Richtlijn NPFS:
Hersenletsel en de gevolgen:
Bij verworven hersenletsel (niet aangeboren hersenletsel) is er, anders dan bij aangeboren
hersenletsel, schade in de hersenen opgetreden na de geboorte. Deze hersenschade kan
door allerlei oorzaken zijn ontstaan, zoals een herseninfarct- of bloeding (cerebrovasculair
accident, oftewel CVA), door van buitenaf op de schedel inwerkende krachten zodat een
traumatisch hersenletsel (THL) ontstaat, door ruimte-innemende processen
(hersentumoren), infecties (hersen- of hersenvliesontsteking) of andere ziekten waardoor
degeneratie van het hersenweefsel optreedt (bijvoorbeeld bij de ziekte van Parkinson en
Multiple Sclerose (MS).
Hersenletsel kan tot verschillende duidelijk zichtbare lichamelijke gevolgen leiden (zoals een
halfzijdige verlamming of tremor), maar daarnaast ook tot allerlei gevolgen die voor de
buitenwereld niet of nauwelijks zichtbaar zijn; de zogenaamde neuropsychologische of
cognitieve, emotionele en/of gedragsmatige gevolgen. Het zijn met name deze gevolgen die
negatief van invloed kunnen zijn op functioneren in het dagelijks leven van de patiënt en
diens naastbetrokkenen, vooral bij patiënten die weer thuis zijn. Bovendien kunnen
neuropsychologische problemen de verdere behandeling van de lichamelijke gevolgen sterk
beïnvloeden.
Neuropsychologische gevolgen van hersenletsel kunnen zich voordoen in de domeinen
cognitie, emotie en gedrag. Onder cognitieve stoornissen worden stoornissen in de volgende
domeinen verstaan: (ziekte)inzicht, waarneming (waaronder visueel-ruimtelijke
waarnemingsstoornissen), aandacht (waaronder concentratie- problemen, beperkingen in
de capaciteit en snelheid van informatieverwerking, neglect), geheugen (korte en lange
termijn geheugenstoornissen), executieve functies (planning en regulatie), sociale cognitie
(emotiewaarneming, perspectiefname of theory of mind (ToM), empathie,
gedragsregulatie), handelen (apraxie, akinesie) en communicatie (problemen met taalbegrip
en/of taalproductie, afasie). Op emotioneel gebied kan er sprake zijn van (o.a.)
stemmingsproblemen en vervlakking van emoties.
Depressie en angst komen vaak voor. Ernstig hersenletsel gaat vaak gepaard met
gedragsproblemen zoals agressie, impulsiviteit en verhoogde prikkelbaarheid, maar ook
apathie. Tevens zijn belastbaarheidsproblemen en vermoeidheid veel voorkomende
problemen bij patiënten met hersenletsel.
Cognitieve stoornissen kunnen leiden tot allerlei belemmeringen in het dagelijks leven, zoals
het vergeten van afspraken, het zich niet meer kunnen concentreren en problemen met
plannen, organiseren en uitvoeren van activiteiten. Emotionele en gedragsmatige
veranderingen kunnen problematisch zijn voor de patiënt en diens omgeving, omdat de
patiënt bijvoorbeeld sneller gaat huilen, angstig is, impulsief reageert of agressief wordt.
Naast deze rechtstreekse gevolgen van het hersenletsel kan dit ook indirecte gevolgen
hebben zoals onzekerheid, verwarring, gevoelens van minderwaardigheid en een negatief
zelfbeeld. Gevolgen van hersenletsel zijn niet alleen voor de patiënt zelf beperkend maar
, ook voor de naaste omgeving. Ontregeling en/of vastlopen van het gezinssysteem zijn veel
voorkomende problemen. Vaak is er ook sprake van overbelasting van de gezinsleden.
De belangrijkste doelen van neuropsychologische revalidatie bevinden zich op het niveau
van activiteiten en participatie en in veel mindere mate op stoornisniveau. Deze doelen
kunnen veelal worden geformuleerd in termen van vaardigheidswinst, informatiewinst en
verbreding/verbetering van het gedragsrepertoire, die maken dat de patiënt en zijn systeem
beter kunnen omgaan met de gevolgen van het hersenletsel.
Verminderd ziekte-inzicht:
Beperkt ziekte-inzicht na hersenletsel betekent dat iemand minder goed in staat is zijn
sterke en zwakke punten in te schatten en te beoordelen in welke mate het hersenletsel zijn
dagelijks leven op dit moment en in de toekomst zal beïnvloeden. In de revalidatie wordt
met beperkt ziekte-inzicht meestal bedoeld dat iemand zijn mogelijkheden overschat en de
consequenties van het letsel onderschat. Hoe vaak beperkt ziekte- inzicht voorkomt,
verschilt per studie en per patiëntengroep.
Stoornissen in aandacht en snelheid van informatieverwerking:
Aandacht speelt een belangrijke rol bij het waarnemen, denken, handelen en (her)leren van
vaardigheden. Aandachtsstoornissen komen frequent voor na hersenletsel, met name bij
patiënten met middelzwaar tot ernstig traumatisch hersenletsel. Ongeveer 40% van de CVA-
patiënten vertoont in meer of mindere mate stoornissen en beperkingen in de
Hersenletsel en de gevolgen:
Bij verworven hersenletsel (niet aangeboren hersenletsel) is er, anders dan bij aangeboren
hersenletsel, schade in de hersenen opgetreden na de geboorte. Deze hersenschade kan
door allerlei oorzaken zijn ontstaan, zoals een herseninfarct- of bloeding (cerebrovasculair
accident, oftewel CVA), door van buitenaf op de schedel inwerkende krachten zodat een
traumatisch hersenletsel (THL) ontstaat, door ruimte-innemende processen
(hersentumoren), infecties (hersen- of hersenvliesontsteking) of andere ziekten waardoor
degeneratie van het hersenweefsel optreedt (bijvoorbeeld bij de ziekte van Parkinson en
Multiple Sclerose (MS).
Hersenletsel kan tot verschillende duidelijk zichtbare lichamelijke gevolgen leiden (zoals een
halfzijdige verlamming of tremor), maar daarnaast ook tot allerlei gevolgen die voor de
buitenwereld niet of nauwelijks zichtbaar zijn; de zogenaamde neuropsychologische of
cognitieve, emotionele en/of gedragsmatige gevolgen. Het zijn met name deze gevolgen die
negatief van invloed kunnen zijn op functioneren in het dagelijks leven van de patiënt en
diens naastbetrokkenen, vooral bij patiënten die weer thuis zijn. Bovendien kunnen
neuropsychologische problemen de verdere behandeling van de lichamelijke gevolgen sterk
beïnvloeden.
Neuropsychologische gevolgen van hersenletsel kunnen zich voordoen in de domeinen
cognitie, emotie en gedrag. Onder cognitieve stoornissen worden stoornissen in de volgende
domeinen verstaan: (ziekte)inzicht, waarneming (waaronder visueel-ruimtelijke
waarnemingsstoornissen), aandacht (waaronder concentratie- problemen, beperkingen in
de capaciteit en snelheid van informatieverwerking, neglect), geheugen (korte en lange
termijn geheugenstoornissen), executieve functies (planning en regulatie), sociale cognitie
(emotiewaarneming, perspectiefname of theory of mind (ToM), empathie,
gedragsregulatie), handelen (apraxie, akinesie) en communicatie (problemen met taalbegrip
en/of taalproductie, afasie). Op emotioneel gebied kan er sprake zijn van (o.a.)
stemmingsproblemen en vervlakking van emoties.
Depressie en angst komen vaak voor. Ernstig hersenletsel gaat vaak gepaard met
gedragsproblemen zoals agressie, impulsiviteit en verhoogde prikkelbaarheid, maar ook
apathie. Tevens zijn belastbaarheidsproblemen en vermoeidheid veel voorkomende
problemen bij patiënten met hersenletsel.
Cognitieve stoornissen kunnen leiden tot allerlei belemmeringen in het dagelijks leven, zoals
het vergeten van afspraken, het zich niet meer kunnen concentreren en problemen met
plannen, organiseren en uitvoeren van activiteiten. Emotionele en gedragsmatige
veranderingen kunnen problematisch zijn voor de patiënt en diens omgeving, omdat de
patiënt bijvoorbeeld sneller gaat huilen, angstig is, impulsief reageert of agressief wordt.
Naast deze rechtstreekse gevolgen van het hersenletsel kan dit ook indirecte gevolgen
hebben zoals onzekerheid, verwarring, gevoelens van minderwaardigheid en een negatief
zelfbeeld. Gevolgen van hersenletsel zijn niet alleen voor de patiënt zelf beperkend maar
, ook voor de naaste omgeving. Ontregeling en/of vastlopen van het gezinssysteem zijn veel
voorkomende problemen. Vaak is er ook sprake van overbelasting van de gezinsleden.
De belangrijkste doelen van neuropsychologische revalidatie bevinden zich op het niveau
van activiteiten en participatie en in veel mindere mate op stoornisniveau. Deze doelen
kunnen veelal worden geformuleerd in termen van vaardigheidswinst, informatiewinst en
verbreding/verbetering van het gedragsrepertoire, die maken dat de patiënt en zijn systeem
beter kunnen omgaan met de gevolgen van het hersenletsel.
Verminderd ziekte-inzicht:
Beperkt ziekte-inzicht na hersenletsel betekent dat iemand minder goed in staat is zijn
sterke en zwakke punten in te schatten en te beoordelen in welke mate het hersenletsel zijn
dagelijks leven op dit moment en in de toekomst zal beïnvloeden. In de revalidatie wordt
met beperkt ziekte-inzicht meestal bedoeld dat iemand zijn mogelijkheden overschat en de
consequenties van het letsel onderschat. Hoe vaak beperkt ziekte- inzicht voorkomt,
verschilt per studie en per patiëntengroep.
Stoornissen in aandacht en snelheid van informatieverwerking:
Aandacht speelt een belangrijke rol bij het waarnemen, denken, handelen en (her)leren van
vaardigheden. Aandachtsstoornissen komen frequent voor na hersenletsel, met name bij
patiënten met middelzwaar tot ernstig traumatisch hersenletsel. Ongeveer 40% van de CVA-
patiënten vertoont in meer of mindere mate stoornissen en beperkingen in de
