Samenvatting Nederlandse literatuurgeschiedenis over de Middeleeuwen met ridderromans, dierenepiek, geestelijke letterkunde, liederen, toneel en leerdichten; de Renaissance met rederijkersliteratuur, emblematiek, sonnetten en klassiek geïnspireerd toneel; de Verlichting met rationalistische tijdsc...
Middeleeuwen (500-1500) - bestuurlijke achtergrond
- Het Frankische Rijk onder leiding van Karel de Grote (768-814).
- Feodale stelsel: vorst als leenheer met vazallen die in ruil voor grond en opbrengst
bijdroegen door het bestuur van het gebied, hun persoonlijke trouw en militaire
bijstand aan de vorst.
- De Nederlanden bestond uit gewesten: Graafschap Holland en Vlaanderen en de
hertogdommen Gelre en Brabant.
- Standenmaatschappij: geestelijkheid, adel en boeren, vanaf de tiende eeuw ook de
burgerij.
- De kerk en het geloof staat centraal: theocentrisme (religieuze overtuiging waarbij
een god of meerdere goden de wezenlijke kern uitmaken van ons wereldbeeld).
Middeleeuwen (500-1500) - literaire achtergrond
- Volkstaal zoals Nederlands, Frans en Duits was spreektaal → orale traditie
→ rijm.
- Latijn was lange tijd de taal van de geleerden en geestelijkheid en de schrijftaal. Pas
vanaf 800 zijn er in Europa teksten in de volkstaal gevonden.
- Boekenbezit kostbaar: kopiisten (kopiëren) → mecenas (opdrachtgever).
- Perkament - papier (105 in China, 751 bij de Arabieren, 1586 Nederland
Zwijndrecht de eerste papiermolen).
- Doel literatuur: vermaken en didactisch, later hoofse literatuur.
- Eerste literaire zin: voor het Nederlands uit 1100 → geschreven door
Vlaamse monnik in Engeland. In 1932 (Oxford) ontdekt door de Engelse
germanist (Germaanse taal- en letterkundige) Kenneth Sisam op de
laatste bladzijde van een Oud-Engels prekenhandschrift uit de abdij van
Rochester.
- Drie literaire milieus: geestelijk, adellijk, stedelijk, met ieder hun eigen voorkeuren
en tekstgenres
Literaire genres - ridderromans
Eind elfde eeuw via Noord-Frankrijk naar de rest van Europa.
- In Nederland komt het genre op in de dertiende eeuw en zijn de Franse teksten de
bron.
- Geschreven voor adellijk publiek.
- Doel: ontspanning en educatieve functie (‘goed ridderschap’).
- Karelromans: Karel de Grote staat centraal → Karel ende Elegast, Het
Roelandslied. Centraal staan historische gebeurtenissen en daden van Karel
de Grote. Trouw, gehoorzaamheid, moed en kracht.
- Arthurromans: Koning Arthur staat centraal. Ideale hoofse wereld. Ferguut
en Roman van Walewein. Er is geen bewijs dat Arthur heeft bestaan.
Literaire genres - dierenepiek
Basis ligt in Griekse oudheid → dierenfabels, met een duidelijke moraal. Epos
(heldendicht) is hier een voortzetting en uitbreiding van in de Middeleeuwen.
- Doel: amuserend / satire → aspecten van de menselijke samenleving
worden via dieren belachelijk gemaakt.
, - Van den vos Reinaerde (1260) – Willem die Madocke maecte. Hier wordt de
spot gedreven met de verschillende standen: geestelijkheid, adellijkheid en
boeren.
Literaire genres - geestelijke letterkunde
- Doel: uitdragen christelijke geloof en mensen leren hoe ze een goed christelijk leven
leiden zodat je na je dood in de hemel terecht komt.
- Exempelen: korte verhalen over goed en kwaad.
- Marialegenden: verhalen waarin Maria haar getrouwen redt of beloont.
Beatrijs (1300).
Literaire genres - liederen
Strofische gedichten met of zonder refrein bedoeld om te zingen.
- Geestelijke liederen en niet-religieuze liedjes. In eerste instantie generaties lang
mondeling (oraal) overgeleverd en pas veel later (soms pas na de Middeleeuwen)
opgeschreven.
- Historieliederen: over historische gebeurtenissen of ter ere van bekende personen.
- Minneliederen / hoofse lyriek: over de hoofse liefde waarin een minnaar zijn
onbereikbare liefde (platonische liefde) aanbidt en bezingt.
- Elegieën: bezingen van dood van dierbare of ander droevige situatie →
Egidiuslied.
- Ballades: verhaal met vaak tragische afloop (Lied van heer Halewijn).
Literaire genres - toneel
Er zijn in de Middeleeuwen waarschijnlijk rondtrekkende artiesten geweest, maar daar is
niets van bewaard gebleven. De oudste middeleeuwse toneelstukken dateren uit de
veertiende eeuw.
- Religieuze toneelstukken: passie en paasspelen, kerstverhaal, heiligenlevens. Het
toneel verplaatste zich vanuit de kerk naar het marktplein.
- Wereldlijk toneel: abele spelen (1400) → Lanseloet van Denemerken - hoofse
liefde en riddercultuur met stedelijk moraal - gevolgd door een sotternie (korte klucht
als komische uitsmijter).
Literaire genres - leerdichten
Geen verzonnen verhalen, maar teksten met feitelijke kennis in de vorm van poëzie.
- Doel: opvoedend / belerend.
- Onderwerpen: wetenschappelijk, opvoedkundig of moralistisch.
- Der nature bloeme van Jacob van Maerlant (1270), Der leken spieghel (1325), Jan
van Boendale.
, Zestiende en zeventiende eeuw - historische achtergrond
- Rooms-Katholieke kerk kwam in diskrediet - aflaten en rijkdom, machtige positie
geestelijkheid, Latijn.
- Gevolg → Hervorming en Reformatie (Maarten Luther en Johannes Calvijn).
- Karel V → opgevolgd door zoon Filips II → legde autonomie van de
Nederlandse Gewesten aan banden.
- Opsporen ketters.
- Opstand onder leiding van Willem van Oranje → aanleiding Tachtigjarige
Oorlog.
- Beeldenstorm.
- Filips stuur Alva → Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) met 12-jarig bestand
(1609-1621).
Zestiende en zeventiende eeuw - historische achtergrond
- Tijdens 12-jarig bestand laaide interne tegenstellingen over de macht in de republiek
op.
- Bestuurders Staten Generaal met raadpensionaris Johannes van
Oldenbarnevelt of aanvoerder van het leger en stadhouder Maurits van
Oranje.
- Ook religieuze discussie: contraremonstranten (Maurits, predestinatie) –
remonstranten (Van Oldenbarnevelt, geen predestinatie).
- Maurits beschuldigd Johannes van landverraad en laat hem in 1619
onthoofden.
- Ideeën remonstranten verworpen tijdens kerkvergadering Synode van
Dordrecht. Getrouw mogelijke Nederlandse vertaling van Bijbel →
Statenbijbel (1637).
- Ontstaan van de Zeven Verenigde Nederlanden in het Noorden (protestants). De
zuidelijke gewesten bleven onder Spanje vallen (katholiek).
- Handel ontwikkelt zich (Spaanse en Portugese zeevaart) → Antwerpen
wordt belangrijke handelsstad.
- Nadat Antwerpen in Spaanse handen valt, vluchten rijke Antwerpenaren
(kooplieden, kunstenaars, geleerden) naar Amsterdam → Amsterdam
groeit explosief → ontstaan Gouden Eeuw.
- Bloeiperiode op gebied van economie, kunst en wetenschap.
- Handel in koloniale waren door VOC en WIC.
- Vooral regentenfamilies en hogere middenklasse profiteerden.
Zestiende en zeventiende eeuw - culturele en literaire achtergrond
- Het theocentrische wereldbeeld (God centraal) maakt plaats voor het
antroposofische wereldbeeld (mens centraal).
- Humanisme: filosofische en wetenschappelijke stroming die zich baseerden op
bronnen uit klassieke oudheid. Desiderius Erasmus (bekende humanist).
- Renaissance: wedergeboorte van klassieke oudheid in beeldhouwkunst,
schilderkunst, architectuur en literatuur.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller nieckm. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $3.18. You're not tied to anything after your purchase.
