Hierbij bied ik mijn samenvatting aan van het boek 'Geschiedenis & Samenleving: Kennisbasis inhoud en didactiek'. In deze samenvatting staan de hoofdstukken 1 tot en met 10 uitgewerkt. Het gaat in mijn samenvatting dus om de kennisbasis inhoud.
Geschiedenis en de samenleving
Samenvatting
1. Tijd van Jagers en Boeren
1.1 Ooit is alles begonnen
De aarde is vijf miljard jaar geleden als een hete gas- en stofwolk in het heelal ontstaan. Het uiterlijk
van de aarde is in de loop der tijd veranderd. Het eerste leven is ontstaan in de zeeën (algen). 400
miljoen jaar geleden ontstaat leven op het land (varens en paardenstaarten). In de zee komen
kwallen, vissen. Daarna de eerste amfibieën. 220 miljoen jaar geleden kikkers, schildpadden,
krokodillen, hagedissen en dinosauriërs. 65 miljoen jaar geleden ontwikkelen olifanten, neushoorns,
ratten, apen, kamelen, konijnen, koeien, paarden, potvissen en zeerobben. Vanaf 3 miljoen jaar
geleden mammoeten, reuzenherten, dolfijnen en de mens.
De mens is een afsplitsing van mensapen, dit is zo’n vijf miljoen jaar geleden gebeurd. Mensapen
worden de handige mens (Homo habilis), die zelf al werktuigen maakt en de rechtopgaande mens
(homo erectus). Tussen 200.000 en 100.000 jaar geleden ontstond de Denkende mens (homo
sapiens).
1.2 Jagers-verzamelaars: Rendierjagers
De oudste sporen van menselijke activiteiten in Europa dateren van ongeveer 700.000 jaar geleden
(Italië). Voor Noord-Europa zijn er sporten tot 400.000 jaar geleden.
Tot 35.000 jaar geleden hebben de Neanderthalers geleefd. Over het verdwijnen van hen zijn geen
bewijzen. De oudste mensen zijn jagers-verzamelaars en leven als nomaden. De kenmerken van de
nomadische levenswijze zijn:
- Het voedsel wordt verkregen door verzamelen, jagen en vissen;
- De mensen wonen in tijdelijke kampementen in de nabijheid van voedsel;
- De mensen volgen kudden dieren;
- De enige sporen die de mensen achterlaten, zijn sporten van hun kampementen.
Jagers-verzamelaars:
- Leven in groepen van +/- 25 mensen.
- Een groep maakt deel uit van een stam van +/- 500 leden.
- Groepen van dezelfde stam kunnen communiceren en hebben gezamenlijke bijeenkomsten
(o.a. uitwisseling huwelijkspartners).
- Via verzamelen wordt de basis voor voedselvoorziening verworven.
Vanaf 30.000 jaar geleden is de Homo sapiens in staat beeldjes en schilderingen te maken (meestal
dieren en jagen).
10.000 jaar geleden werd het warmer en kwamen mensen terug naar de Lage Landen, de
Rendierjagers:
- Hoofdvoedsel is rendier.
- Ze volgen kudden.
- Wonen in tenten, bestaande uit stokken met rendierhuiden, vastgezet met stenen en
botten.
- Ze hebben vuurstenen werktuigen, harpoenen, pijl en boog, etc.
,Rond 8.000 v. Chr. Trekken ze met de ijsrand naar het noorden. Het wordt nu het woongebied van
de jagers-verzamelaars. Door het ontstaan van nieuw landschap vanaf ongeveer 6000 v. Chr.
(loofbossen, wassen, kwelders en veen) trekken jagers-verzamelaars rond in hun eigen gebied en
niet meer achter kudden aan.
1.3 De eerste boeren: Bandkeramiekers en Hunebedbouwers
Een ontwikkeling met verstrekkende gevolgen voor de mensheid is de overgang van jagen en
verzamelen naar landbouw. Eerst ontstaat akkerbouw, daarna veeteelt. Benaming hiervoor is
Neolithische Revolutie.
1.3.1 Jagers-verzamelaars worden boeren
De oudste sporen van akkerbouw stammen uit 9000 v. Chr., veeteelt 7500 v. Chr. De aanwezigheid
op grote schaal van granen en dieren maakt het mogelijk dat jagers-verzamelaars minder nomadisch
gaan leven. Dankzij voedselproductie gaan mensen zich specialiseren en wordt de samenleving op
een andere wijze georganiseerd.
1.3.2 Bandkeramiekers
In Midden-Europa ontstaat een cultuur van landbouwers, die genoemd is naar hun aardewerk: de
Bandkeramische cultuur. Ze vestigen in het huidige Zuid-Limburg. De nederzettingen worden om
onverklaarbare redenen omstreeks 4900 v. Chr. verlaten. De eerste boeren trekken naar een
lössplateau bij Elsloo en Sittard. Hier stichten ze dorpen. Ze bouwen lange, rechthoekige huizen. Van
groot belang bij de landbouw is löss, vruchtbaar en makkelijk te bewerken. Ze jagen nog wel, maar
een stuk minder. De belangrijkste cultuuruiting van de Bandkeramiekers zijn bolvormige potten met
versieringen in de vorm van banden.
1.3.3 Hunebedbouwers (3400 tot 2850 v. Chr.)
De eerste echte agrarische samenleving ten noorden van de grote rivieren is die van de
Hunebedbouwers, met als kerngebied Drenthe. Een andere naam is Trechterbekervolk. Dit verwijst
naar een kenmerkende vorm van een veelvuldig voorkomende pot: de trechterbeker.
Er zijn verschillende locaties van nederzettingen van Hunebedbouwers in Drenthe bekend. Er wordt
uitgegaan van kleine nederzettingen van drie huizen met zo’n twintig bewoners. Er wordt eten
verbouwd, vee gehouden en ook nog gejaagd. De gebruiksvoorwerpen zijn vaak van vuursteen. Ze
maken fraai versierd aardewerk in verschillende vormen.
Vermoedelijk zijn hunebedden meer dan alleen grafkamers: het zijn rituele centra, waar contact
onderhouden wordt met de voorouders. Ook worden ze beschouwd als merktekens voor een
territorium.
1.3.4 Latere bewoners van de Lage Landen tot de komst van de Romeinen
Omstreeks 3000 v. Chr. komen nieuwe bewoners uit Oost-Europa naar de lage landen. Zij zijn het
Strijdhamer- of Standvoetbekervolk. Het zijn vooral veeboeren die zich vestigen in Noord- en
Midden Nederland. Ongeveer 2300 v. Chr. komt het Klokbekervolk naar Midden- en West
Nederland. Nieuwe ontwikkelingen zijn het gebruik van massief eikenhouten wagenwielen en de
import van koperen voorwerpen.
Van koper wordt overgeschakeld op brons. De steentijd maakt plaats voor de bronstijd (2100 tot 700
v. Chr.). Vanaf 700 tot 50 v. Chr. belanden we in de IJzertijd. Bewoners verlaten dan Drenthe en gaan
zich vestigen in Fries-Groningen. Terpen worden gebouwd om de mensen te beschermen tegen het
water tot ongeveer 1000 na Chr. Vanaf dan worden dijken aangelegd.
, Tegen het einde van de IJzertijd – het begin van de historie – wonen in de Lage Landen Germaanse
stammen (Friezen, Tubanten, Kelten). Zodra er geschriften zijn die we kunnen lezen eindigt de
prehistorie en begint de historie. Voor de Lage Landen is het einde van de prehistorie vastgelegd op
ongeveer 50 v. Chr. vanwege de vermelding van de Lage Landen in Romeinse geschriften uit die tijd.
2. Tijd van Grieken en Romeinen
2.1 Het verschijnsel stad
Van agrarisch naar agrarisch-stedelijke samenleving.
In deze tijd neemt de stad een steeds belangrijker plaats in de samenleving in. Een stad kan zich van
het omringende platteland onderscheiden door:
- De aanwezigheid van stadrechten.
- De concentratie van grote aantallen mensen op klein grondgebied.
- De samenstelling van de beroepsbevolking, waarbij handelaren en ambachtslieden ver in de
meerderheid zijn t.o.v. de landbouwers.
- De veelheid aan functies (bestuurlijke, economische, culturele, etc.).
- De afbakening t.o.v. het platteland zoals een stadsmuur.
2.1.1 De oudste steden
Vanaf 9000 v. Chr. ontwikkelen zich steden:
- Tell es Sultan (Jericho)
- Catal Hüyük
- Oer en Oeroek
- Memphis
- Thebe
- El Amarna
Dit zijn de hoogtepunten uit de stedelijke ontwikkeling tot aan de stichting van Rome
2.1.2 De verspreiding van het verschijnsel stad
Stadstaten ontwikkelen zich door groei van de bevolking, gekoppeld aan uitbreiding en intensivering
van de landbouw. Griekenland had maar een beperkte hoeveelheid aan landbouwgrond. Mensen
emigreren naar Sicilië en Zuid-Italië. Deze nieuwe steden bevorderen de handel in het Middellandse
Zeegebied. Athene is hierin de belangrijkste stadstaat, hierin hadden alle burgers burgerrecht
(behalve vrouwen en slaven).
De Grieken beschikken over een letterschrift.
Op 21 april 753 v. Chr. is Rome gesticht door Romulus en Remus. De stad wordt het hart van het
grote Romeinse Rijk.
2.2 Van stadstaat tot wereldmacht
Rome is gebouwd op zeven heuvels. Vanuit hier veroveren de legers de hele kustlijn van het
Middellandse Zeegebied. Julius Caesar valt in de eerste eeuw v. Chr. Gallië binnen. Door zijn
successen krijgt hij veel macht. Dit zint veel anderen niet en in 44 v. Chr. wordt hij vermoord. Aan
Caesar hebben we de tijdrekening te danken (jaar, maand).
Zo’n rijk vraagt om goede organisatie:
- De legers zijn superieur aan die van de anderen.
- Er wordt een wegennet aangelegd.
- Organisatie van het rijk wordt betaald via heffing van belastingen.
- Grondbezit wordt vastgelegd in kadastrale kaarten.
- Steden worden aangelegd volgens vast patroon:
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller KellyLageweg. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $5.97. You're not tied to anything after your purchase.
