Summary
Samenvatting Vrijheid, Burgerschap & democratie 2024-205
- Course
- Institution
- Book
ik heb alle lessen bijgewoond en samengevat in een uitgebreid document.
[Show more]
Connected book
Book Title:
Author(s):
- Edition:
- ISBN:
- Edition:
Seller
Follow
femkesmaers
Reviews received
Content preview
VRIJHEID, BURGERSCHAP EN DEMOCRATIELeerstof: handboek (exclusief de pagina’s die wegvallen) + gastcolleges = computerexamen van 3 open vragen
Inhoudsopgave
Inleiding................................................................................................................................................................................2
politieke dieren.......................................................................................................................................................................................... 3
vrijheid........................................................................................................................................................................................................... 3
Vrijheid..................................................................................................................................................................................4
Isaiah Berlin en de liberale opvatting van vrijheid.................................................................................................................... 4
Philip Pettit en de republikeinse opvatting van vrijheid.......................................................................................................... 6
Burgerschap.........................................................................................................................................................................9
drie componenten, drie tradities........................................................................................................................................................ 9
wiens rechten?............................................................................................................................................................................................ 9
welke rechten?............................................................................................................................................................................................ 9
historische spanningsrelatie.............................................................................................................................................................. 10
complementaire en tegenstrijdige tendensen............................................................................................................................ 11
gelijkoorspronkelijkheid...................................................................................................................................................................... 12
de paradox van het burgerschap..................................................................................................................................................... 13
democratie................................................................................................................................................................................................ 13
burgerschap en politieke gemeenschap....................................................................................................................................... 15
Democratie, technocratie en populisme.................................................................................................................17
democratie................................................................................................................................................................................................ 17
populisme................................................................................................................................................................................................... 18
technocratie.............................................................................................................................................................................................. 18
de Europese Unie.................................................................................................................................................................................... 19
de rol van experten in een democratie.......................................................................................................................................... 20
Migratie, integratie en nationaliteit.........................................................................................................................21
juridisch kader......................................................................................................................................................................................... 21
verblijfsrecht............................................................................................................................................................................................. 22
integratie en nationaliteit.................................................................................................................................................................. 24
rechten........................................................................................................................................................................................................ 25
De Haïtiaanse Revolutie en de grenzen van revolutionair burgerschap.....................................................27
eerste bedrijf: de uitvinding van modern burgerschap.......................................................................................................... 27
tweede bedrijf: opstand op saint-domingue............................................................................................................................... 27
derde bedrijf: de strijd om gelijk burgerschap en beeldvorming.......................................................................................28
vierde bedrijf: verlichting en uitsluiting....................................................................................................................................... 29
1
, vijfde bedrijf: de grenzen van burgerschap: vergelijkende perspectieven.....................................................................29
zesde bedrijf: erfenissen van de haïtiaanse revolutie............................................................................................................. 30
Spanningen tussen (het recht van de) mensenrechten en burgerrechten.................................................31
mensenrechtenverdragen................................................................................................................................................................... 31
search and rescue at sea (sar).......................................................................................................................................................... 33
verwijdering van grondgebied.......................................................................................................................................................... 33
huisvesting................................................................................................................................................................................................. 34
Democratie en legitimiteit in de Europese Unie..................................................................................................35
Democratie en legitimiteit in politieke systemen..................................................................................................................... 35
① is de Europese Unie een politiek systeem?.............................................................................................................................. 35
② Democratie in de Europese Unie................................................................................................................................................ 36
het democratisch debat in de EU..................................................................................................................................................... 38
Burgerschap en religie..................................................................................................................................................39
Rawls’ politiek liberalisme 1993/1997......................................................................................................................................... 39
scheiding van kerk en staat................................................................................................................................................................ 41
staatsneutraliteit.................................................................................................................................................................................... 42
INLEIDING
2
,POLITIEKE DIEREN
§ Mensen zijn volgens Aristoteles politieke dieren; mensen zijn sociale levens die het samenleven politiek
organiseren (organiseren en vormgeven van een samenleving)
§ Mensen zijn sociale dieren; solitaire wezens
§ De politiek = Het geheel van wetten, regels, instellingen, … die zorgt voor orde en het fundament vormen
voor het samenleven
§ Het politieke = de politieke interactie tussen mensen (hoe organiseren we een samenleving? Welke
waarden moeten we beschermen? Wat is fundamenteel goed of wat zijn onaantastbare waarde? Wat is het
doel van de politieke instellingen in het leven? Wat zijn de idealen? Hoe beschermen we de burgers? Hoe
zorgen we voor welvaart? Welke staatsvorm is geschikt om die doelen te bereiken en die waarde te
beschermen?)
§ Waarden: stabiliteit, veiligheid, vrijheid, …
VRIJHEID
§ Vrijheid = een van de meest fundamentele waarden die door de politieke organisatie van een samenleving
primair beschermd moeten worden (we zijn geen slaven of onderworpen aan een dictator) => fundamenteel
idee van de westerse traditie dat we vrij moeten zijn => we doen aan het politieke om de vrijheid te
beschermen
§ De polis = stadstaat – woord door de Grieken gebruikt waarvan het woord ‘politiek’ is afgeleid. DE Grieken
waren de stichters van de polis omdat ze de stichters zijn van een samenleving waar vrijheid centraal staat.
§ Immanuel Kant – volgens hem is vrijheid het enige oorspronkelijke recht van een mens voor zover hij mens
is. Die gedachte vormt de hoeksteen van zijn politieke filosofie. Vrijheid vormt bij Kant de kern van de
menselijke waardigheid. Omwille van die waardigheid geldt voor Kant als fundamenteel moreel (en
politiek) principe, dat mensen nooit louter als middel (bijvoorbeeld als slaaf), maar steeds ook als doel op
zich (als een absolute, onaantastbare waarde) moeten worden beschouwd.
Dat principe vormt een van de belangrijkste fundamenten van de Universele Verklaring van de Rechten
van de Mens (1948), die vandaag in de regel gebruikt wordt als ijkpunt bij de beoordeling van de
deugdelijkheid van politieke regimes.
=> Menselijke waardigheid = vrijheid
Wat houdt vrijheid in?
geen vaste inhoud, geen duidelijk antwoord beschikbaar
§ Vrijheid = essentially contested concept: er zijn verschillende opvattingen van vrijheid, geen vaste difinitie,
wel ‘conceptions’
§ Elke mening over vrijheid is verdedigbaar en “perfectly genuine”; er zal geen objectieve uiteindelijke
definitie vastgesteld worden, enkel vaststellingen
Liberale en republikeinse opvatting van vrijheid
§ De liberale opvatting van vrijheid, bij monde van Isaiah Berlin (1909 - 1997)
§ De republikeinse opvatting van vrijheid, bij monde van Philip Pettit (1945 - ...)
3
, VRIJHEID
ISAIAH BERLIN EN DE LIBERALE OPVATTING VAN VRIJHEID
§ Situering van de tekst: ‘Two Concepts of Liberty’
Isaiah Berlin: historicus, komt uit een familie die ‘onvrij’ waren, afkomstig uit het Oostblok waar
communistische regime heerste. In zijn teksten valt de tegenstellingen ‘Oost’ en ‘West’ op (communistische
regimes vs de vrije westerse samenleving); Er waren twee verschillende soorten vrij zijn (Liberaal en
republikeins)
§ Negatieve en postieve vrijheid volgens Berlin:
Burgers van een politiek georganiseerde samenleving moeten volgens Berlin de ruimte hebben om een eigen
zin- en betekenisvol leven uit te bouwen; die ruimte is enkel gegarandeerd wanneer burgers ‘negatief vrij’
zijn. Two concepts of liberty:
The two concepts of liberty:
Negatieve vrijheid Positieve vrijheid
= Liberale vrijheid = republikeinse vrijheid
= vrijheid dat door elke individu moet worden ingevuld, = vrijheidsconcept protoypisch ingevuld (zoals in de
en niet van oppperhand, niet voorgeschreven Oostblokken)
Berlin staat positief achter de ‘negatieve vrijheid’ Bv. je bent vrij als je niet privaat bezit en alles collectief
Politieke vrijheid betekent voor Berlin de ruimte deelt, je leven arbeidend doorwerkt
of de mogelijkheid hebben om te doen wat men wil = de totale beheersing van en controle over het
doen, om zelf te kiezen en om te handelen in individuele en maatschappelijke leven van mensen
overeenstemming met die keuze. wordt verdedigd als een ‘bevrijding van de mens.’
Bv. studiekeuze Berlin staat negatief tegenover de ‘positieve vrijheid’
= politieke vrijheid = negatieve vrijheid : een
vrijheid van de afwezigheid van inmenging of
bemoeienis (vandaar ‘negatief’)
Negatieve vrijheid en vrijheidsbegrenzing:
Omdat we met anderen samenleven kunnen we echter nooit in absolute zin vrij zijn: we moeten iets
van onze vrijheid opgeven om de rest te behouden
we moeten volgens de negatieve/liberale vrijheid iedereen zo onbemoeid mogelijk laten maar
waar ligt de grens? Waar ligt de grens van mijn vrijheid?
Welke vrijheidsbegrenzing is aanvaardbaar voor een verdediger van de negatieve
vrijheid als een onschendbaar goed?
= Berlin gaf geen duidelijk antwoord op die vraag in zijn teksten; compromis?
m.a.w. is onze vrijheid absoluut? : = antwoord volgens Mill: “De enige reden waarom men rechtmatig macht kan uitoefenen
neen, mijn vrijheid eindigt waar die over enig lid van een beschaafde samenleving, tegen zijn zin, is de zorg dat anderen geen
van een ander begint schade wordt toegebracht”
Welke grenzen moet die vrijheidsbegrenzing zelf respecteren?
= volgens Berlin moet er in een maatschappij een aantal rechten, onschendbare regels en
grenzen gebonden worden aan de vrijheid die niemand mag overschrijden.
Berlin: een politiek georganiseerde samenleving moet zich laten leiden door ten
minste twee onderling samenhangende beginselen:
1. Ten eerste dat niet macht maar alleen rechten op absolute geldigheid aanspraak
kunnen maken, in die zin, dat alle mensen, door welke macht zij ook worden
geregeerd, het absolute recht hebben onmenselijk handelen te weigeren.
2. Ten tweede dat er grenzen zijn waarbinnen mensen onschendbaar zijn, grenzen
die niet kunstmatig worden getrokken maar het gevolg zijn van regels; Regels
waarvan het bijvoorbeeld absurd zou zijn te zeggen dat zij door een formele
procedure van een rechtbank of soevereine instantie buiten werking kunnen
worden gesteld.
=> denk aan mensenrechten (onschendbaar), burgerrechten
=> deze discussie over vrijheid kan toegepast worden op de coronapandemie; Mensen mogen niet meer buiten
komen, vrij bewegen; is dit vrijheidsberoving of is dit binnen de rechten aangezien we anderen kunnen schaden (ziek
maken)?
Negatieve vrijheid versus paternalisme
De politiek moet een minimum aan individuele vrijheid garanderen, begrepen als dat gebied van niet-
inmenging waarin elk individu zijn leven invult zoals het dat wil invullen.
Bv. situaties waarin mensen niet tot de middelen beschikt om zijn/haar vrijheid te realiseren; Zoals
mensen zonder kledij, analfabeten of ondervoed kunnen hun vrijheid niet benutten als de staat er niet
met hun situatie bemoeid.
4
, "Wat betekent vrijheid voor hen die er geen gebruik van kunnen maken? Wat is de waarde
van vrijheid zonder geschikte voorwaarden voor het gebruik ervan?"
liberale vrijheid gaat in conflict met andere fundamentele idealen van de samenleving
(gelijkheid, sociale rechtvaardigheid, recht op welzijn, recht op welvaart, gelijke verdeling
van goederen, …)
Berlin: Mag de vrijheid ingeperkt worden voor deze idealen?
m.a.w Mag de vrijheid ingeperkt ‘vrijheid is vrijheid.’ Deze is niet gekoppelt met gelijkheid, eerlijkheid,
worden voor deze idealen? : neen, rechtvaardigheid, cultuur, … ‘Als de vrijheid van mijzelf, mijn klasse of mijn volk
vrijheid mag niet geschonden afhankelijk is van de ellende van een aantal andere mensen, dan is het systeem
worden in naam van vrijheid, dat dit in de hand werkt onrechtvaardig en immoreel. Dan treedt er een absoluut
rechtvaardigheid, etc. verlies aan vrijheid op. We halen verschillende waarden door elkaar’.
Negatieve vrijheid en democratie
Is een democratisch geordende samenleving im staat om de liberale vrijheid te beschermen?
Berlin: neen. Vrijheid in deze zin is niet gerelateerd aan democratie of zelfbestuur.
In het algemeen kan zelfbestuur het behoud van burgerlijke vrijheden beter
waarborgen dan andere regimes, maar er bestaat geen noodzakelijk verband tussen
individuele vrijheid en democratisch bestuur
democratie is geen voorwaarde voor individuele vrijheid.
Berlin gaat er verder op in en zegt dat het toelaten van persoonlijke vrijheid
ook onder bepaalde regimes of andere maatschapppijvormen mogelijk is; en niet
enkel onder een democratische vorm van regeren.
Liberalen beschouwen deelname aan de regering als een middel om
individuele vrijheid te waarborgen. Weerlegging veelgedeelde opinie; Een
democratisch verkozen gezag is niet een garantie voor individuele vrijheid. Ook
hier kan deze vrijheid geschonden worden. Maar Berlin bevestigd wel dat een
democratie meestal de vrijheid beschermd.
de publieke opinie, de meerderheid, de heersende meningen, kunnen
dwang uitoefenen op individuen en hun vrijheid van denken, geloven en
organisatie; met andere woorden kan democratie ook individuen of
groepen onderdrukken zoals elke andere vorm van heersschappij.
Besluit Berlin:
Volgens Berlin is er geen logisch noodzakelijk verband tussen
negatieve vrijheid en een specifieke wijze waarop een samenleving
politiek georganiseerd is. Mensen zijn vrij voor zover ze
ongemoeid gelaten worden in een samenleving, ongeacht de
staatsvorm ervan.
Positieve vrijheid
Positieve vrijheid draait om het volledig realiseren van je potentieel als mens. Je bent pas een volkomen
mens als je arbeidend door het leven gaat/ rationeel denkt... Dit veronderstelt een politieke samenleving die
iedereen afdwingt in het nastreven van deze volkomenheid. Poistieve vrijheid wordt opgelegd en in andere
zin liberaal onvrij te maken.
Volgens Berlin verschilt de notie van negatieve vrijheid van die van positieve vrijheid.
Voorvechters van positieve vrijheid beweren dat politieke vrijheid afhangt van de manier waarop
een samenleving is georganiseerd; Het idee van vrijheid, de redenering van vrijheid, de idealen van
vrijheid werden door regimes ingevuld.
de positieve vrijheid en de rationalist:
Wetenschappelijk rationeel denken wil elke vorm van religie neutraliseren; Het is niet
rationeel om te geloven omdat het wetenschappelijk niet te verantwoorden is. Men
verkrijgt een offficiele staatsideologie die zich op de wetenschappelijkheid van bepaalde
overtuigingen beroept om het onwetenschappelijke van andere overtuigingen te
weerleggen en zelfs te verbieden. Men wil mensen eigen keuzes laten maken, de vrijheid
invullen, door rationeel en wetenschappelijk te denken. De volkomem mens zal in dit
geval ideologisch een rationeel denker zijn. Hierbij zal iedereen gestimuleert worden deze
volkomenheid na te streven en religie niet meer toelaten.
Waardenpluralisme en humanisme
Berlins steun voor negatieve vrijheid en afwijzing van positieve vrijheid zijn gebaseerd op
waardenpluralisme (pluralisme = dat elk individu verschillend is. Het erkent dat mensen
verschillende visies op het goede leven hebben en dat deze naast elkaar kunnen bestaan, zonder dat
er één enkele waarheid of waarde boven de anderen staat.) Pluralisme staat op het spel bij
positieve vrijheid.
Pluralisme is humaner omdat het mensen de ruimte geeft om zelf keuzes te maken en
hun eigen waarden te volgen. In plaats van hen te dwingen om zich aan een rigide ideaal te
houden, erkent pluralisme dat iedereen verschillende dingen nodig heeft en belangrijk
vindt. Het respecteert de diversiteit van mensen en hun unieke identiteiten
5
, PHILIP PETTIT EN DE REPUBLIKEINSE OPVATTING VAN VRIJHEID
§ Philip Pettit = een van de hedendaagse verdedigers van het republikeinse concept van vrijheid
§ Geschiedenis en essentie van de republikeinse opvatting van vrijheid:
Bakermat van het republicanisme: de Romeinse Republiek (509-27vC)
Het woord Republikeins vind zijn oorsprong in het Latijns; het gemeenschappelijke, het publieke
Liberale oppvatting van vrijheid Republikeinse opvatting van vrijheid
Freedom = non-interference Freedom = non=domination
(vrijheid = niet-inmenging) (vrijheid = niet-overheersing)
A doll’s House (Tedtalk Philip Pettit)
Het uitgangspunt van Pettits Tedtalk is A Doll’s House, een toneelstuk van Henrik Ibsen (1828 – 1906).
Hoofdpersonages zijn Torvald, een jonge en relatief succesvolle bankier, en zijn vrouw Nora. In de wereld
waarin zij leven hebben vrouwen weinig rechten, en heeft Torvald alle legale en culturele macht in zijn
relatie met Nora. Zo geformuleerd klinkt het alsof Nora wordt onderdrukt. Maar Torvald verafgoodt Nora, en
hij geeft haar alle vrijheid die ze wil, alle ruimte in de uitoefening van wat men kan beschouwen als haar
basic liberties. Nora heeft dus ‘carte blanche’: ze kan handelen zoals ze wil, ze kan doen wat ze wil, ze kan zijn
en doen wat ze is en wenst.
De vraag is: is Nora vrij? Is Nora een vrij persoon?
Neen. Haar vrijheid is afhankelijk van iemand anders. Ze heeft ‘lucky freedom’.
Lucky freedom versus robus freedom
Lucky freedom:
in de liberale zin van het woord is Nora volgens Pettit vrij. Haar leven lijdt niet onder restricties,
ze ondervindt geen beperkingen van haar vrijheid, ze wordt in haar doen en laten ongemoeid
gelaten (“she is not interfered with”)
Nora is echter niet vrij, ze is volkomen afhankelijk van iemand anders. De vrijheid die ze heeft is
‘a lucky freedom’
Robus reedom:
Ze kan handelen zoals ze wil, maar alleen omdat Torvald wil dat ze kan handelen zoals ze wil.
Nora heeft geen ‘robust freedom’, en is dus niet vrij. Ze is onderworpen.
Liberty and citizenship: In de republikeinse traditie is politieke vrijheid onlosmakelijk verbonden met het
statuut van burgerschap.
Liberty versus slavery: De tegenstelling tussen vrijheid en slavernij staat centraal in de republikeinse
opvatting van politieke vrijheid.
Republikeinen willen niet onderworpen worden
Non-domination versus non-interference: ook wanneer niemand zich met jouw leven bemoeit kan je
onvrij zijn.
Het verschil met de liberale opvatting van vrijheid is het aspect van het niet bemoeien.
Er wordt niet gemoeid met Nora haar leven maar ze is nogsteeds onvrij. Ze is onderworpen aan een meester
die haar vrijheid bepaald.
Liberty as absence of arbitrary interference: Wie vrij is, is gewapend tegen arbitraire bemoeienis.
De bemoeienis is willekeurig of zonder duidelijke rechtvaardiging. De inmemging is niet gebaseerd opp
objecttieve regels maar persoonlijk.
Volgens de republikeinse opvatting van vrijheid is het niet toegestaan dat onbemoeienis ongedaan gemaakt
kan worden. De republikeinse traditie blijft kenmerkend doordat ze benadrukt dat vrijheid macht vereist
tegen inmenging, niet alleen de afwezigheid van inmenging. Men moet zich kunnen verweren tegen
inmenging.
Interference without any loss of liberty: ook wanneer iemand zich met jouw leven bemoeit kan je vrij zijn.
Dit gebeurt vooral als de inmenging niet willekeurig is en geen dominantie inhoudt. Het is pas goed als de
inmenging rekening houdt met de belangen en opvattingen van de mensen die erbij betrokken zijn.
Bv. Onderwijsplicht; een 12jarige kan zich niet beroepen op de wet van de arbitraire bemoeienis.
Wetten die correct tot stand zijn gekomen vormen geen inbreuk op, maar stichten de vrijheid.
6
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller femkesmaers. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $11.35. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
56326 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now