Class notes
Hoorcolleges Forensische psychopathologie 2020
- Course
- Institution
Uitgebreide en volledige aantekeningen van alle hoorcolleges van het vak Forensische Psychopathologie, gegeven aan de Universiteit Utrecht
[Show more]
Seller
Follow
anneschnitzler
Reviews received
Content preview
HC1 (Jos van Mulbregt) – Het juridisch kaderHulpverlening vs. strafrecht
Hulpverlening en strafrecht staan haaks op elkaar: door straf (handhavingsinstrument als
mensen zich niet aan regels houden) krijgen mensen ook weer problemen, wat de kans op
criminaliteit opnieuw vergroot en dus niet per se helpend is.
(On)toerekeningsvatbaarheid
Juridisch uitgangspunt is dat mensen die een delict plegen daarvoor verantwoordelijk
(toerekeningsvatbaar) zijn. Echter, in art. 39 Sr staat dat een verdachte niet strafbaar is
wanneer het ten laste gelegde feit hem, ten gevolge van een psychische stoornis, niet kan
worden toegerekend > strafuitsluitingsgrond van ontoerekeningsvatbaarheid.
Ontoerekeningsvatbaarheid is dus een uitzondering op de regel dat mensen
verantwoordelijk zijn voor hun gedrag.
Stoornis volgens de wet
- Gebrekkige ontwikkeling: aangeboren afwijkingen of in de jeugd opgelopen gebreken
die psychische ontwikkeling meer structureel hebben verstoord.
- Ziekelijke stoornis: medisch; verstoringen tijdens het leven van een psychisch
‘gezond’ persoon zijn opgetreden, zoals epilepsie of schizofrenie.
Het begrip ‘stoornis’ is dus breed en nauwelijks beperkt. Hiermee heeft de wetgever
voorkomen dat bij iedere nieuwe DSM-versie een wetswijziging nodig zou zijn. Alles wat
gedragskundigen in aanmerking vinden komen als stoornis, telt in juridisch kader als
stoornis.
Sinds 1 januari 2020: Wet Forensische Zorg. Hierin worden ook genoemd: psychische
stoornis, verstandelijke handicap en/of psychogeriatrische aandoening.
Rechter en deskundige
Beoordeling door strafrechter:
- Doet een individuele beoordeling over de verdachte
- Is gebonden aan het delict waar iemand van wordt verdacht (tenlastelegging) en de
wettelijke strafmaxima die kaders bij de sanctietoemeting bepalen.
- Inzicht in de oorzaak, de aard en de ernst van eventueel recidivegevaar.
- Speciaal-preventieve effectiviteit staat bij de strafoplegging niet centraal. De
strafrechter is niet bezig met het voorkomen van nieuwe delicten.
Strafrechtelijke positie van de getuige-deskundige:
- Spreekt op grond van zijn gevoelen betreffende hetgeen de wetenschap leert
omtrent datgene wat aan zijn oordeel onderworpen is (dus alleen omtrent de
vraagstelling die hem wordt onderworpen, en niet over andere dingen, zoals of de
verdachte het delict (opzettelijk) heeft gepleegd).
- Kent professionele, processuele en maatschappelijke onafhankelijkheid. Het is van
belang dat de gedragsdeskundige het ook aangeeft als hij ergens niet over kan
oordelen.
- Conclusies moeten vertaald worden naar de individuele verdachte.
1
,Vraagstelling rapportage pro Justitia
Forensische vraagstelling van gedragsdeskundige:
1. Is er sprake van een psychische stoornis?
o Bij objectiveren van een stoornis wordt gebruik gemaakt van wereldwijd
gehanteerde classificatiesystemen zoals de DSM-5.
o Belangrijk dat je in je achterhoofd houdt wat je duidelijk wil maken en dat je
niet overdiagnosticeert. Uitleg van specifieke beperkingen vanuit de stoornis
bij deze onderzochte (talloze combinaties van symptomen kunnen tot
dezelfde diagnose leiden).
o Een delict is geen stoornis! Delict moet in de diagnostiek weg te denken zijn.
VB: brandstichter is niet per se een pyromaan: als het delict wordt
weggedacht, is hij namelijk geen pyromaan.
o Het feit dat iemand een delict ontkent mag niet gebruikt worden als
bewijsvoering voor stoornis.
2. Was de stoornis aanwezig tijdens het tenlastegelegde?*
o Retrospectief onderzoek
o Er kunnen vertekeningen ontstaan in gedragskundig onderzoek. Stoornis ten
tijde van delict kan verschillen van stoornis tijdens onderzoek, door bijv.
medicatie, rust en onttrekking aan drugs tijdens detentie waardoor
gedetineerde opknapt.
3. Is sprake van een causaal verband?
o Stoornis moet specifiek verband kennen met gepleegde delict.
o Ook belangrijk om informatie te geven in hoeverre een verdachte in staat was
om in de aanloop naar het delict juiste keuzes en afwegingen te maken (culpa
in causa).
4. Advies omtrent (mate van) toerekeningsvatbaarheid?
o Mate waarin een psychische stoornis bij het delict een beperkende rol heeft
gespeeld
o Mate van verwijtbaarheid aan de verdachte
o Mate van individueel onderbouwd, pathologisch bepaald gevaar (aard, ernst,
termijn) voor specifieke delicten
o Noodzaak, doel en strafrechtelijke legitimatie van gedwongen behandeling
5. Gevaarstaxatie vanuit pathologie?
o Individueel onderbouwde verwachting ten aanzien van toekomstig handelen,
in het licht van eerder handelen, voor zover dit voortkomt uit een psychische
stoornis, die niet verwijtbaar tot stand is gekomen en substantieel doorwerkt
in het tenlastegelegde, indien bewezen.
6. Advies
*Stoornis ten tijde van een delict
Delict kan beter begrepen worden vanuit gezichtspunt van verdachte
In hoeverre belemmert de stoornis de verdachte in zijn vermogen de
ongeoorloofdheid van zijn handelen in te zien en hiernaar te handelen?
VB: schizofrenie: wel inzicht in wat wel en niet mag maar onvermogen hiernaar te
handelen
VB: verstandelijke beperking: geen inzicht in ongeoorloofdheid van handelen.
Vraag rondom strafrechtelijke verantwoordelijkheid > bepalend voor hoogte straf
2
, Inzicht in risico op herhaling, de omstandigheden meegenomen in de overweging
Noodzaak en legitimatie van gedwongen behandelkader
Juridisch uitgangspunt
Uitgangspunt in het juridisch kader is toerekeningsvatbaarheid en hoeft niet bewezen
te worden.
Toerekeningsvatbaarheid is geen eigenschap van de dader. Het zegt iets over de
relatie tussen de stoornis van een persoon en het gepleegde delict. Of iemand als
(on)toerekeningsvatbaar wordt gezien, kan dus per delict verschillen.
De wet kent geen tussenvormen qua mate van toerekeningsvatbaarheid. In de
praktijk worden deze echter wel gehanteerd: voor veel stoornissen kun je niet zeggen
dat ze alle verantwoordelijkheid wegnemen, maar wel dat ze invloed hebben gehad
op het plegen van een delict.
VB: kleptomanie maakt niet dat je totaal geen verantwoordelijkheid hebt voor
gepleegde delicten. Je kan ook hulp inschakelen.
Dilemma
Toerekeningsvatbaarheid is een juridisch begrip, maar rechter kan dit niet goed bepalen
zonder beoordeling van gedragsdeskundige. Maar hoe komt de vertaalslag van de inzichten
van de deskundige naar de strafrechtelijke context tot stand?
Gedragskundige bezwaren
De vrije wil bestaat niet en gedragsdeskundigen meten ook geen vrije wil, maar meer
het meten van beperkingen (dat wat afwijkt van wat normaal is).
Juridische terminologie sluit niet aan bij gedragskundige denkkader (multicausaal): er
zijn verschillende factoren die naast elkaar spelen. De stoornis is niet 1-op-1 de
oorzaak van het gepleegde delict, maar er wordt gekeken wat het aandeel van
iemands beperking hierin is geweest in vergelijking met ‘gezonde’ personen.
Toerekeningsvatbaarheid betreft een normatief, niet-wetenschappelijk oordeel
(grenzen van deskundigheid). De manier waarop je afwegingen maakt wordt
beïnvloed door maatschappelijke normen.
Geen empirische toetsbaarheid van toerekeningsvatbaarheid (op bijv. een 3- of 5-
puntsschaal).
Stoornis speelt veelal een ondergeschikte rol in gevaarstaxatie (statistische
benadering). Veel meer invloed op het plegen van criminaliteit hebben bijvoorbeeld
het hebben van een baan of een relatie.
Graden van toerekeningsvatbaarheid
- Volledig toerekeningsvatbaar: geen stoornis/geen doorwerking aantoonbaar
- Enigszins verminderd toerekeningsvatbaar: ernstige stoornis/zwak verband, lichte
stoornis
- Verminderd toerekeningsvatbaar: ernstige stoornis/aanzienlijk verband
- Sterk verminderd toerekeningsvatbaar: versterkt effect meerdere stoornissen;
psychose, geen psychotisch motief.
- Volledig ontoerekeningsvatbaar: volledig causaal verband
-
3
, HC2 (Gerben Meynen) – Inleiding in de Forensische
Psychopathologie
Stoornis en delict
De relatie tussen psychische stoornissen en delicten is enerzijds heel duidelijk: veel mensen
in gevangenissen lijden aan psychische stoornissen (verslaving, persoonlijkheidsstoornissen)
of kunnen deze ontwikkelen als gevolg van het leven in de gevangenis (depressie,
slaapstoornissen).
Wat maakt iets een psychiatrische stoornis?
Alles wat in de DSM-5 staat is een stoornis. Om in de DSM terecht te komen moet voldaan
worden aan de volgende definitie: ‘Een syndroom gekenmerkt door klinisch significante
symptomen op het gebied van cognitieve functies, emotieregulatie of gedrag van een
persoon dat een uiting is van een disfunctie in de psychologische, biologische of
ontwikkelingsprocessen. Gaat gepaard met significante lijdensdruk, beperkingen in het
sociaal of beroepsmatig functioneren.’
We hebben vage grenzen in de psychiatrie, wat het makkelijk maakt om gedrag snel als
gestoord te bestempelen. In het verleden zijn deze vage grenzen misbruikt en mensen
zomaar opgesloten. Psychische stoornissen kunnen als handig worden gezien in een
maatschappij om makkelijk van bepaalde groepen mensen af te komen. Daarom is er in de
DSM ook duidelijk aangegeven wanneer niet aan de voorwaarden van een stoornis voldaan
wordt: ‘Een reactie op een veelvoorkomende stressor of een verlies die te verwachten valt en
cultureel wordt geaccepteerd, is geen psychische stoornis’ en ‘Sociaal deviant gedrag is geen
psychische stoornis, tenzij het voldoet aan bovengenoemde voorwaarden’.
Stoornissen
Psycho-organische stoornissen: stoornissen met een duidelijk biologisch substraat,
zoals dementie en andere stoornissen die gepaard gaan met ouderdom. Hier komt de
discipline van neurologie in relatie met strafrecht om de hoek kijken: neurorecht.
VB: frontotemporale dementie > consequenties van handelen niet overzien,
verminderd empathisch vermogen. Hersenaandoening die terug te zien is in
hersenscans.
VB: ziekte van Alzheimer > geheugenproblematiek.
VB: Phineas Gage > hersenschade door ongeval > gedrags- en
persoonlijkheidsveranderingen.
VB: onderzoek wijst uit dat 60% van de gevangenen hersenschade heeft.
Stoornissen alcohol/drugs (psychoactieve stoffen): gevolgen van middelengebruik
zijn:
o Directe effecten: invloed/intoxicatie
o Afhankelijkheid (ontrekkingsverschijnselen)
o Hersenschade
Er wordt gepleit voor behandeling in de eerste plaats i.p.v. eerst straffen, omdat
mensen anders onbehandeld weer buiten komen te staan en direct weer de fout in
kunnen gaan.
Middelengebruik kan ook leiden tot psychose.
4
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller anneschnitzler. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $6.97. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
71498 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now