Class notes
College Aantekeningen Grondwettelijk Recht 2024 - Semester 2
- Course
- Institution
- Book
College aantekeningen voor grondwettelijk recht gegeven door S. Sottiaux. Bevat alle notities van alle lessen.
[Show more]
Connected book
Book Title:
Author(s):
- Edition:
- ISBN:
- Edition:
Seller
Follow
plagentplumster
Content preview
Jaar 1 - Semester 2Bachelor Rechten KUL
Grondwettelijk recht 2024 - C02Y9A
INHOUDSOPGAVE
1. BASISBEGRIPPEN EN CENTRALE THEMA’S ..................................................... 2
2. BRONNEN VAN HET GRONDWETTELIJK RECHT ........................................... 15
3. VERHOUDINGEN IN DE GELAAGDE RECHTSORDE ........................................ 29
4. DE DEMOCRATIEVORM .................................................................................. 38
5. DE REGERINGSVORM .................................................................................... 51
6. STAATSVORM ................................................................................................ 61
7. GRONDRECHTEN: ALGEMENE INLEIDING .................................................... 78
8. GRONDRECHTEN: HET RECHT OP VRIJHEID VAN MENING EN
MENINGSUITING ........................................................................................... 92
9. GRONDRECHTEN: VRIJHEID VAN VERGADERING EN VERENIGING ............. 96
10. GRONDRECHTEN: DE VRIJHEID VAN GEDACHTE, GEWETEN EN
GODSDIENST ................................................................................................. 98
11. GRONDRECHTEN: HET RECHT OP EERBIEDIGING VAN HET PRIVÉ-
LEVEN .......................................................................................................... 100
12. GRONDRECHTEN: HET GELIJKHEIDSBEGINSEL ......................................... 103
13. GRONDRECHTEN: OVERIGE RECHTEN IN DE GRONDWET ......................... 107
Pagina 1 van 110
, 1. BASISBEGRIPPEN EN CENTRALE THEMA’S
Praktische afspraken
• Professor S. Sottiaux
• Cursus
▪ Alles staat in de cursus
▪ S. Sottiaux, Grondwettelijke recht, intersentia, 2021
▪ S. Sottiaux en M. Van de Laak, 2031, Het einde van België? De Eenhoorn, 2020
➢ Aanvulling – niet verplicht
▪ Wetboek (bv. VRG Codex)
▪ Website:
➢ www.belgischegrondwet.be
➢ www.youtube.co/@degrondwetvooriedereen/videos
• Examen
▪ 3 uur schriftelijk
➢ Afdeling 7: overige rechten in GW – geen vragen hierover (vanaf blz.
440)
▪ Kennis, inzicht en mening
▪ Casus
• Colleges
Schema
I. De functies van de grondwet
II. De Grondwet in materiele en formele zin
III. Enkele belangrijke classificaties
a. De grondwet en de democratievorm
b. De grondwet en de regeringsvorm
c. De grondwet en de staatsvorm
IV. Enkele centrale thema’s van het publiekrecht
Basisbegrippen en centrale thema’s
• De Amerikaanse afhankelijkheidsverklaring – Thomas Jefferson 1776
• Artikel 16 Franse Verklaring van de Rechten van de Mens en de Burger, 26 august
1789
Pagina 2 van 110
, • Die twee verklaringen waren de voorlopers van eerste twee grondwetten in de
moderne betekenis van het woord – de Amerikaanse grondwet 1787 en de Franse
grondwet van 1791. En hebben invloed op de Belgische grondwet van 1831. De
Amerikaanse grondwetten zijn ook beïnvloed door de charters van de lage landen en
Europa (b.v. Magna Carta en Charter van Korteberg)
I. De functies van de grondwet
• Eerste functie: democratische organisatie van de overheidsmacht
• Tweede functie: beperking van de overheidsmacht
Eerste functie: de democratische organisatie van de overheidsmacht
• Een grondwet creëert een overheid, een staat, een politieke gemeenschap
‘constitueert’ (vormgeven) zich in de grondwet tot een rechtsgemeenschap.
• Door het aannemen van grondwet wordt bevoegdheden/macht toegekend aan
instellingen en organen.
• Grondwet daarom hoogste norm binnen een rechtsorde.
▪ Primaire rechtsbron binnen elke rechtsorde
▪ De geldigheidsvoorwaarden voor secundaire rechtsvorming opgenomen in
grondwet. Dus staat hoe andere wetten kunnen worden aangenomen.
• Volkssoevereiniteit/ consent
▪ Het volk recht om de grondwet aan te nemen en moet instemmen
Tweede functie: het beperken van diezelfde democratische overheidsmacht
• Elke grondwet heeft tot doel om de georganiseerde overheidsmacht tegelijkertijd ook
te beperken. Wordt gedaan door twee technieken.
▪ (1) Machtenscheiding/ spreiding
➢ Democratisch organiseren van het bestuur
➢ Horizontale machtenscheiding: taken/bevoegdheden binnen één en
hetzelfde overheidsverband/ territoriale omschrijving worden
verdeeld tussen verschillende instellingen of ambten. Bv binnen het
Federale Belgen, binnen de EU, binnen de stad Kortrijk etc.
Montesquieu en Locke
− Trias Politica – Montesquieu, De L’esprit des Lois 1748
(wetgevende functie, uitvoerende functie, rechterlijke functie).
Pagina 3 van 110
, De drie functies worden toebedeeld aan drie onverdeelde
staatsmachten. Om machtsmisbruik te vermijden moet het
gescheiden zijn om tegengewicht te bieden tussen de machten.
Montesquieu pleiten voor checks and balances en was
geïnspireerd door het Britse parlement systeem en had dat
voor ogen.
− Absolute machtenscheiding ↔ machtsevenwicht / checks
and balances
❖ Bij absolute machtenscheiding als ware drie muren
tussen de drie staatsmachten. Ieder heeft zijn eigen
functie om uitoefen zonder inmenging of controle van
andere staatsmacht
❖ Bij machtsevenwicht, geen ondoordringbare muur
staat maar op elkaar zijn aangewezen. Elkaar
controleren en soms participeren in de uitoefening van
elkaars functie.
❖ Het Belgisch Parlementair systeem, de wetgevende
functie wordt niet enkel uitgevoerd door de wetgevende
parlement kamer in de senaat maar ook de uitvoerende
macht de Koning – de regering, participeert in de
uitoefening van de wetgevende functie – het initiatief
kan uitgaan van de Koning (Wetsontwerp) en de
bekrachtiging en afkondiging door de Koning of de
regering.
❖ Een ander voorbeeld in België is dat de regering het
vertrouwen moet genieten van de meerderheid van het
parlement.
❖ In België, kan de rechter het bestuur controleren –
artikel 159 GW. De rechter moet de besluiten buiten
toepassing laten wanneer in strijd zijn met hogere
normen.
− De horizontale machtenscheiding ook voordelen voor
arbeidsverdeling/ functionele specialisatie. Dit heeft als
Pagina 4 van 110
, voordeel dat iedereen zich kan toeleggen op zijn of haar taak en
zich daarin specialiseren en daarin de onafhankelijkheid.
− De horizontale machtenscheiding lijdt ook tot
onafhankelijkheid. Dus wel een muur in check en balances –
de rechter moet afhankelijk zijn van het parlement en de
regering. Niet alleen rechters, ook andere instellingen zoals de
VREG, UNIA, GBA, de Nationale Bank.
➢ Verticale machtenscheiding: verdelen van taken/bevoegdheden
binnen de verschillende lagen van de gelaagde rechtsorde. Bv vanaf
VN tot de gemeente en districten. Van kleinste naar hoogste niveau.
Doel: om machtsmisbruik tegen te gaan.
− Gelaagde rechtsorde – constitutioneel pluralisme: Elke laag
kan een eigen grondwet hebben. Als er meerdere rechtsorders
zijn met verschillende grondwet. Bv. EU Verdragen(grondwet?)
en Duitsland grondwet en ook elke deelstaat heeft eigen
grondwet. Hoe verhouden de verschillende rechtsorde zich
tegen elkaar – probleem van constitutioneel pluralisme.
− Technieken om bevoegdheden te verdelen tussen de
verschillende lagen (i) Decentralisatie (bevoegdheden
toekennen aan ondergeschikte besturen), (ii) federalisme
(bevoegdheden toeken aan autonome overheidsbanden)
− Subsidiariteitsbeginsel: op welke niveau welke bevoegdheden
moeten worden uitgeoefend. Wanneer iets op een lager niveau
kan worden geregeld het geen rede om dan te tillen aan een
hoger niveau. Idee is dat burgers een grotere impact heeft. Kan
koppelen aan democratiebeginsel.
▪ (2) Het verankeren van fundamentele rechten en vrijheden
➢ Gematigd bestuur, beschermen van burgers tegen machtsmisbruik
van de overheid met als doel de individuele vrijheden van de burgers
te beschermen.
➢ Deze techniek stelt de grondwet dat de overheid bepaalde
beslissingen niet kan nemen – die ingaan tegen uw vrijheden. Of dat
overheid bepaalde beslissingen moet nemen zoals bv recht tot
Pagina 5 van 110
, onderwijs. De macht van overheid wordt door verankeren van rechten
en vrijheden op inhoudelijke wijze aan banden gelegd.
➢ Magna Carta (1215); Blijde Inkomst Brabant (1356); Bill of Rights
(1689); Declaration des droit de l’Homme et du citoyen (1789);
Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (1948); Europees
Verdrag voor de Rechten van de Mens (1950)
• Overige functies
▪ Natie- en staatsvorming
▪ Programmatorische functie: doelstellingen van de overheid bv duurzame
ontwikkelingen.
• Conclusies
▪ Grondwet = maatschappelijk contract
➢ Een sociaal contract tussen vrije burgers die beslissen om een stukje
van hun vrijheid af te geven door samen een overheid op te richten en
in ruil daarvan van de overheid verwachten dat zij de veiligheid en
vrijheid van die burgers zal beschermen.
➢ Een fictief contract – niet dat alle burgers letterlijk een contract
ondertekenen
▪ Einde natuurstaat
➢ Idee dat in natuur zijn we allemaal vrij – die vrijheid wordt opgegeven
om garantie op veiligheid van de overheid te krijgen
➢ Iedereen in oorlog met elkaar in de natuurstaat
▪ De overheid (i) moet de veiligheid van burgers beschermen; (ii) mag haar
macht niet misbruiken – machtenscheiding; (iii) mag onze natuurrechten niet
aantasten. Wanneer dat wel gebeurt hebben we het recht om de overheid
omver te werpen.
II. De Grondwet in materiele en formele zin
• Grondwet in materiele zin verwijst naar de twee grondwet functies hierboven. Alle
fundamentele regels over de democratisch organisatie van het overheidsgezag en de
inperking van hetzelfde overheidsgezag.
• De Grondwet in formele zin is het document in de CODEX aangenomen in 1831 en
gecodineerd in 1994.
Pagina 6 van 110
, • Deze twee vallen niet samen – niet alles van materiele zin is opgenomen in de formele
zin. Bijvoorbeeld, de BWHI de bevoegdheden van de Gemeenschappen en Gewesten.
Ook gewoontes.
III. Enkele belangrijke classificaties
• (1) De Grondwet en de democratievorm (democratische organisatie van
overheidsmacht)
▪ Directe democratie: het volk maakt zelf de wetten. Bv staatstaten in het oude
Athene.
▪ Representatieve democratie: volk duidt vertegenwoordigers aan voor
representatie van de samenleving.
➢ Twee invullingen: (i) lasthebbers, verkozenen de wil van de kiezer
gewoon moet implementeren; (ii) geen lasthebbers, verkozen gaan
opzoek naar algemeen belang
▪ Participatieve en deliberatie democratie:
➢ Participatieve democratie model: aanvullen van representatieve
democratie aanvullen met directe democratie bv een volksraad of
referendum of petitie
➢ Deliberatie democratie model: echte democratische legitimiteit niet
voortvloeit uit tellen van stemmen. Het voortvloeit uit een gesprek met
burgers. Burgers samenbrengen met experts bv een burgerpanel. Is
dat wel representatief? Degene die geen onderdeel ervan waren er wel
gebonden door?
▪ Meerderheidsdemocratie/ pacificatiedemocratie
➢ Meerderheidsdemocratie: de meerderheid beslist. Waarom? Zorgt
ervoor dat iedereen in gelijke mate kans heeft om de uitkomst te
beïnvloeden. Toepassing van gelijkheidsbeginsel. Maar we kunnen
democratie niet reduceren tot meerderheidsbesluitvorming. Bv
belangrijke principe en vrijheden schermen we af van
meerderheidsbesluitvormingen.
➢ Pacificatiedemocratie: bepaalde minderheden zouden worden
benadeeld door meerderheidsdemocratie, dus allerlei
pacificaties/consensus mechanisme in het leven geroepen bv de
alarmbelprocedure.
Pagina 7 van 110
, • (2) De Grondwet en de regeringsvorm (de horizontale machtenscheiding)
▪ Parlementair systeem: enerzijds een functionele samenwerking tussen
parlement en regering. Wederzijde participatie. Dat uit zich in de wetgeving
proces tussen parlement en regering. Anderzijds een politieke samenhang
tussen parlement en regering en dat uit zich in feit dat regering niet door het
volk wordt gekozen maar door het parlement wordt uitgeduid en het
vertrouwen moet genieten van meerderheid van parlement dat wel
democratisch is verkozen. Het Parlement kan regering controleren, ministers
zijn verantwoording verschuldigd aan het parlement. Regering in parlement
systeem heeft meer macht dan in een presidentieel systeem omdat zo een
regering altijd een meerderheid achter zich heeft in parlement en kan dus het
beleid dat hij wil voeren gelijk in wetten kan omvoeren. Bv. Engeland,
continentaal Europa.
▪ Presidentieel systeem: afzonderlijke verkiezingen voor de hoofd van de
uitvoerende macht - de president, die duidt zelf zijn of haar ministers aan en
die ministers zijn geen verantwoording verschuldigd aan het parlement, enkel
aan de President. Bv. V.S.-nadeel – strakkere scheiding tussen parlement en
regering. Duidelijkere muur tussen regering en parlement. Kan tot impasses
lijden. Kan er weinig bewegen, politieke vernieuwing kan heel lang duren.
▪ Er zijn landen met een president met een parlement systeem. Bv Roemenië.
Duitsland.
▪ Frankrijk is een semi-presidentieel systeem. Ook een afzonderlijke president
met aantal bevoegdheden zonder parlement hoeft worden betrokken maar
anderzijds ook regering met eerste minister die wel verantwoording
verschuldigd is aan het parlement.
• (3) De Grondwet en de staatsvorm (verticale machtenscheiding)
▪ Criterium van onderscheid/ onderscheiden begrip
➢ Soevereiniteit
− Het hoogste gezag/macht binnen een hetzelfde overheid
verband – suprema supeca.
➢ Komptenz-Kompetenz
− Synoniem voor soevereiniteit. Bevoegdheid van de
bevoegdheid. Soeverein dat niveau is in de gelaagde
rechtsorde bevoegd is om te beslissen wie bevoegd is. Niveau
Pagina 8 van 110
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller plagentplumster. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $8.10. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
69605 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 15 years now