Een uitgebreide samenvatting voor het vak Rechtspsychologie, gedoceerd door Prof. Lore Mergaerts in AJ , en aangevuld met eigen notities + enkele passages uit het handboek. Andere passages in het handboek zijn niet noodzakelijk om een goed cijfer te behalen.
Samenvatting Rechtspsychologie
DEEL I. EEN KORTE INLEIDING IN DE (RECHTS)PSYCHOLOGIE ............................................................................ 3
1. Een schets van de (rechts)psychologie (HB H1, H2 & H3)............................................................................... 3
1.1. De oorsprong en geschiedenis van voor het recht relevante psychologie ...................................... 3
1.2. Rechtspsychologie als één van de verschillende op het recht toegepaste en voor het recht
relevante psychologische disciplines ............................................................................................................... 4
1.3. De doelstellingen en reikwijdte van de rechtspsychologie ................................................................. 5
1.4. De context en doorwerking van het rechtspsychologische onderzoek ............................................... 5
2. De binnen de (rechts)psychologie gehanteerde methoden en technieken van onderzoek (HB H2, H3 (p. 64
e.v.)) .................................................................................................................................................................... 6
2.1. De rechtspsychologie als empirische wetenschap .............................................................................. 6
2.2. De rechtspsychologie: een overwegend kwantitatief experimentele traditie ..................................... 6
2.3. Beperkingen van het bestaande rechtspsychologische onderzoek ..................................................... 8
DEEL II. THE BIGGER PICTURE: HET BELANG VAN HET VINDEN EN TOEPASSEN VAN BEST PRACTICES ............. 10
3. De waarheidsvinding en procedurele rechtvaardigheid ................................................................................ 10
4. Gerechtelijke dwalingen (HB H31, H35) ........................................................................................................ 10
4.1. Concept ............................................................................................................................................. 10
4.2. Prevalentie wereldwijd ...................................................................................................................... 10
4.3. De afwezigheid van erkende onterechte veroordelingen in België ................................................... 10
4.4. De oorzaken van gerechtelijke dwalingen ......................................................................................... 11
4.5. Het voorkomen en herstellen van gerechtelijke dwalingen .............................................................. 14
5. Het waarborgen van de procedurele rechten van de betrokkenen ............................................................... 14
5.1. De relevantie van internationale en Europese mensenrechten ........................................................ 14
5.2. Het risico op een schending van het recht op een eerlijk proces ...................................................... 15
5.3. De impact op andere fundamentele rechten .................................................................................... 15
DEEL III. HET BEKOMEN VAN INFORMATIE VAN PARTIJEN BETROKKEN IN EEN PROCEDURE ........................... 15
6. Bij wijze van achtergrond: enkele basisprincipes met betrekking tot waarneming en geheugen (HB H12,
H13) ................................................................................................................................................................... 15
6.1. De werking van het geheugen ........................................................................................................... 15
6.2. Invloeden op het geheugen............................................................................................................... 16
6.3. Pseudoherinneringen (valse herinneringen) ..................................................................................... 19
6.4. Verdringing en hervonden herinneringen ......................................................................................... 19
6.5. Geheugenverlies voor een delict? ..................................................................................................... 20
7. Het onderzoeken en wegen van scenario’s en het belang van alibi’s (HB H10) ............................................. 21
7.1. Alternatieve scenario’s ...................................................................................................................... 21
7.2. Een alibi als het startpunt van een alternatief scenario .................................................................... 21
7.3. De beoordeling van de geloofwaardigheid en waarachtigheid van een alibi .................................... 22
7.4. Enkele kanttekeningen bij de beoordeling van de geloofwaardigheid van alibi’s ............................. 26
8. Het (ver)horen van betrokkenen (HB H16, H28 & H31)................................................................................. 27
8.1. De centrale rol van verklaringen in procedures ................................................................................ 27
8.2. Verschillende verhoorstijlen en hun impact ...................................................................................... 27
8.3. De noodzaak van toegenomen op best practices gebaseerde training en opleiding ........................ 31
9. Kwetsbare personen ...................................................................................................................................... 34
9.1. Kwetsbaarheid en kwetsbare personen: what’s in a name? ............................................................. 34
9.2. De kwetsbaarheid van verdachten (HB H30, H31 (& H18)) .............................................................. 37
9.3. Kwetsbare getuigen en slachtoffers (HB H14) ................................................................................... 40
9.4. Enkele reflecties bij de waarborgen voor kwetsbare personen in de Belgische context................... 41
1
, 10. Op zoek naar de waarheid: leugendetectie (HB H23, H25) ......................................................................... 42
10.1. Concepten ..................................................................................................................................... 42
10.2. Fysiologische technieken: de polygraaf (HB H24) ......................................................................... 42
10.3. Verbale leugendetectiesignalen (HB H26) ..................................................................................... 45
10.4. Een bijzondere vorm van ‘misleiding’ als obstakel van leugendetectie: malingering (Tekst Toledo
(Boskovic)) .................................................................................................................................................... 47
11. Het identificeren van daders: ooggetuigenherkenningen (HB H20 & H21 (tot p. 416)) .............................. 48
11.1. Meervoudige confrontaties / lineup procedures .......................................................................... 48
11.2. Verschillende procedures .............................................................................................................. 49
11.3. De in acht te nemen variabelen om de kwaliteit van een lineup en de uitkomst ervan te
beoordelen .................................................................................................................................................... 50
12. Het bekomen en beoordelen van informatie in enkele specifieke niet-strafrechtelijke contexten ............... 52
12.1. Familierecht: echtelijke geschillen en echtscheidingsprocedures (HB H14 & H17) ...................... 52
12.2. Asielprocedures (HB H19) ............................................................................................................. 54
12.3. Conflicten met betrekking tot het merkenrecht (Tekst Toledo (Wagenaar)) ................................ 55
DEEL IV. JURIDISCHE BESLUITVORMING EN DE TOTSTANDKOMING EN PREVENTIE VAN BIAS EN FOUTEN ...... 58
13. De psychologie over hoe mensen denken en beslissingen nemen ............................................................... 58
13.1. Beslissingen in het dagelijks leven ................................................................................................. 58
13.2. Rechterlijke en jurybesluitvorming (HB H4) .................................................................................. 59
14. Bias bij (juridische) besluitvorming ............................................................................................................. 61
14.1. Heuristieken (HB H6) ..................................................................................................................... 61
14.2. Attributie (HB H32) ........................................................................................................................ 61
14.3. Enkele specifieke biases onder de loep ......................................................................................... 64
14.4. De invloed van psychologische mechanismen op de rechterlijke straftoemeting (HB H33) ......... 67
14.5. Enkele bijkomende obstakels bij juridische besluitvorming .......................................................... 68
15. De rol van deskundigen (HB H7 & H8) ......................................................................................................... 71
15.1. De rol en meerwaarde van deskundigenexpertise ........................................................................ 71
15.2. Bias bij de besluitvorming door experts ........................................................................................ 72
15.3. De preventie van ondeugdelijke praktijken en bias....................................................................... 74
EXTRA ............................................................................................................................................................ 77
Feit/mythe? ....................................................................................................................................................... 77
Nog enkele voorbeeldexamenvragen (AJ 24-25) ............................................................................................... 78
2
,DEEL I. EEN KORTE INLEIDING IN DE (RECHTS)PSYCHOLOGIE
1. Een schets van de (rechts)psychologie (HB H1, H2 & H3)
1.1. De oorsprong en geschiedenis van voor het recht relevante psychologie
• Niet nieuw – psychologie kent een lange traditie (situeert uit de 19e eeuw)
• Toepassingen van psychologie binnen het recht: Duitse roots
William Stern (= grondlegger) Hugo Münsterberg
o William Stern:
▪ Veel actief geweest in Amerika maar toch dus Duitse roots
▪ Focust op de feilbaarheid van het geheugen van getuigen en hun verklaringen & hoe
waarnemingen niet perfect kunnen zijn. Hij bewijst dit adhv kleine experimenten.
▪ Grondlegger van specifiek onderzoekje: Mock Crime Studies = lesgeven aan unief, zette een
misdrijf in scene en vroeg dan aan de studenten wat ze zagen. Op basis daarvan was duidelijk
dat er veel verschillende verhalen waren.
▪ Bood zich later ook aan als getuigendeskundige in onderzoeken om getuigenissen te analyseren
en de waarheid ervan na te gaan
o Hugo Munsterberg:
▪ Doet alsof hij alles is begonnen, maar eigenlijk werk van Stern overgenomen en niet
aangegeven
▪ Hij heeft een heel belangrijk werk geschreven ‘on the witness stand”.
▪ Zit ongeveer in dezelfde periode als Stern.
▪ Probleem bij hem was dat hij verder bouwde op de studies en experimenten van Stern, maar hij
was ook niet constructief kritisch naar alle mensen en interactie toe.
✓ Hoe hij kritisch was: “juristen weten niet goed hoe ze die situaties moeten beoordelen
=> ze moeten luisteren nr de (rechts)psychologen”
✓ Hij hield er geen rekening mee dat de wet nu eenmaal een menselijk werk is waar
fouten kunnen gemaakt worden
✓ Dit leidde in Amerika tot Psychology against the law
• Focus op de feilbaarheid van het geheugen van getuigen en hun verklaringen
o Perfecte waarneming bestaat niet, maar vergeten is niet de norm
o Grootste brok aan rechtspsychologisch onderzoek vroeger was geheugen (sindsdien zijn er ook andere
gebieden onderzocht
3
, • Psychologie & recht: een geslaagd en gelukkig huwelijk?
=> Neen, “clash” tussen psychologie & recht
Psychologie Recht
Door hun aard Descriptief karakter: data uit experimenten Prescriptief karakter: op
met mensen verzamelen, met deze data kan voorhand regels maken
men descriptief te werk gaan => achteraf (anticiperen op gedrag dat nog
moet komen) => vooraf
(On)zekerheid en Onzeker en onduidelijk: in een psychologisch (Meer) zeker en duidelijk:
(on)duidelijkheid deskundigenverslag zal nooit met zekerheid iemand is bv schuldig of
kunnen zeggen dat iets (bv. een waarneming) onschuldig
klopt. Alleen “waarschijnlijk dit of dat”.
Focus Globale focus/groepsniveau/gemiddelden: Individuele gevallen:
conclusies genomen uit het gedrag van een Geen enkele situatie is dezelfde
zeer grote groep mensen, daarom werken en daarom kan je nooit zeker zijn
die uitspraken ook enkel op dat niveau van dat de analyse van de grootte
grootte van groepen. Globaal genomen gaat groep ook toepasselijk gaat zijn
een grote groep mensen zich “zo” gedragen op de specifieke situatie
=> werken veel met gemiddelden waarmee je in het recht
geconfronteerd wordt
Directional condition- Proberen in te schatten wat de kans is dat Je hebt de uitkomst, het gedrag,
probleem iets zich gaat voordoen als er een specifieke en je wilt weten wat de kans is
situatie is (bv. gegeven deze afstand => wat is dat de uitkomst bekomen werd
de kans dat het gedrag gesteld werd?) adhv de situatie
1.2. Rechtspsychologie als één van de verschillende op het recht toegepaste en voor het
recht relevante psychologische disciplines
• Vooral onderscheid tussen aantal disciplines van belang
o Rechtspsychologie
o Forensische psychologie (Let op “forensic psychology” = rechtspsychologie =/ forensische psychologie)
o Criminologische psychologie
o (Sociale psychologie)
4
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller StuviagebruikerKUL123. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $11.26. You're not tied to anything after your purchase.
