Volledige samenvatting van het vak recht en samenleving (1ste master - UHasselt). Hierbij is gebruik gemaakt van de teksten en de powerpoints. Aan het einde van elk hoorcollege is ook een toepassing gemaakt van het systeemmodel van Easton.
Samenvatting recht en samenleving
1ste master rechten – Uhasselt
1
,Overzicht leerstof
1° Thema Burgerschap
Elchardus, M., Spruyt, B & Vanroelen, C. (2021). Sociologie. Een inleiding. 3e editie.
Hoofdstuk 13. Macht en de architectuur van de samenleving. Amsterdam: Pearson
Education, pp. 232-256
2° Thema Politieke partijen en pressiegroepen
Devos, C, & Steyvers, K (2020). Een plattegrond van de macht : inleiding tot politiek en
politieke wetenschappen. Hoofdstuk 7. Politieke partijen. Gent: Academia Press, p.438-
471
3° Thema Massamedia
Hendrix, H. & Konings, J. (2022). Praktijkboek Sociologie. Hoofdstuk 6: Macht.
Amsterdam: Boom, pp. 187-215
4° Thema Openbaar bestuur
Devos, C, & Steyvers, K (2020). Een plattegrond van de macht : inleiding tot politiek en
politieke wetenschappen. Hoofdstuk 10. Openbaar bestuur en beleidsvorming. Gent:
Academia Press, p.264-321
5° Thema Beleid en beleidsevaluatie
van den Berg, C.F. (2022). Openbaar bestuur, beleid, organisatie en politiek. Hoofdstuk
4. Beleidsprocessen. Wolters Kluwer, pp. 106-133
Systeemmodel van Easton
2
,Hoorcollege 1 – Burgerschap
Burgerschap
1) Recht en samenleving als een kwestie van macht;
2) Burgerschap als garantie op een minimum van macht;
3) Conflicten tussen belangen van burgers.
Veel economisch ontwikkelde landen zijn welvaartsstaten
• Deze zorgt voor een inkomen in geval van ziekte, invaliditeit, werkloosheid en ouderdom
• Op deze manier wordt ook de ongelijkheid onderdrukt
Art. 10 en 11 GW: Belgen zijn gelijk voor de wet en er is een verbod op discriminatie
➔ Hoewel gelijkheid gewaarborgd is, is er toch nog een sociale ongelijkheid tussen burgers op
basis van geslacht, leeftijd, handicap, afkomst, ..
Vb: loonkloof tussen mannen en vrouwen; meer vrouwen studeren dan mannen
1° CONCENTRATIE EN SCHEIDING VAN MACHT
Er zijn drie niveaus van ongelijkheid te onderscheiden
1. De verdeling van schaarse en beheerde goederen
2. Macht en machtswerving
3. Ongelijke beginkansen
a. 3de niveau van ongelijkheid: ongelijke beginkansen
Het 3de niveau heeft betrekking op de fundamenten van de macht of de spelregels waaraan het
gebruik van de macht gebonden is: ieder van ons heeft een bepaalde mate van macht
• Economische macht: over hoeveel geld je beschikt
Vb: iemand die over meer middelen beschikt, krijgt makkelijker dingen gedaan
• Politieke macht: iedereen die mag kiezen heeft reeds een mate van politieke macht
Vb: mag je kiezen? Ben je verkiesbaar? Zit je in de gemeenteraad? Werk je voor een overheid?
• Sociale macht: de manier waarop je in de samenleving kan bewegen, namelijk kennis van
waar instanties zijn en weten hoe je bepaalde sociale problemen moet oplossen
Vb: wanneer ik ontslagen word, kan ik een werkloosheidsuitkering aanvragen bij de VDAB
• Culturele macht: waarden en normen, alsook smaakpatronen die aantonen hoe gecultiveerd
of geschoold een persoon is
Vb: met mes en vork kunnen eten, klassieke muziek appreciëren, …
Vergelijking met Monopoly: de spelregels
• Bij een spel zijn er gelijke beginkansen in de samenleving zijn er ongelijke beginkansen
Vb: iemand die geboren wordt met een bruine huidskleur heeft minder kansen op een goede
job en minder kans om een huis te huren
• Spelregels wijzigen niet tijdens het spel in de samenleving veranderen regels wel
3
, b. 2de niveau van ongelijkheid: macht en machtswerving
Het 2de niveau betreft een ‘maatschappelijk spel’ waarbij de verschillende soorten macht worden
verworven, in elkaar omgezet en gecombineerd
• Economische macht
• Politieke macht
• Sociale macht
• Culturele macht
Vergelijking met Monopoly: de wijze waarop het spel zelf wordt gespeeld
• De wijze waarop de spelers hun geld besteden, straten verwerven en huizen aankopen
• Spelers die met meer en minder inzicht, talent en geluk, naar macht streven
c. 1ste niveau van ongelijkheid: verdeling van schaarse en beheerde goederen
De verdeling van schaarse en beheerde goederen heeft een grote invloed op de wijze waarop mensen
tegen het leven aankijken, waarbij er een ongelijke verdeling is in
• Economisch kapitaal
• Politiek kapitaal
• Sociaal kapitaal
• Cultureel kapitaal
Vergelijking met Monopoly: het gaat over de uitkomst van het spel
• Het gaat over de verdeling van de inzet van het spel, namelijk van straten, huizen en geld
• Er zijn winnaars en verliezers, armen en rijken
Algemeen
De verschillende soorten macht kunnen in elkaar worden omgezet
• Controle over schaarse goederen of geld kan bijvoorbeeld via een grote politieke campagne
worden vertaald in een politiek mandaat;
• Politieke macht kan bijvoorbeeld worden omgezet in een reputatie van expertise, invloed en
ruime toegang tot sociale netwerken, die dan weer via bestuursmandaten in grote bedrijven
in economische macht kan worden vertaald.
De regels in de samenleving die worden opgelegd aan de omgang met macht, bepalen de
architectuur van die samenleving – het verband wordt gezocht a.d.h.v. 3 invalshoeken
1) Beperkingen die worden opgelegd aan de omzetbaarheid of ruilbaarheid van soorten macht;
2) De minima van macht die aan elke burger worden gegeven;
3) EN de conflicten die zich vormen rond de spelregels zelf.
Mensen zijn voortdurend bezig met het verwerven en het gebruik van macht + het omzetten van de
ene soort macht in de andere
➔ Sommigen doen dat bewust en planmatig, maar sommigen beginnen daaraan vanuit een
geprivilegieerde positie
In de geprivilegieerde positie worden ze geboren in een familie die veel macht, financiële middelen,
politieke ervaring en sociale relaties heeft die ze aan hun kinderen kunnen doorgeven
= een heersende klasse
4
,Theorie van de heersende klasse (C. Wright Mills – 1956)
De heersende klasse concentreert economische, politieke, sociale en culturele macht
• De harde, machtige kern van de elite is vooral economisch opgetrokken
• De macht wordt binnen de heersende klasse doorgegeven
- Via sociale overerving: van vader op zoon of een bedrijfsleider die zijn opvolger kiest
- OF via coöptatie van nieuwe, talentrijke leden die worden gekozen
De heersende klassentheorie van Mills werd verder uitgebouwd door William Domhoff (1998)
• De heersende klasse is niet gewoon een verzameling van mensen met macht, maar een echte
groep met samenhang en ontmoetingsplaatsen
• Het gaat niet enkel over het vermogen, maar ook over posities, lidmaatschap van selecte
clubs en de reputatie machtig te zijn
Vb: de heersende klasse hebben bestuursmandaten, vormen sociale netwerken, ontmoeten
elkaar in stichtingen, kiezen dezelfde vakantiebestemmingen, gaan naar de opera, …
Heersende klasse versus pluralisme
Pluralistische/meerdimensionale kijk op macht, die zich afzet van de theorie van de heersende klasse
• Verschillende vormen van macht kunnen ook tegen elkaar gebruikt worden;
- Verschillende groepen kunnen zich organiseren voor het verwerven van politieke,
wetgevende of andere macht;
- Vb: sociale bewegingen, middenveldorganisaties, belangengroepen/pressiegroepen
• Die macht kan gebruikt worden besluitvorming te beïnvloeden of op een andere manier hun
belangen veilig te stellen.
Maar in de hedendaagse samenleving is er zeker sprake van een machtselite
• Deze verenigt veel macht en is onderling verbonden met elkaar
Deze beschermt haar economische macht via politieke en juridische middelen + kan haar
economische macht omzetten om de toegang tot andere machten te bepalen
• Er is zelfs toenemende concentratie van macht, binnen een in omvang beperkte toplaag van
de kapitalistische samenleving wereldwijd (de rijken worden rijker)
• De elite is wel diverser en internationaler geworden
Vb: meer vrouwen en niet-witte leden, Trump, Elon Musk, Vlaamse ministers, …
Sociale bewegingen, kritische stemmen en democratische politieke processen bieden wel een
tegengewicht aan de machtselite
➔ Het pluralistisch perspectief wijst erop dat de wereld geleidelijk kan worden veranderd via
inzet in bewegingen en partijen
Scheiding der machten
Scheiding der machten = verhinderen dat wat waar, mooi of rechtvaardig is volledig door politieke of
economische macht wordt bepaald
• Dit is de meest voordehand liggende manier om de omzetbaarheid van macht te beperken
• Voorbeelden
- Men kan een zetel in het parlement, een universitair diploma of een overheidsbeslissing
in principe niet rechtstreeks kopen
- Geen vriendjespolitiek bij benoemingen of aanbestedingen, geen corruptie
- Kiezers mogen niet gebonden worden via persoonlijke economische voordelen
• Om dit te kunnen garanderen, zijn er regels en sanctioneringen opgelegd
5
, 2° BURGERSCHAP ALS GARANTIE – EEN GEGARANDEERD MINIMUM AAN MACHT
Burgerschap krijg je op basis van het lidmaatschap van een samenleving
• Het gaat over een formeel lidmaatschap van een formele samenleving (zoals een staat)
• Wordt geassocieerd met rechten en plichten
Vb: recht op bescherming, opkomstplicht
Groei van het moderne burgerschap (T.H. Marshall – 1949)
Vanaf de 18de eeuw werden aan het burgerschap verschillende soorten rechten gekoppeld
1. 18de eeuw: formele burgerrechten
- Afschaffen privileges clerus en adel
- Recht op toegang tot alle beroepen
- Recht op vereniging
- Recht op vrije meningsuiting
2. 19e eeuw: politieke rechten
- Universeel, enkelvoudig stemrecht
- Burgerrechten, politieke rechten
Burgerrechten en politieke rechten leggen de grondslag voor een pluralistische samenleving
3. 20ste eeuw: sociale rechten
- Bestaansminima (leefloon)
- Geneeskundige verzorging
- Pensioen
- Steun bij arbeidsongeschiktheid
Vooral na WO II, waarbij er een groeiend besef was dat formele burgerrechten en politieke
rechten niet altijd volstaan om op een volwaardige manier aan het maatschappelijke leven te
kunnen deelnemen
De ontwikkeling van het moderne burgerschap is een manier om de ongelijkheden in de
klassenmaatschappij te beperken
➔ Een minimum aan macht voor alle leden, op basis van burgerschap
Machtsdimensie Vorm van de minima
Economische macht Sociale bescherming biedt een minimum aan economische macht
• Leefloon, bijstand
• Vervangingsinkomen
• Verplichte ziekteverzekering
Politieke macht Stemrecht en actieve burgerrechten bieden een minimum aan
politieke macht
Sociale macht Burgerrechten, recht op vereniging en steun aan vereniging en actief
burgerschap bieden een minimum aan sociale macht
Culturele macht Gratis of goedkoop onderwijs, kansen op levenslang leren en steun
voor cultuurparticipatie bieden een minimum aan culturele macht
6
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller LawStudentUHasselt. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $9.64. You're not tied to anything after your purchase.
