvorming ...................................................................................................................... 7
2: Gestalten van de staat .......................................................................................................... 8
3: Ingrediënten ........................................................................................................................ 9
1: Dynastieke allianties ................................................................................................................................. 9
2: Militaire agressie ....................................................................................................................................... 9
3: Centralisering en uitbouw staatsapparaat .............................................................................................. 10
4: Verzet tegen centralisatie ................................................................................................... 11
Hoofdstuk 2: Habsburgse hegemonie (1500-1556) .......................................................... 11
1: Ontstaan van een grootmacht ............................................................................................ 11
1: Oostenrijkse erflanden ............................................................................................................................ 11
2: Bourgondische erfenis ............................................................................................................................ 11
3: De Kronen van Castilië en Aragon ........................................................................................................... 12
4: Keizerschap ............................................................................................................................................. 14
2: De grenzen van het imperium ............................................................................................. 14
1: Frankrijk: de strijd om heerschappij........................................................................................................ 15
2: Engeland: de onwillige bondgenoot........................................................................................................ 16
3: De Ottomaanse dreiging ......................................................................................................................... 18
3: Macht en onmacht van de keizer ........................................................................................ 19
1: Nederlanden: vereniging en verzet ......................................................................................................... 19
2: Spanje: alliantie van dynastie en aristocratie ......................................................................................... 21
3: Heilig Rooms Rijk: de doornenkroon van de keizer ................................................................................ 21
Hoofdstuk 3: De Spaanse nazomer (1556-1618)............................................................... 22
1: Afscheid van een imperium ................................................................................................ 22
2: De troonsbestijging van Filips II .......................................................................................... 22
3: Spanje uitgedaagd .............................................................................................................. 23
1: De Ottomaanse dreiging revisited .......................................................................................................... 23
2: De Nederlandse Opstand ........................................................................................................................ 23
4: Afgedwongen evenwicht .................................................................................................... 25
1: Frankrijk verscheurd................................................................................................................................ 25
2: Ongenaakbaar Engeland ......................................................................................................................... 26
3: Pax Hispanica .......................................................................................................................................... 27
5: Nieuwe weg naar oorlog..................................................................................................... 27
Hoofdstuk 4: Europa in oorlog (1618-1648) ..................................................................... 27
1: Europa op een keerpunt ..................................................................................................... 27
, 2: Meervoudige oorzaak......................................................................................................... 28
3: Gefaseerd verloop .............................................................................................................. 29
1: Boheemse fase (1618-1625) =>deel Habsb gebied, grens kath<->protestantse gebieden .................... 29
2: Deense fase (1625-1629) ........................................................................................................................ 29
3: Zweedse fase (1629-1635) ...................................................................................................................... 30
4: Franse fase (1635-1648).......................................................................................................................... 30
4: Europese vrede .................................................................................................................. 31
Religieuze kwestie (in HRR) ......................................................................................................................... 32
Politiek ........................................................................................................................................................ 32
Hoofdstuk 5: Voorbij de horizon (tot 1650) ...................................................................... 33
0: Het onbekende verbeeld .................................................................................................... 33
1: Europese overzeese expansie ............................................................................................. 33
2: Motieven ........................................................................................................................... 33
3: Portugese zoektocht naar Indië .......................................................................................... 34
4: De Nieuwe Wereld ............................................................................................................. 35
5: Conquista en kolonisatie .................................................................................................... 36
6: Indianen en slaven ............................................................................................................. 37
7: Kapers op de kust ............................................................................................................... 37
1: Frankrijk .................................................................................................................................................. 37
b. Engeland.................................................................................................................................................. 39
c. Republiek ................................................................................................................................................. 40
8: Conclusie ca. 1650-1700 ..................................................................................................... 41
Hoofdstuk 6: Een belaagde kerk ...................................................................................... 41
1: Berekende devotie ............................................................................................................. 41
2: Dageraad van de Reformatie .............................................................................................. 41
3: Luther: academisch verzet .................................................................................................. 42
4: Zwingli: stadshervormer ..................................................................................................... 43
5: Anabaptisme: radicale reformatie ...................................................................................... 44
6: Calvijn: het Geneefse model ............................................................................................... 45
7: Roomse strijdbaarheid ....................................................................................................... 47
Hoofdstuk 7: diversie en (in)tolerantie ............................................................................ 48
1: Religieuze diversiteit .......................................................................................................... 48
2: Het vraagstuk van tolerantie .............................................................................................. 49
3: Coëxistentie in de praktijk .................................................................................................. 49
1: Bi- of multiconfessionale regio’s ............................................................................................................. 50
2: Monoconfessionele regio’s ..................................................................................................................... 50
4: Spanje: toonbeeld intolerantie?.......................................................................................... 51
1: Mislukking van de reformatie in Spanje .................................................................................................. 51
2: Bestrijding protestantisme ...................................................................................................................... 52
3: Uitwijzing als pasmunt ............................................................................................................................ 53
5: Begrensde tolerantie in de republiek .................................................................................. 53
, 1: Variaties in de ruimte .............................................................................................................................. 53
2: Variaties in de tijd (Holland).................................................................................................................... 54
Hoofdstuk 8: Nieuwe wegen naar kennis: humanisme..................................................... 54
1: Prelude .............................................................................................................................. 54
8.2: Achtergrond van het humanisme ..................................................................................... 54
3: Culturele wedergeboorte ................................................................................................... 55
4: Humanisme en politiek....................................................................................................... 56
5: Verspreiding via boekdrukkunst ......................................................................................... 57
6: Humanisme buiten Italië .................................................................................................... 58
1: Engeland en Frankrijk .............................................................................................................................. 58
2: Duitsland ................................................................................................................................................. 59
3: Nederlanden ........................................................................................................................................... 59
Hoofdstuk 9: wetenschappelijke revolutie ....................................................................... 60
1: Afbakening en terminologie ............................................................................................... 60
2: Dissectie en waarneming .................................................................................................... 61
3: Heliocentrisch wereldbeeld ................................................................................................ 62
9.4: Mathematisering natuurfilosofie ..................................................................................... 64
9.5: Empirische wetenschap ................................................................................................... 65
9.6: Mechanisering natuurfilosofie ......................................................................................... 66
9.7: Een onttoverde wereld .................................................................................................... 66
Hoofdstuk 10: Verlichting: religie, wetenschap en politiek ............................................... 67
1: Inleiding: Redelijke burgers ................................................................................................ 67
2: Wetenschap en religie ........................................................................................................ 67
1: Apologie van het geloof (=>verdedigingsrede) ....................................................................................... 67
2: Religiekritiek ............................................................................................................................................ 68
3: Globale kennis ................................................................................................................... 69
4: religieuze emancipatie ....................................................................................................... 70
1: Denken over tolerantie ........................................................................................................................... 70
2: Implementatie van tolerantie ................................................................................................................. 71
3: Secularisering .......................................................................................................................................... 72
5: Politiek en burgerij ............................................................................................................. 73
1: Absolutisme vs. Volkssoevereiniteit ........................................................................................................ 73
2: Constitutionalisme en de scheiding der machten ................................................................................... 74
3: Ideaal van directe democratie ................................................................................................................ 74
Hoofdstuk 11: economie I, bevolking, landbouw en industrie .......................................... 75
1: Bevolking en urbanisatie .................................................................................................... 75
2: Levensstandaard ................................................................................................................ 76
1: Koopkracht .............................................................................................................................................. 76
2: Consumptie ............................................................................................................................................. 76
3: Landbouw .......................................................................................................................... 77
4: Rurale nijverheid ................................................................................................................ 78
, 1: ‘Verlagsystem’ of ‘Putting-out systeem’ ................................................................................................. 78
2: ‘Kaufsystem’ ............................................................................................................................................ 78
5: Stedelijke nijverheid........................................................................................................... 79
6: Aanloop naar industrialisatie .............................................................................................. 80
1. Proto-industrie of de ‘agrarische wortels’ van de industriële revolutie’ ................................................ 80
2. Manufacturen in de stad ......................................................................................................................... 80
3. Zgn. ‘Eerste industriële revolutie’ in de 16de-eeuwse zware metaalindustrie ....................................... 80
4. Mechanisering in de Engelse steenkool- en katoenindustrie ................................................................. 80
Hoofdstuk 12: economie II: hoogtij van handel ................................................................ 80
1: Handelsstromen ................................................................................................................. 80
Capita Selecta .............................................................................................................. 109
0. Globale Lage Landen................................................................................................. 109
Nieuwe tijd: globaal ............................................................................................................. 109
Vroegmoderne globalisering ................................................................................................ 109
Habsburgse Nederlanden.......................................................................................................................... 109
Verenigde Provinciën ................................................................................................................................ 109
1. Atlantische eilanden en Afrikaanse kusten, 15de eeuw ............................................... 110
Atlantische eilanden ............................................................................................................ 110
Impact van Afrika op Europa ................................................................................................ 110
Wat Afrika te bieden heeft ................................................................................................... 110
1. Christenen ............................................................................................................................................. 111
2. Goud ...................................................................................................................................................... 111
Wederzijdse beïnvloeding? .................................................................................................. 111
Lage landen en Afrika ................................................................................................................................ 111
2. De verbreding van de wereld: India en Amerika, 1500-1550 ...................................... 111
Portugal en de Lage landen .................................................................................................. 111
India en Amerika ....................................................................................................................................... 112
Drukwerk in de Lage Landen en de verbreding van de wereld ............................................... 112
Boekdrukkunst .......................................................................................................................................... 112
Geografische kaarten in de Lage Landen en de verbreding van de wereld .............................. 114
Cartografie en oceaantochten .................................................................................................................. 114
Handel de lage landen en de verbreding van de wereld......................................................... 114
3. Amerika en de Lage Landen, 1550-1600 .................................................................... 114
Antwerpen, drukkerscentrum van de wereld ........................................................................ 115
Boeken over Amerika ................................................................................................................................ 115
Genres ....................................................................................................................................................... 115
Drukkers .................................................................................................................................................... 115
Opstand, Las Casas en Spanje ............................................................................................... 116
Kannibalen .......................................................................................................................... 116
Voorbeeld kannibalenverhaal ................................................................................................................... 116
Wilde menseneters ................................................................................................................................... 117
4: De Ottomaanse wereld, 1500-1606 (vrede van Zsitvatorok)....................................... 117
, Habsburgs-Turkse betrekkingen ........................................................................................... 117
Habsburgs-Ottomaanse grenzen .............................................................................................................. 117
Habsburgs-Ottomaanse verdragen ........................................................................................................... 118
Habsburgs-Ottomaanse Oorlogen ............................................................................................................ 118
Habsburgse diplomaten naar de Porte .................................................................................. 119
Habsburgse diplomatie ............................................................................................................................. 119
Ottomaanse culturele invloeden in Habsburgs Europa ............................................................................ 120
Liever Turk dan paus ............................................................................................................ 120
Ottomanen en de Opstand in de Nederlanden ......................................................................................... 120
5: Naar het Oosten: 1600-1700 ..................................................................................... 121
Republiek .................................................................................................................................................. 121
India en Zuidoost-Azië.......................................................................................................... 121
Verenigde Oostindische Compagnie ..................................................................................... 121
China ................................................................................................................................... 122
China en jezuïeten ..................................................................................................................................... 122
Japan ................................................................................................................................... 122
Japan in Katholiek Europa ......................................................................................................................... 123
Republiek in Japan .................................................................................................................................... 123
6: Afrika en Amerika, 1600-1700 ................................................................................... 123
Elmina, Brazilië, Suriname, Curaçao, Nieuw-Nederland ......................................................... 123
West-Indische Compagnie ........................................................................................................................ 123
Hollands Brazilië, 1625/1630-1654 ........................................................................................................... 124
Katholieke Habsburgse Nederlanders overzee ...................................................................... 124
Franciscanen in Amerika ........................................................................................................................... 125
Jezuïeten in de vier werelddelen .............................................................................................................. 125
Missies in Paraguay ................................................................................................................................... 125
7: Krimpende horizonten 1700-1800 ............................................................................. 126
Oostenrijkse Habsburgers en de wereld................................................................................ 126
Oostendse compagnie .............................................................................................................................. 126
Friedricht Romberg ................................................................................................................................... 127
VOC en WIC ......................................................................................................................... 127
VOC op Java............................................................................................................................................... 127
VOC en monopolies ................................................................................................................................... 127
8. Slavenhandel ............................................................................................................ 128
Afrikanen en slavenhandel ................................................................................................... 128
Slaven als categorie ................................................................................................................................... 128
Aanvoer slaafgemaakten uit West-Afrika ................................................................................................. 128
Slavenhandel en de Nederlanden ......................................................................................... 129
Suikerriet en Afrikaanse slaven in de 16e eeuw ....................................................................................... 129
VOC/ WIC .................................................................................................................................................. 129
9. Piraten op de Middellandse Zee, 1500-1800 .............................................................. 130
Piraten van alle horizonten .................................................................................................. 130
Een verdeelde Middelandse Zee: context ................................................................................................. 130
Moslim piraten .......................................................................................................................................... 131
Christelijke piraten .................................................................................................................................... 131
, Piraten hoofdmannen ............................................................................................................................... 131
Kaapvaart en piraterij ............................................................................................................................... 132
Slaven van Algiers en Tunis .................................................................................................. 132
Bruggeling Emmanuel de Aranda .............................................................................................................. 132
Vrijkoping van christelijke slaven .............................................................................................................. 133
, Nieuwe tijd – samenvatting
Hoofdstuk 0: Inleiding
Geografisch
-focus op Europa
-ook aandacht voor Europese overzeese expansie en kolonisatie in Amerika, Azië en W-Afr
Periodisering
=>geen eenduidig beginpunt
-1453: val Constantinopel, einde 100jarige oorlog, ‘ontdekking’ boekdrukkunst
-1492: ontdekking Amerika en einde Reconquista in Spanje
-1517: begin reformatie in Luthers Thesenanschlag
Een nieuw tijdperk?
<Historia Universalis (eind 17de E) door Cellarius (geleerden): drieledige indeling
-Historia Antiqua -> oudheid, oudere periodes, antieke beschavingen, ‘hoogtepunt’
-Historia Medii Aevi -> middenperiode (middeleeuwen), afdwaling hoogtepunt
-Historia Nova -> nieuwe tijd
=>men wist ‘dit is een nieuw tijdsvak, de staten en structuren die we nu hebben zijn
verschillend ivm die in het verleden’->in loop van NT: het de nieuwe tijd gaan noemen
->aanvang Historia Nova: 1517 bij de start van de reformatie
Grotere consensus over eindpunt
-1789: Franse revolutie
-Industriële revolutie (ook gelinkt aan imperialisme)
Nieuwe tijd of vroegmoderne periode (early modern)?
=>kwestie van smaak
Nieuwe tijd -> vooral nadruk op breuk ME
Vroegmoderne periode -> recentere benaming, waarbij we vanuit het heden naar het
verleden kijken, verlegt aandacht naar maatschappelijke veranderingen tss 1450-1800 die
de grondslag vormen voor hedendaagse sml
Hoofdstuk 1: De genese van het moderne Europa
1: Staatsvorming
Niet gewoon een centralisering van de macht, vaak: anders!
Politieke geschiedenis van vroegmodern Eur staat in teken van staatkundige ontwikkelingen
=>Afname van het aantal Europese staten
=>Schaalvergroting van de staten: gebieden aaneen voegen, vaak ten nadele van de
autonomie van andere staten
-kaart staten w eenvoudiger: ca 1450: 500tal staten/onafhankelijke politieke
eenheden, ca 1800: 100tal
, In eerste instantie: de grote Europese staten die hieraan gingen doen (Engeland, Fr, Spanje)
maar later ook landen uit de Europese ‘periferie’ (Pruisen, Rusland)
Frankrijk: voorbeeld van ‘snelle’ territoriale integratie
->situatie na de 100jarige oorlog: versnipperd territorium
-1477-1532: integratie via huwelijk, erfenis, dwang en verovering
-ca 1532: territorium grotendeels onder gezag van de kroon gebracht onder Frans I
(dus hij wel een soort centralisatie: richt regering op met staatssecretarissen)
-1552-1798: territoriale uitbreiding (vooral onder Lodewijk XIV)
Geen rechtlijnige (Polen) of uniforme ontwikkeling (Nederlanden (splitsing), Duitsland, Italië
(blijven gefragmenteerd))
Desintegratie van Polen: voorbeeld van niet-lineaire staatsvorming
-groot gebied met enorme impact, maar structureel zeer verdeeld
-ook: koning w verkozen en de adel kon een koning wegstemmen (via een veto)
-bij verkiezingsprocedures: andere landen proberen hun invloed te doen gelden
=>Poolse delingen, andere landen zullen gebieden afnemen/annexeren
->1772: 1ste P deling: Pruisen stukje ‘uitgeknipt’
->1793: 2de P deling: Pruisen+Rusland knippen er een stukje af
->1795: 3de P deling: einde Polen als politieke entiteit, pas 100+ jaar later
terug een poolse staat
2: Gestalten van de staat
Hoe verloopt staatsvorming? Waarom staatsvorming? => anders dan nu!
Vroegmoderne Europese staten geen natiestaten in huidige betekenis
=>voornamelijk dynastieke conglomeraten verworven door huwelijk, erfenis en oorlog
->dynastiek->bij troonafstand/overlijden: rechten+titels --> wettelijke erfgenaam
->conglomeraten->dynastieke staten zijn ‘samengestelde staten’
Samengestelde staten (composite state)
=staat bestaande uit meerdere territoria onder soevereiniteit van 1 heerser (mozaïek van
gebieden)
=>geen of weinig andere elementen die het geheel aan territoria samenhouden dan de
figuur van de vorst+diens dynastieke rechten, eenheid is te vinden in de persoon van de
vorst => personele unie
=>de onderscheiden territoria staan niet/nauwelijks met elkaar in verband, maar wel
allemaal in een relatie tov de vorst
2 types samengestelde staten:
-staten met aaneengesloten territorium: Engeland-Wales-Schotland, Castilië-Aragon, Polen-
Litouwen, Bourgondische Nederlanden
->Voorbeeld: Britten
-1536-1543: Wales geïncorporeerd bij Engeland via Acts of Union
-1541: personele unie Engeland-Ierland na verovering door Hendrik VIII
-1603: personele unie Engeland-Ierland-Schotland onder Jacob I
-1689-1702: personele unie Engeland-Schotland-Ierland en Nederland onder Willem
III (Jacob w van troon verwijderd, wouden geen katholiek op troon->WIII: protestant)
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller samfranssen. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $8.57. You're not tied to anything after your purchase.
