Mens en Gezondheid 2
Inhoud
1. Introductie.......................................................................................................................................2
2. Visies op afwijkend gedrag en behandelmethoden........................................................................7
3. Classificatie en beoordeling van afwijkende emoties, gedachten en gedrag...............................13
4. Diagnostiek in de klinische psychologie.......................................................................................17
5. Stemmingsstoornis: depressie......................................................................................................23
6. Stemmingsstoornissen: Bipolaire stoornissen..............................................................................35
7. Psychotrauma- en stressor gerelateerde stoornissen...................................................................43
8. Dissociatieve identiteitsstoornissen..............................................................................................51
9. Verslaggeving in de klinische psychologie...................................................................................55
10. Hulpvraag formuleren en onderbouwen.....................................................................................58
11. Hypothesevorming en onderbouwing.........................................................................................60
12. Integratieve oefening: 9,10 en 11..............................................................................................61
13. Angststoornissen.........................................................................................................................63
14. Obsessief-Compulsieve stoornissen............................................................................................74
15. Persoonlijkheidsstoornissen........................................................................................................78
16. Middelgerelateerde - en verslavingsstoornissen........................................................................95
17. Schizofreniespectrumstoornissen.............................................................................................105
18. Neurocognitieve stoornissen....................................................................................................117
19. Voeding- en eetstoornissen......................................................................................................123
20. Slaap – en waakstoornissen......................................................................................................132
21. Genderdysforie en seksualiteitsfuncties...................................................................................140
22. Specifieke therapieën...............................................................................................................152
23. Hedendaagse tendensen..........................................................................................................156
1
,1. Introductie
1.1 Psychopathologie
Wat is het?
- Deelgebied/overlap van psychiatrie en klinische psychologie.
2
, - Focus op afwijkende emoties, gedachten en gedrag.
- Aandacht voor de oorzaken en de behandeling.
1.2 Onderscheid symptoom, syndroom en comorbiditeit
Symptoom = uiting/klacht van onderliggend probleem
- Bv: hoofdpijn, misselijkheid, verhoogde hartslag …
Syndroom= verzameling van symptomen
- Bv: zwangerschap, griep …
Comorbiditeit = samengaan van verschillende syndromen
- Bv: depressie en drugs verslaving
1.3 Hoe noemen en definiëren we afwijkend gedrag?
Wat is "normaal" gedrag?
- Wie
• De gemiddelde groep
- Wat
• Meest voorkomende
• Kunnen functioneren
- Wanneer
• Tijd van voorkomen
Wat met onze ouders?
- Hoe kijken jouw ouders naar burn-out?
- Hoe kijken je vrienden naar depressie?
- Verschillen jullie van mening?
1.3.1 Criteria voor afwijkend gedrag (Leerdoel/examenvraag -> geen
diagnose)
Zes criteria:
1) Uitzonderlijk
- Dit betekent dat het gedrag zeldzaam of ongebruikelijk is in vergelijking met wat de meeste
mensen doen.
- Bijvoorbeeld: het horen van stemmen is in veel culturen niet normaal
2) Sociaal afwijkend
- Gedrag dat afwijkt van de normen en regels van de samenleving of cultuur. Dit is echter
niet universeel. Wat in één cultuur normaal kan zijn, kan in een andere cultuur als vreemd
of ongepast worden gezien.
- Bijvoorbeeld: naakt rond lopen, tegen jezelf praten …
3) Foute perceptie of interpretatie van realiteit
- Dit gebeurt wanneer iemand de werkelijkheid anders ziet of ervaart dan hoe die in
werkelijkheid is.
- Bijvoorbeeld: denkbeeldige mensen/dieren, iemand die denkt dat iedereen hem/haar in de
gaten houd terwijl dit niet is …
4) Aanzienlijk lijden
- Dit gaat over het ervaren van intense gevoelens van verdriet, angst of wanhoop die
iemands dagelijks leven verstoren, zelfs als dit niet zichtbaar is voor anderen. Heftige
emoties op zich zijn niet afwijkend, tenzij ze na lange tijd nog aanwezig zijn.
3
, 5) Ongepast of contraproductief
- Gedrag dat iemand belemmert in het normaal functioneren, zoals impulsieve acties die
nadelig zijn voor hun relaties of welzijn.
- Bijvoorbeeld: geen boodschappen doen omdat je angstig bent, veelvuldig aan de deur
voelen en als de persoon dit niet doet een spanning ervaren
6) Gevaar
- Dit betreft gedrag dat gevaarlijk is voor de persoon zelf en/of voor anderen.
- Bijvoorbeeld: zelfbeschadiging, agressief gedrag dat anderen kan schaden
Oefeningen
Anna, een 35-jarige vrouw, meldt zich bij de hulpverlening omdat ze ervan overtuigd is dat haar
buren geheime boodschappen naar haar zenden via het geluid van hun muziekinstallatie. Ze
beschrijft hoe elk liedje dat ze hoort een specifieke boodschap voor haar bevat, die vaak
negatief of bedreigend is. Anna heeft daardoor angst ontwikkeld om thuis te blijven wanneer de
buren muziek aan hebben staan. Ze slaapt slecht en heeft zich geïsoleerd van vrienden en
familie, omdat ze bang is dat ook zij betrokken zijn bij het sturen van deze geheime
boodschappen. Haar werk is eronder gaan lijden, en ze is inmiddels meerdere keren afwezig
geweest zonder reden op te geven. Ze zegt zich niet meer veilig te voelen in haar huis en
overweegt te verhuizen.
- Foute perceptie: niet de werkelijkheid
- Aanzienlijk lijden: angst
- Uitzonderlijk: het is heel zeldzaam
- Ongepast of contraproductief: werk en contact lijden hier onder
- Sociaal afwijkend: niet gepast in onze cultuur
Tom, een 28-jarige man, werkt als softwareontwikkelaar. Hij heeft een drukke baan, maar
functioneert goed in zijn dagelijkse leven. De laatste tijd merkt hij echter dat hij extreem bang
is voor liften. Wanneer hij op kantoor is, vermijdt hij de lift volledig en neemt hij altijd de trap,
ook al werkt hij op de tiende verdieping. Buiten zijn werk om gebruikt hij de lift ook nooit en dit
beperkt hem soms in zijn keuzes, zoals het weigeren van uitnodigingen voor bijeenkomsten in
hoge gebouwen. Hoewel hij weet dat deze angst irrationeel is, kan hij de gedachten en de
fysieke reactie (angstzweet en verhoogde hartslag) niet onderdrukken wanneer hij in de buurt
van een lift komt.
1.3.2 Culturele aspecten van afwijkend gedrag
- Concepten van gezondheid en ziekte kunnen in verschillende culturen een andere inhoud
en betekenis hebben.
- Abnormale gedragspatronen kunnen zich in verschillende culturen op verschillende wijze
uiten.
- De woorden waarmee psychische stoornissen beschreven worden hebben in verschillende
culturen een andere betekenis.
=> Het is dus heel belangrijk dat we uitzoeken of onze opvattingen over afwijkend gedrag en
emoties wel geldig zijn in die cultuur.
1.4 Historische visie op afwijkend gedrag
Lang geleden (achtergrond)
- In oudheid en middeleeuwen niet zo'n positieve kijk.
• Verklaringen aan de hand van lichaamssappen
- 18de en 19de eeuw kende vooruitgang, maar niet optimaal....
• Geestelijke gestoorden zijn bedreigingen voor de samenleving en geen patiënte die
behoefte hebben aan ene behandeling
- Vanaf 20ste eeuw meer positieve vooruitgang
• Freud, ontwikkeling van medicijnen …
4
Inhoud
1. Introductie.......................................................................................................................................2
2. Visies op afwijkend gedrag en behandelmethoden........................................................................7
3. Classificatie en beoordeling van afwijkende emoties, gedachten en gedrag...............................13
4. Diagnostiek in de klinische psychologie.......................................................................................17
5. Stemmingsstoornis: depressie......................................................................................................23
6. Stemmingsstoornissen: Bipolaire stoornissen..............................................................................35
7. Psychotrauma- en stressor gerelateerde stoornissen...................................................................43
8. Dissociatieve identiteitsstoornissen..............................................................................................51
9. Verslaggeving in de klinische psychologie...................................................................................55
10. Hulpvraag formuleren en onderbouwen.....................................................................................58
11. Hypothesevorming en onderbouwing.........................................................................................60
12. Integratieve oefening: 9,10 en 11..............................................................................................61
13. Angststoornissen.........................................................................................................................63
14. Obsessief-Compulsieve stoornissen............................................................................................74
15. Persoonlijkheidsstoornissen........................................................................................................78
16. Middelgerelateerde - en verslavingsstoornissen........................................................................95
17. Schizofreniespectrumstoornissen.............................................................................................105
18. Neurocognitieve stoornissen....................................................................................................117
19. Voeding- en eetstoornissen......................................................................................................123
20. Slaap – en waakstoornissen......................................................................................................132
21. Genderdysforie en seksualiteitsfuncties...................................................................................140
22. Specifieke therapieën...............................................................................................................152
23. Hedendaagse tendensen..........................................................................................................156
1
,1. Introductie
1.1 Psychopathologie
Wat is het?
- Deelgebied/overlap van psychiatrie en klinische psychologie.
2
, - Focus op afwijkende emoties, gedachten en gedrag.
- Aandacht voor de oorzaken en de behandeling.
1.2 Onderscheid symptoom, syndroom en comorbiditeit
Symptoom = uiting/klacht van onderliggend probleem
- Bv: hoofdpijn, misselijkheid, verhoogde hartslag …
Syndroom= verzameling van symptomen
- Bv: zwangerschap, griep …
Comorbiditeit = samengaan van verschillende syndromen
- Bv: depressie en drugs verslaving
1.3 Hoe noemen en definiëren we afwijkend gedrag?
Wat is "normaal" gedrag?
- Wie
• De gemiddelde groep
- Wat
• Meest voorkomende
• Kunnen functioneren
- Wanneer
• Tijd van voorkomen
Wat met onze ouders?
- Hoe kijken jouw ouders naar burn-out?
- Hoe kijken je vrienden naar depressie?
- Verschillen jullie van mening?
1.3.1 Criteria voor afwijkend gedrag (Leerdoel/examenvraag -> geen
diagnose)
Zes criteria:
1) Uitzonderlijk
- Dit betekent dat het gedrag zeldzaam of ongebruikelijk is in vergelijking met wat de meeste
mensen doen.
- Bijvoorbeeld: het horen van stemmen is in veel culturen niet normaal
2) Sociaal afwijkend
- Gedrag dat afwijkt van de normen en regels van de samenleving of cultuur. Dit is echter
niet universeel. Wat in één cultuur normaal kan zijn, kan in een andere cultuur als vreemd
of ongepast worden gezien.
- Bijvoorbeeld: naakt rond lopen, tegen jezelf praten …
3) Foute perceptie of interpretatie van realiteit
- Dit gebeurt wanneer iemand de werkelijkheid anders ziet of ervaart dan hoe die in
werkelijkheid is.
- Bijvoorbeeld: denkbeeldige mensen/dieren, iemand die denkt dat iedereen hem/haar in de
gaten houd terwijl dit niet is …
4) Aanzienlijk lijden
- Dit gaat over het ervaren van intense gevoelens van verdriet, angst of wanhoop die
iemands dagelijks leven verstoren, zelfs als dit niet zichtbaar is voor anderen. Heftige
emoties op zich zijn niet afwijkend, tenzij ze na lange tijd nog aanwezig zijn.
3
, 5) Ongepast of contraproductief
- Gedrag dat iemand belemmert in het normaal functioneren, zoals impulsieve acties die
nadelig zijn voor hun relaties of welzijn.
- Bijvoorbeeld: geen boodschappen doen omdat je angstig bent, veelvuldig aan de deur
voelen en als de persoon dit niet doet een spanning ervaren
6) Gevaar
- Dit betreft gedrag dat gevaarlijk is voor de persoon zelf en/of voor anderen.
- Bijvoorbeeld: zelfbeschadiging, agressief gedrag dat anderen kan schaden
Oefeningen
Anna, een 35-jarige vrouw, meldt zich bij de hulpverlening omdat ze ervan overtuigd is dat haar
buren geheime boodschappen naar haar zenden via het geluid van hun muziekinstallatie. Ze
beschrijft hoe elk liedje dat ze hoort een specifieke boodschap voor haar bevat, die vaak
negatief of bedreigend is. Anna heeft daardoor angst ontwikkeld om thuis te blijven wanneer de
buren muziek aan hebben staan. Ze slaapt slecht en heeft zich geïsoleerd van vrienden en
familie, omdat ze bang is dat ook zij betrokken zijn bij het sturen van deze geheime
boodschappen. Haar werk is eronder gaan lijden, en ze is inmiddels meerdere keren afwezig
geweest zonder reden op te geven. Ze zegt zich niet meer veilig te voelen in haar huis en
overweegt te verhuizen.
- Foute perceptie: niet de werkelijkheid
- Aanzienlijk lijden: angst
- Uitzonderlijk: het is heel zeldzaam
- Ongepast of contraproductief: werk en contact lijden hier onder
- Sociaal afwijkend: niet gepast in onze cultuur
Tom, een 28-jarige man, werkt als softwareontwikkelaar. Hij heeft een drukke baan, maar
functioneert goed in zijn dagelijkse leven. De laatste tijd merkt hij echter dat hij extreem bang
is voor liften. Wanneer hij op kantoor is, vermijdt hij de lift volledig en neemt hij altijd de trap,
ook al werkt hij op de tiende verdieping. Buiten zijn werk om gebruikt hij de lift ook nooit en dit
beperkt hem soms in zijn keuzes, zoals het weigeren van uitnodigingen voor bijeenkomsten in
hoge gebouwen. Hoewel hij weet dat deze angst irrationeel is, kan hij de gedachten en de
fysieke reactie (angstzweet en verhoogde hartslag) niet onderdrukken wanneer hij in de buurt
van een lift komt.
1.3.2 Culturele aspecten van afwijkend gedrag
- Concepten van gezondheid en ziekte kunnen in verschillende culturen een andere inhoud
en betekenis hebben.
- Abnormale gedragspatronen kunnen zich in verschillende culturen op verschillende wijze
uiten.
- De woorden waarmee psychische stoornissen beschreven worden hebben in verschillende
culturen een andere betekenis.
=> Het is dus heel belangrijk dat we uitzoeken of onze opvattingen over afwijkend gedrag en
emoties wel geldig zijn in die cultuur.
1.4 Historische visie op afwijkend gedrag
Lang geleden (achtergrond)
- In oudheid en middeleeuwen niet zo'n positieve kijk.
• Verklaringen aan de hand van lichaamssappen
- 18de en 19de eeuw kende vooruitgang, maar niet optimaal....
• Geestelijke gestoorden zijn bedreigingen voor de samenleving en geen patiënte die
behoefte hebben aan ene behandeling
- Vanaf 20ste eeuw meer positieve vooruitgang
• Freud, ontwikkeling van medicijnen …
4
