Summary
Samenvatting Strafrechtelijke sancties
- Course
- Institution
Alle voor het vak Strafrechtelijke sancties in het jaar 2023/24 opgegeven studiemateriaal is samengevat en gebundeld in dit document.
[Show more]
Seller
Follow
jannahv
Content preview
Strafrechtelijke sanc esWeek 1: strafrechtsgeschiedenis en -theorieën
Waarom straffen we eigenlijk
Waarom straffen we eigenlijk? Ons strafrecht is tot stand gekomen jdens de Verlich ng, de Age of
Reason. Belangrijk om nu al op te merken is dat de grootste denkers uit die jd (denk aan Beccaria,
Bentham en Montesquieu) plei en voor een zo zuinig mogelijk gebruik van straf en strafrecht. Immers,
en dat ligt moreel gezien gevoelig, omdat in elke samenleving die wil voort bestaan, de morele
basisregel ‘Gij zult een ander niet schaden’ geldt. Straf uitdelen aan degenen die deze regel
overtreden, is welbeschouwd eveneens een schending van diezelfde regel. Nie emin waren de
Verlich ngsdenkers niet tegen straf per se. Wel vonden zij dat straf en strafrecht van een solide
legi ma e moesten worden voorzien en daarom dachten zij de zogeheten stra heorieën uit:
preven e- en vergeldingstheorieën.
Preven e: Preven etheorieën gaan ervan uit dat wanneer iemand een misdaad hee gepleegd, hij
gestra moet worden, opdat nieuwe criminaliteit wordt voorkomen. Preven edenkers kijken naar de
toekomst. Zij stellen dat straf een noodzakelijk kwaad is ter bescherming van de samenleving – primair
omdat straf een afschrikwekkende werking hee voor zowel de desbetreffende dader (speciale
preven e) als poten ële daders (generale preven e).
Achter deze afschrikkingsgedachte gaat de ra onele keuzetheorie schuil. Volgens deze theorie hee de
mens twee drijfveren: hij stree naar geluk/genot en hij tracht lijden/pijn te vermijden. Door straf te
stellen op misdaad wordt de hoeveelheid lijden/pijn groter dan de hoeveelheid geluk/genot die met
misdaad wordt verkregen en daarom zal een weldenkend mens afzien van het plegen van misdaad; de
homo economicus o ewel homo calculus maakt (on)bewust een rekensom en maakt op basis daarvan
ra onele keuzes: hij vertoont gedrag dat hem meer baat dan schaadt. De mens is in feite een
veredelde rekenmachine.
Recidievecijfers liegen er niet om: circa 50% van de gede neerden gaat binnen twee jaar na
invrijheidstelling opnieuw de fout in. De vraag is dus of straf wel zo goed werkt ter voorkoming
van slecht gedrag als vaak wordt gedacht.
Vergelding: Anders dan preven etheorieën stellen vergeldingstheorieën doorgaans simpelweg dat
iemand die een stra aar feit pleegt, straf verdient – punt. Vergeldingsdenkers kijken naar het verleden
en stellen dat de gerech gheid in beginsel eist dat een gepleegde misdaad wordt bestra o ewel
vergolden. Daarbij wordt niet gestreefd naar het realiseren van posi eve doelen in de toekomst, zij het
dat sommige vergeldingsdenkers stellen dat met straf het door misdaad verstoorde evenwicht wordt
hersteld. Zij bedoelen dan herstel van de rechtsorde dan wel morele orde. Maar hoe kan een orde die
wortelt in de morele basisregel ‘Gij zult een ander niet schaden’ worden hersteld door een reac e die
diezelfde regel schendt?
Welbeschouwd wordt met vergelding van kwaad met kwaad niets hersteld. Hoogstens ontstaat er een
nieuwe machtsbalans: de dader merkt dat hij uiteindelijk niet de baas is. Zo bezien bestaat er een link
met de afschrikkingstheorie: door straf wordt de dader extrinsiek gedisciplineerd door degene die
sterker is dan hijzelf. Volgens meer down to earth aangelegde vergeldingsdenkers is vergelding door de
overheid nodig om eigenrich ng door de mens uit woede en wraakzucht te voorkomen.
Verlich ngsdenkers plei en voor straf als laatste redmiddel.
,Herstelrecht: na misdaad dient in beginsel geen straf maar herstel van schade plaats te vinden, waarbij
het zoveel mogelijk aan de par jen zelf is om de oorzaken en gevolgen van de misdaad te bespreken
alsook om te onderzoeken hoe herstel in het voorliggende geval het beste kan worden gerealiseerd.
Vaak gaat het om herstel van (im)materiële schade, maar het belangrijkst is misschien wel herstel van
vertrouwen en verbondenheid tussen mensen. Door straf worden deze niet hersteld; straffen is
namelijk reageren vanuit wantrouwen en afgescheidenheid.
Misdaadconflicten, sanc edoelen en mensbeelden. Een historisch overzicht in
vogelvlucht. Een historisch overzicht over de a andeling van misdaadconflicten
Premoderne conflictbeheersing (tot ca. 1500)
Nadruk ligt op private conflictoplossing.
Het stra en van daders dient hetzij op retribu eve (vergeldingsdenken) hetzij op u lis sche
(preven edenken) hetzij op beide gronden (verenigingsdenken) voor legi em te worden gehouden,
maar omdat mensen onderling hierbij geen maat kunnen houden en zij de regels van de retribu eve
en/of u lis sche moraal derhalve te builen zullen gaan, dient het stra en te worden overgelaten aan
de staat. Het is dan ook de staat die de straf dient vast te stellen, op te leggen en uit te voeren, wil zij
als rechtvaardig kunnen worden beschouwd. Ofschoon ook de staat onrechtvaardig kan handelen, is
die kans kleiner dan bij het slachtoffer van vlees en bloed of de gemeenschap. Dat is althans de visie
van de staat zelf. De geschiedenis levert echter niet enkel bewijsmateriaal dat deze zienswijze kan
onderbouwen.
Een belangrijk kenmerken van het premoderne mens- en wereldbeeld is dat het ten diepste religieus
en mythisch van aard is. Dit betekent dat wordt uitgegaan van een alverwantschap van alle zijnen. De
ethiek die daarbij hoort, is er een van verbondenheid en eerbied. Dit mens- en wereldbeeld verklaart
de nadruk die in het kader van conflictbeheersing wordt gelegd op schadevergoeding en verzoening.
Vroegmoderne conflictbeheersing (1500 - 1800)
Toen aan het begin van de zes ende eeuw de macht van de vorsten in Europa zodanig begon toe te
nemen dat zij voldoende middelen kregen om de ordehandhaving in eigen hand te nemen, leidde dit
officieel tot het einde van het recht op private conflictoplossing en tegelijker jd tot het begin van
stelselma ge bestraffing van staatswege; geweldgebruik werd staatsmonopolie. De toenemende grip
van de centrale overheden op de stra us e ging gepaard met de invoering van vrij strenge
strafprak jken (foltering als officiële bewijstechniek, het rad, kwellingsprak jken, lijfstraffen en
onterende straffen).
De overgang naar dit peinliches Strafrecht is derhalve onlosmakelijk verbonden met de opkomst van
‘de moderne vorstenstaat, de gecentraliseerde monarchische na on state’. Ter expressie van hun
macht hanteerden de Europese vorsten jdens het Ancien Régime, zoals gezegd, een repressief,
puni ef strafapparaat.
Hoewel het publieke strafrecht sinds de zes ende eeuw in opmars was, bleef het tot 1800
concurren e ondervinden van allerlei schikkingsprak jken tussen burgers onderling, van het private
‘strafrecht derhalve. De centrale overheden eisten in de zes ende en zeven ende eeuw namelijk
hoofdzakelijk voor zichzelf de a andeling op van misdaden die een aantas ng of bedreiging van de
poli eke en religieuze orde vormden. Het was hen vooral te doen om hemelse en wereldlijke
majesteitsschending. Misdaden die ‘slechts’ tegen ‘gewone’ personen of hun eigendommen waren
gericht, ach en zij in beginsel minder belangrijk, met dien verstande dat zij doorgaans ook de morele
orde als een behar genswaardig domein beschouwden. Schikkingsprak jken, dit ‘stelsel van
wedergoedmaking en boetedoening’ - inclusief asielrecht -, wist zich tot de Franse Revolu e te
handhaven.
,Met de komst van Napoleon veranderde alles. Hij ach e het recht betreffende misdaad in zijn rijk
achterhaald en ongeordend. Hij gaf de opdracht om een wetboek van strafrecht te maken dat in de
meeste Europese staten moest worden overgenomen; zo ook in de Nederlanden. Sinds dit moment
konden misdaden enkel nog via het publieke strafrecht worden afgehandeld en niet meer op een
privaatrechtelijke manier. Een misdaad betekende een aantas ng van de rechtsorde; deze rechtsorde
acht te staat te beschermen.
Wortels van het publieke strafrecht; dit rechts is een West-Europese uitvinding en dateert uit het begin
van de der ende eeuw als product van de inquisi e. Het wortelt in een christendom dat alles van doen
hee met pauselijk imperialisme en niets met het evangelie. De Franse filosoof Voltaire schrij
treilend: ‘De inquisi e is een prach ge, zuiver christelijke vinding om de paus en de monniken meer
macht te verlenen en om van iedereen in het rijk een huichelaar te maken.’' Door middel van de
inquisi e poogde de paus mensen die er religieuze opva ngen op nahielden die afweken van de door
de kerk afgekondigde leer, op te sporen, te vervolgen, te bekeren en zo nodig - i.e. wanneer
(vermoedelijke) ke ers bleven ontkennen afvallig te zijn óf bleven weigeren zich tot het ware geloof te
bekeren - tot straf te veroordelen. Nu de kerk in navolging van Christus zelf geen mensen ter dood
mocht brengen, sloot zij een verbond met de wereldlijke macht, aan wie dit wel was toegestaan. Om
de ke erij effec ef te kunnen bestrijden hanteerde de kerk een procedure gekenmerkt door de
volgende elementen: ambtshalve procesvoering; ongelijkwaardige procespar jen; ac eve
opsporingsambtenaren en rechters; materiële waarheidsvinding en ra onele oordeelsvorming waarbij
de bekentenis van de verdachte een cruciale rol speelt; toepassing van tortuur ter verkrijging van een
bekentenis en verrich ng van geheim onderzoek. Evenals ke erij als zonde tegen de hemelse macht
werd beschouwd, werden misdaden voortaan als vergrijpen tegen de wereldlijke macht opgevat. Het
publieke inquisitoire strafrecht dat gedurende het Ancien Régime werd ingezet, bleek, zoals gezegd,
‘een voortreffelijk middel ter vergro ng van de vorstenmacht.
Kenmerkend voor het ancien regime: willekeurig, excessieve en ondoelma ge
machtsuitoefening van de staat.
Moderne conflictbeheersing (1800 - 1945)
Verlich ng: een stroming die, op basis van de redelijke gevoelens waar men over beschikt, de
opva ngen over poli ek, wetenschapen, moraal, religie en recht in de westerse wereld grondig hee
gewijzigd. Deels vormde zij een voortze ng van het denken uit de klassieke oudheid en renaissance.
De verlich ng ontstond in de 17e eeuw in Engeland en Schotland en bereikte in de 18e eeuw Frankrijk.
De verlich ng beleefde haar nabloei in de 19e eeuw in Duitsland.
De stroming van de Verlich ng hee ook invloed gehad op het recht. De Verlich ng vormt de bron van
vele theore sche grondslagen van het huidige strafrecht. Met de verlichte strafrechtshervorming
werden de laatste resten van het private ‘straf’recht opgeruimd en kwam het publieke strafrecht tot
volle bloei. Genoemde hervorming had hierdoor mede tot gevolg dat conflictbeheersing een
exclusieve staatsaangelegenheid werd; naast zijn taak nam hiermee ook de macht van de staat toe.
De verlichte strafrechtshervorming vond plaats in reac e op de inhumane en inefficiënte
strafrechtspleging uit het Ancien Régime die veelal werd gekenmerkt door draconische straffen ter
manifesta e van de macht van de vorst. Verlich ngsdenkers als Montesquieu en Beccaria realiseerden
zich dat het strafrecht niet alleen met meer rechtsbeschermende waarborgen voor de burger diende
te worden omgeven (rechtsbescherming), maar ook dat het voortaan efficiënter moest zijn in de
bewerkstelliging van bepaalde (crimineel- poli eke) doeleinden, waaronder niet in de laatste plaats
misdaadrepressie en -preven e (instrumentaliteit); rechtsbescherming en instrumentaliteit werden
gezien als twee inherente waarden van het strafrecht.
, Het doel van het misdaadrecht lag in deze periode niet primair bij conflictoplossing maar het werd ook,
of misschien beter gezegd vooral, een instrument voor de overheid om haar beleid te realiseren.
Wel werd nu ingezien dat straf omstreden is nu zij in de kern een inten onele leedtoevoeging inhoudt.
Straf en dreigen daarmee liggen moreel gezien gevoelig gelet op de regel; ‘behandel een nader zoals
jezelf behandeld wilt worden’ en de daaruit af te leiden morele basisnorm ‘schaad een ander niet’. Om
deze regels te respecteren werden in de strafrechtsfilosofie theorieën uitgedacht ter legi mering van
het publieke strafrecht: vergeldings- en preven etheorieën.
Preven etheorie:
Generale preven e: afschrikken van poten ële daders
Speciale preven e: verbetering van de situa e van één dader
Het mensbeeld van de Moderne Rich ng was naast determinis sch derhalve ook concreet.
Belangstelling voor de persoon van de dader hield direct verband met diens beoogde behandeling -
a ankelijk van zijn (on)verbeterlijkheid ter opvoeding/genezing óf ter opberging - opdat hij niet langer
een gevaar voor de samenleving zou vormen. Dit mensbeeld leidde ertoe dat de modernen een
geïndividualiseerd en gedifferen eerd sanc estelsel voorstonden inclusief (beveiligings)maatregelen
zoals terbeschikkingstelling en de mogelijkheid tot tot voorwaardelijke veroordeling en
invrijheidsstelling.
De modernen zagen het misdaadrecht primair als instrument om de samenleving te beschermen;
tegen het belang van maatschappijbescherming werden alle andere belangen afgewogen.
Gedurende de autoritaire periode van 1930 tot 1945 gold dat zowel de in de Klassieke rich ng
gewaarborgde individuele vrijheid als de zorg voor de persoon van de veroordeelde en een adequate
bestraffing of behandeling in de geest van de Moderne Rich ng in de knel raakten.
Onder meer het Nederlandse strafrecht, tradi oneel op Duits strafrecht georiënteerd, raakte zijn
humaniteit kwijt. Het idee van het strafrecht als neutraal bestrijdingsmiddel won steeds meer aan
terrein. Het strafrecht werd als neutraal bestrijdingsmiddel gezien vanwege de generale afschrikkende
werking van het strafrecht.
De verlich ng hee geleid tot twee verschillende strafrechtstheorieën; preven etheorie en
vergeldingstheorie en twee bijbehorende stromingen; de klassieke rich ng en de moderne rich ng.
Maar de uitdenkers van beide hebben uitdrukkelijk gesteld redelijk te werk te gaan. Hoe kan men dan
toch tot deze twee lijnen gekomen zijn?
Het lijkt erop dat Kant in zijn strafrecht-denken van een ander mens- en wereldbeeld is
uitgegaan dan Bentham. Deze constatering is van belang, aangezien stra heorieën - evenals
het hierop gebaseerde strafrechtssysteem - in laatste instan e liggen ingebed in een bepaald
mens- en wereldbeeld. Terwijl Kant uitging van het bestaan van een ingedetermineerde,
morele realiteit ‘boven’ de zintuiglijk waarneembare werkelijkheid, aanvaardde Bentham
slechts het bestaan van de zintuiglijk waarneembare werkelijkheid die volstrekt causaal
gedetermineerd is. In laatstgenoemde werkelijkheid is geen ruimte voor wilsvrijheid,
schuld/verwijtbaarheid en verantwoordelijkheid en derhalve ook niet voor vergelding. Evenals
Beccaria meende Bentham dat de mens zodanig in elkaar steekt dat hij voortdurend stree
naar geluk/genot, terwijl hij leed/pijn tracht te vermijden. Op dit feitelijke gegeven (de Engelse
calculerende zakenman) baseert hij vervolgens zijn u lis sche moraal (het grootste geluk voor
het grootste aantal mensen) en zijn op preven e gerichte stra heorie (ten behoeve van de
bewerkstelliging van het grootste geluk voor het grootste aantal mensen is soms straf nodig).
Volgens Kant dient de mens, voor zover hij deel uitmaakt van de ingedetermineerde, morele
realiteit, wel wilsvrij te worden geacht. En als wilsvrij wezen dient hij voor zijn aan schuld te
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller jannahv. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $9.55. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
59063 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 15 years now