Geschiedenis van het publiekrecht en de politiek (B001311A)
Summary
Samenvatting Geschiedenis van het Publiekrecht en de Politiek
0 purchase
Course
Geschiedenis van het publiekrecht en de politiek (B001311A)
Institution
Universiteit Gent (UGent)
Book
Geschiedenis van het publiekrecht en van de politiek
Gestructureerde en volledige samenvatting van het vak "Geschiedenis van het Publiekrecht en de Politiek". De samenvatting is gebaseerd op de hoorcolleges (lessen), powerpoints en het boek.
Hoofdstuk 1: Inleiding................................................................................................................................. 6
§ 1. DEFINITIE “Geschiedenis publiekrecht + politiek” ......................................................................................... 6
A. GESCHIEDENIS ......................................................................................................................................... 6
B. PUBLIEKRECHT ...................................................................................................................................... 11
C. POLITIEK ................................................................................................................................................ 15
§ 2. Doelstellingen van de cursus ....................................................................................................................... 17
A. Publiekrechtelijke basisbegrippen ........................................................................................................ 17
B. recht als instrument van macht ............................................................................................................ 18
C. inzicht leidt tot relativering en kritiek................................................................................................... 19
D. Mijlpalen en culturele tendensen ......................................................................................................... 19
E. Tendensen ............................................................................................................................................. 19
§ 3. Aanpak......................................................................................................................................................... 20
A. Afbakening van het terrein ................................................................................................................... 20
Hoofdstuk 2: de fundamenten uit de oudheid............................................................................................ 21
§ 1. De oudste bouwstenen van het publiekrecht .............................................................................................. 21
A. De alleroudste rechtsteksten ................................................................................................................ 21
§ 2. Het gewoonterecht ...................................................................................................................................... 22
A. Wat is het gewoonterecht .................................................................................................................... 22
B. Bestaansvoorwaarden van het gewoonterecht.................................................................................... 22
C. Kenmerken ............................................................................................................................................ 22
§ 3: Het Romeins publiekrecht ........................................................................................................................... 23
A. Belang en periodisering Romeins recht ................................................................................................ 23
Hoofdstuk 3: de vroege en de volle middeleeuwen .................................................................................... 30
§ 1. De Germaanse verwoesting en heropbouw ................................................................................................ 30
A. Van Romeinen naar Germanen: een publiekrechtelijke “achteruitgang”? .......................................... 30
B. Publiekrecht bij de franken? ................................................................................................................. 31
C. De Karolingische renaissance................................................................................................................ 33
D. Karolingische recht................................................................................................................................ 34
E. Leenstelsel............................................................................................................................................. 35
§ 2. Verbrokkeling van recht en macht (9e – 11e eeuw) ..................................................................................... 39
A. Ondergang Karolingische Rijk ............................................................................................................... 39
B. Enkele grenzen aan die verbrokkeling .................................................................................................. 40
Hoofdstuk 4: de late middeleeuwen .......................................................................................................... 42
§ 1. De steden = communalisme ........................................................................................................................ 42
A. Stadsrechten of stadsprivileges ............................................................................................................ 42
B. Stadspoorters ........................................................................................................................................ 44
C. Macht in de steden ............................................................................................................................... 44
D. Steden aan de macht: rol in de STATEN ............................................................................................... 45
§ 2. Soevereine vorst .......................................................................................................................................... 45
A. Soevereiniteitsstreven in theorie en in praktijk ................................................................................... 45
B. Vlaamse soevereiniteitsstreven en 1302 .............................................................................................. 46
§ 3. Constitutionalisme ....................................................................................................................................... 47
, A. Algemeen .............................................................................................................................................. 47
B. Magna Carta: Engeland (1215) ............................................................................................................. 48
C. Constituties in Zuidelijke Nederlanden ................................................................................................. 49
§ 4. Parlementarisme ......................................................................................................................................... 50
A. Terminologische evoluties: curia, raad, parlement en vertegenwoordiging ....................................... 50
B. Engelse Houses of Parliament............................................................................................................... 50
C. De Zuidelijke Nederlanden.................................................................................................................... 51
D. Evaluatie: “Vertegenwoordiging” en “democratie” ............................................................................. 53
Hoofdstuk 5: hergeboorte van de rechtswetenschap ................................................................................. 56
§ 1. De renaissance van de twaalfde eeuw ........................................................................................................ 56
A. Hergeboorte van de rechtswetenschap en haar invloed op het publiekrecht..................................... 56
B. Hergeboorte wetgeving ........................................................................................................................ 56
C. Begin bureaucratisering ........................................................................................................................ 57
D. Wetenschappelijke invloed op strafrecht ............................................................................................. 58
E. Oorzaken van het succes van de Romeinsrechtelijke receptie ............................................................ 59
§ 2. Een vernieuwde kerk.................................................................................................................................... 60
A. Gregoriaanse hervorming en de investituurtijd ................................................................................... 60
B. Het canonieke recht .............................................................................................................................. 60
Hoofdstuk 6: de vroegmoderne tijd: ontwikkeling van de soevereine nationale .......................................... 62
staat ........................................................................................................................................................ 62
§ 1. Bourgondische, Spaanse, Oostenrijkse en bijna onafhankelijke Nederlanden ........................................... 62
A. De Bourgondiërs, Keizer Karel en de 17 provinciën ............................................................................. 62
B. Scheiding van de Nederlanden ............................................................................................................. 66
C. Albrecht en Isabella: quasi soevereine vorsten in de Zuidelijke Nederlanden = tijdperk van de
aartshertogen (1598-1621) ............................................................................................................................ 69
D. De Spaanse en Oostenrijkse periodes in de Zuidelijke Nederlanden ................................................... 70
§ 2. De uitbouw van de staatsmacht.................................................................................................................. 72
A. Theoretische onderbouwing van het absolutisme ............................................................................... 72
B. Absolutisme in de praktijk .................................................................................................................... 76
C. Verlicht absolutisme en het natuurrecht .............................................................................................. 80
D. Bureaucratisering: de BOOM van de instellingen ................................................................................. 83
§ 3. De evolutie van het recht............................................................................................................................. 84
A. De wetgeving, codificatie en homologatie ........................................................................................... 84
B. Nationale eenmaking van het recht...................................................................................................... 85
C. Gruwelijke strafrecht en pleidooien voor humanisering ...................................................................... 86
Hoofdstuk 7: revoluties luiden de doodsklok over het ancien régime.......................................................... 87
§1. De Verenigde Staten van Amerika: een nieuw staats- en burgerconcept.................................................... 87
A. de Amerikaanse onafhankelijkheid .......................................................................................................... 87
B. de federale staat met de scheiding der machten ...................................................................................... 88
§2. De Franse Revolutie (+ Franse invloed in België).......................................................................................... 91
A. De Franse Revolutie .............................................................................................................................. 91
B. De latere Franse evoluties en het belang van de Franse invloed voor België ...................................... 97
§3. Het einde van het Ancien Régime in de Zuidelijke Nederlanden ................................................................ 102
A. Belangrijkste oorzaak van de Brabantse omwenteling: de politiek van Jozef II ................................. 102
B. Brabantse Omwenteling (27 oktober 1789) ....................................................................................... 102
C. Van restauratie → naar annexatie ...................................................................................................... 103
D. Annexatie (1 oktober 1795) ................................................................................................................ 103
Hoofdstuk 8: een grondwet voor het jonge België .................................................................................... 104
, §1. Verenigd Koninkrijk der Nederlanden ........................................................................................................ 104
A. Ontstaan .............................................................................................................................................. 104
B. Kroniek van de aangekondigde breuk ................................................................................................ 105
§ 2. Onafhankelijke België ................................................................................................................................ 107
A. DE BELGISCHE GRONDWET ................................................................................................................. 109
B. Land der vrijheden, ontstaan uit een verbond van liberalen en katholieken .................................... 118
C. België tot WO I .................................................................................................................................... 118
HOOFDSTUK 9: 20e eeuw ........................................................................................................................ 120
§ 1. Crisismomenten temperen het vooruitgangsoptimisme ........................................................................... 120
A. Inleiding ............................................................................................................................................... 120
B. Communisme ...................................................................................................................................... 121
C. Vestiging van het Derde Rijk ............................................................................................................... 122
D. België en de Wereldoorlogen ............................................................................................................. 124
§ 2. De rechtsstaat ........................................................................................................................................... 129
A. Het ideaal van de rechtsstaat ............................................................................................................. 129
B. Verbreding: internationale bekommernis .......................................................................................... 129
C. Verdieping: naar de effectieve realisatie van de materiele rechtsstaat ............................................ 130
§ 3. Belangrijkste staatsrechtelijke knopen...................................................................................................... 135
A. Kerk en staat en het ideologiche debat .............................................................................................. 135
B. Verdere uitbouw van de verzorgingsstaat via overlegdemocratie..................................................... 137
C. Vlaamse ontvoogding tot federale staat ............................................................................................ 138
D. De rol van de vorst .............................................................................................................................. 142
HOOFDSTUK 10: EUROPEANISERING, TRANSATLANTISERING, MONDIALISERING ...................................... 144
§1. Inleiding ...................................................................................................................................................... 144
A. De geografische omschrijving ............................................................................................................. 144
B. Natiestaten geven de toon aan (1815-1918) ...................................................................................... 144
C. Het interbellum (1919-1939/1940)..................................................................................................... 145
D. De tweede wereldoorlog (1939 – 1945) en zijn gevolgen .................................................................. 146
E. De tweede wereldoorlog (1939-1945) en zijn gevolgen..................................................................... 147
F. De tweede wereldoorlog (1939-1945) en zijn gevolgen..................................................................... 147
§ 2. De benelux (1944 – nu) .............................................................................................................................. 148
§ 3. De NAVO: noord-atlatische verdragsorganisatie (1949 – nu)................................................................... 149
§ 4 . OEES (organisatie voor europese economische samenwerking) tot oeso (organisatie voor economische
samenwerking en ontwikkeling) (1961 – nu) ................................................................................................... 150
§ 5 . De Raad van Europa ................................................................................................................................. 150
§ 6 . Van verschillende europese gemeenschappen (1952-) naar een europese unie (1992-) ......................... 151
A. Een visie op Europa na WO II .............................................................................................................. 151
B. De ontstaansfase van de EG (1950-1952/1973) ................................................................................. 152
B.1 Het Schuman-plan en de EGKS (9 mei 1950) ............................................................................. 152
B.2 Het Pleven-plan (1950) en de mislukte europese defensie gemeenschap ............................... 153
B.3 Een Relance op de Conferentie van Messina (1955) ................................................................. 153
B.4 De Verdragen van Rome (25 MAART 1957) ............................................................................... 153
B.5 Verfijning van de werking: het zgn. Fusieverdrag (1965) of verdrag van Brussel (in werking
1967) 155
B.6 Interne en externe moeilijkheden ............................................................................................. 155
B.7 De eerste uitbreiding (1973) ...................................................................................................... 156
C. De consolideringsfase van de Europese Gemeenschappen 1973-1992 ............................................. 156
C.1 Geleidelijke wijzigingen .............................................................................................................. 156
C.2 De tweede uitbreidingsronde (1981-1986)................................................................................ 158
C.3 De Europese Akte (17 februari 1986 in werking vanaf 1987) .................................................... 158
, C.4 Het Verdrag van Maastricht (1992)............................................................................................ 158
C.5 De Europeanisering van de Europese Unie (1992-) ................................................................... 159
§ 7. DE HUIDIGE EUROPESE UNIE .............................................................................................................. 159
HOOFDSTUK 11: DE BELGISCHE (PARTIJ)POLITIEK..................................................................................... 161
§ 1. Definitie en “wettelijk” statuut van partijen ....................................................................................... 161
§ 2. Ontstaanstheorieën en functies .......................................................................................................... 163
§ 3. Summiere geschiedenis van de belangrijkste belgische partijen ........................................................ 164
A. 1830-1846: unionisme ........................................................................................................................ 164
B. 1846-1884: de Liberalen ..................................................................................................................... 164
C. Socialisme als antwoord op het Liberalisme....................................................................................... 166
D. De Katholieken aan de macht (1884-1918) ........................................................................................ 167
E. De taalpartijen en de Vlaamse ontvoogding ...................................................................................... 169
F. De Communisten................................................................................................................................. 169
G. De Ecologisten ..................................................................................................................................... 169
§ 4. TER EXTRA INFORMATIE: .................................................................................................................... 170
A. GESCHIEDENIS
Geconsolideerde wetgeving is het knippen uit een bepaalde wettekst en het elders plakken
Gecoördineerde wetgeving: de inhoud niet veranderen maar het systematissch ordenen van een wet
(bv: de gecoordineerde wet)
1. RECHTSGESCHIEDENIS = METAJURIDICA
- Niet het positieve recht → want dat is het recht dat is, zwart op wit, wat dagelijks wordt
toegepast en kan worden afgedwongen
o We kijken naar de interactie tussen recht en politiek, techniek etc…
o Bv: nieuwe rechtsregels die ontstaan zijn door het ontstaan van het internet
- Vanuit historisch-wetenschappelijke invalshoek
o Vergelijk: rechtssociologie, rechtsfilosofie, rechtseconomie, rechtspsychologie, …
(interdisciplinair)
o Uit het juridische paradigma stappend
o bv. nemo censetur ignorare legem (iedereen wordt geacht de wet te kennen)
= het metajuridische gaat zich bezighouden met de vraag “waarom?”
- pak bv. Rechtseconomie waar drugsproblemen nog altijd problematisch zijn → we gaan ons
dus afvragen wrm er nog altijd zoveel mensen drugs gebruiken terwijl dat er in onze
wetgeving staat dat dat verboden is (= mss als oplossing hogere boetes inlassen?)
- De rechtsgeschiedenis is eig een resultaat van de “historische rechtsschule” => van Carl
Friedrich Von Savigny die zei dat het recht de volksgeist uitdrukt en dat zowel canoniek als
romeins recht werd onderwezen MAAR dat recht was dus niet overal gelijk
- Een andere verandering is bv. Dat we nu het milieurecht hebben ➔ omdat de geschiedenis
van ons land nu zo is, hebben wij een bepaald milieurecht (dat bv niet hetzelfde is in andere
landen)
2. WISSELWERKING TUSSEN RECHT/GESCHIEDENIS EN RECHTSWETENSCHAP/GESCHIEDENISWETENSCHAP
a) Geschiedenis dient recht
o HEURISTIEK= vaardigheid of de kunst om zaken op te zoeken (en te vinden) → gaat
over de toepassing van normen in de tijd
▪ Bij ons geldt het beginsel van non-retroactiviteit = nieuwe wetgeving geldt IN
PRINCIPE NIET voor het verleden maar wel voor de toekomst
• Overgangsbepalingen zijn bv. Een uitzondering
▪ Tempus regit actum (internationaal privaatrecht)
• Locus regit formam acti: een akte opgemaakt is nog altijd geldig als
je naar het buitenland gaat
• Bv: een testament werd vóór 1789 opgesteld door een pastoor
, o Je moest dan legaten geven om zogezegd in de hemel
terecht te komen → daarom is de kerk rijker en rijker
geworden
o In principe zijn die testamenten nog geldig vandaag de dag,
MAAR als er bv in dat testament stond dat de helft van het
geld moest gaan naar de vrouw van de overledene en de
andere helft naar de dokter die de overledene het laatst
geholpen heeft EN vandaag de dag is die laatste optie niet
meer mogelijk dan is de VORM dus nog altijd geldig maar de
INHOUD niet → de helft kan wel nog naar zijn vrouw gaan
maar niemeer naar de dokter die hem het laatste geholpen
heeft
o Er bestaan nog drie soorten testamenten: 1. Notarieel
2.holografisch testament (eigenhandig geschreven) 3.
eigenhandig schrijven en laten opnemen door titularis
o INTERPRETATIE: CORRECT BEGRIP VAN DE NORM (WETSHISTORISCHE
INTERPRETATIE EN RECHTSHISTORISCHE INTERPRETATIE)
▪ Wetshistorische interpretatie → voorbereidende documenten van de
formele wet = algemene norm van de overheid die de vorm aanneemt van
wetgever (parlement/Kamer)
1. Wetsontwerp (regering) / wetsvoorstel
2. Memorie van toelichting → enkel bij wetsontwerp omdat de regering
een enorme uitleg moet vermelden bij het ontwerp
3. Advies van de afdeling wetgeving RvS = technisch juridisch advies over
dat ontwerp → dat advies is VERPLICHT voor ontwerpen maar niet voor
en wetsvoorstel
4. Verlsag parlementaire commissie → document wordt neergelegd bij het
bureau van het parlement
5. Amendement → er kunnen wijzigingen gebeuren aan die teksten
6. Ontwerp wordt goedgekeurd door één Kamer
7. Dan moeten die wetten ondertekend worden (bekrachtiging en
afkondiging)
8. Inwerkingtreding en publicatie → gebeurt in het Belgisch Staatsblad en
treedt normaliter in werking 10 dagen na de bekendmaking, tenzij anders
bepaald in de slotbepaling
▪ BELANGRIJK bij die interpretatie is de ratio legis = wrm wordt er nu een wet
opgesteld en goedgekeurd??? (dit is allemaal wetshistorische interpretatie)
o INHOUD RECHT (HISTORISCH ARGUMENT)
▪ Bv. Vroeger bestonden er rollen archieven en “acquis” om bepaalde rechten
te verwerven
o Inhoud feiten (historische expertise):
▪ Als je een zaak voor de rechter wil spannen dan kan er bij dat proces een
technisch dossier opgesteld worden → gerechtelijke expertise
• Bv: negationismeprocessen waarbij het verboden is te beweren dat
de Holocaust zich niet heeft voorgedaan
, b) Recht dient gechiedenis:
* Instellingen: dragers van politieke macht
* Bronnen (twee soorten)
1. Rechtsbronnen = waar komt het recht vandaan?
Materieel= Formeel= kijken naar de vorm van recht
Kijken naar de inhoud (veel religie,
politiek etc…)
2. Historische bronnen = geschreven of juridische bronnen
GESCHREVEN:
▪ WET (materieel)
▪ Rechtspraak = rb’n moeten de mensen helpen → geen weigering mogelijk
(The Supreme Court in de VS is de hoogste instantie mbt rechtspraak
▪ Rechtsleer = juristen die geschriften opstellen en dus ook bijdragen aan het
recht
NIET-GESCHREVEN:
▪ Gewoonterecht = ongeschreven en was vroeger de belangrijkste bron van
het recht
▪ Algemene rechtsbeginselen = normen die moeten worden erkend door de
rechterlijke macht
• Bv. Beginsel van redelijke termijn
3. CONTINUÏTEIT EN EVOLUTIE
Recht is constant in evolutie → bv. Recht voor de FR was compleet anders dan erna
o Evolutie is de regel
o Revolutie is DE UITZONDERING
Materiele continuïteit (het werkelijke land)
o Werkelijke land blijft hetzelfde terwijl het wettelijke land verandert
o Inhoud verandert
o Bv. Armenzorg die inhoudelijk kerkelijk werd geregeld en later pas statelijk → dus is
inhoudelijk verandert
Formele continuïteit (Het wettelijke land)
o Wettelijke land blijft hetzelfde terwijl het werkelijke land verandert
o De vorm verandert
o Bv: er ontstonden burgerlijke godshuizen na 1789 en daarvoor was het kerkelijk →
maar de inhoud is hetzelfde, de vorm is gewoon anders
- Continu = conservatief MAAR ook progressief
o Micro-vlak:
juristen aan beide zijden van een geschil
ieder ‘zijn/haar’ waarheid
o Macro-vlak:
juridisch instrumentarium voor een ideologie
elke wetgever wil ‘betere’ wetten
,4. NOODZAKELIJKE REFLEX VAN DE HISTORISCHE KRITIEK
- ‘Papier is gewillig’
o Normatieve bronnen (het wettelijke land)
o MAAR we moeten ook kijken naar de Law in action (het werkelijke land … althans
een deel ervan)
▪ Bv. Als we kijken naar de heksenprocessen → die zijn wel degelijk
opgeschreven maar die zijn in praktijk niet zoveel uitgevoerd geweest als ze
dachten ➔ dus er was minder law in action, want die is in principe minder
streng dan de “strenge regelgeving”
▪ Bv: er is een lange strafrechtelijke keten → kennis feiten, aangifte,
verzoening, compositie (afkoop), seponering, personeelstekort, afkoop straf,
gratie…)
- De historicus is kritisch
o De jurist moet dat ook zijn (bv. GwH)
o Kritische vragen stellen aan elke tekst
5. HISTORISCHE ACHTERGROND
o Historiografisch (ook deze cursus)
▪ Oudheid / Middeleeuwen / Vroegmoderne tijd / Nieuwste tijd
o Cultureel (recht is cultuur)
▪ Prehistorie - antieke cultuur – Germaanse verhuizingen – burchten en heren
– steden – christelijke middeleeuwen – Renaissance/Humanisme –
Verlichting – Romantiek – Belle Époque - wereldoorlogen –
internationalisering/europeanisering/globalisering
o Politiek (recht is macht)
▪ Rome – Merovingers – Karolingers – feodaliteit en territoriale vorsten
(Graven van Vlaanderen/Hertogen van Brabant) – Bourgondiërs – Spaanse –
Oostenrijkse tijd – Franse revolutie en Napoleon – Verenigd Koninkrijk der
Nederlanden – België (unitair en federaal)
o Rechtshistorisch (recht = normen)
▪ gewoonterecht – receptie (het opnemen van vreemd recht in ons eigen
rechtstelsel) – statelijke wetgeving en rechtspraak – globalisering
Historische kennismaking met onze faculteit
- Rechtswetenschap als ‘rechtsgeleerdheid’
o “receptie” Bologna 11de eeuw → rechtswetenschap is ontstaan in Bologna
o Universiteit van Leuven 1425 → tijdens de Nederlanden
o “Rechten”: Romeins en canoniek werd er toen onderwezen
o De meeste juristen studeerden dus ook af aan die universiteit van Leuven
- (Rijks)Universiteit GENT
o Organisatie:
▪ 1817: Hollandse periode
▪ Bv. Hippolyte Metdepenningen die afstudeerde in 1818 → eerste
afgestudeerde aan Ugent
• Hij was een liberaal → tegen de koning
• Orangist → was nog voor het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden
en dus tegen de Belgische monarchie
• Vrijmetselaar
o 1991: autonomie (“Vlaamse” periode) → Ugent is geen rijksuniversiteit meer
, ▪ Dus in de raad van bestuur zitten zowel politici als vertegenwoordigers van
onze gemeenschap
- Plaats: Baudeloklooster – Jezuïetenklooster is overgenomen
- Onderwijstaal: eerst Latijn → Frans → Nederlands sinds 1930 (→ mss later in het Engels,
maar er zijn daar veel mensen tegen…)
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller rechtenstudentjelol. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $13.40. You're not tied to anything after your purchase.
