Arts & maatschappij 3:
Hoofdstuk 1: bias in de gezondheidszorg
- Leerdoel 1: theore-sch concept van bias kennen (defini-e + soorten)
o Defini-e
§ Bias zijn associa-es die we vormen door onze ervaring, maatschappij, omgeving, … en die
ons gedrag & denken beïnvloeden zonder dat we er ons bewust van zijn.
§ Sociaal, cogni-ef, impliciet
o Soorten
§ Conforma-on bias
• De neiging om informa-e te zoeken en te interpreteren op een manier die je
bestaande overtuigingen of gedachtes beves-gt.
• Voorbeeld: Een student die een paper gaat schrijven, gaat zoek naar informa-e
die zijn of haar overtuiging beves-gt.
§ Halo/Horn effect
• De neiging om een algemene indruk (posi-ef of nega-ef) van een persoon te
baseren op één kenmerk, wat vervolgens invloed heeQ op hoe we andere
eigenschappen van die persoon beoordelen.
o Halo: obv 1 posi-ef kenmerk
o Horn: obv 1 nega-ef kenmerk
• Voorbeeld: iemand die al-jd op -jd komt associeer je als betrouwbaar.
§ Groepsvorming: in group favori-sm
• Dit is de neiging om mensen die tot je eigen groep behoren (obv
overeenkomsten) posi-ever te beoordelen en te bevoordelen in vergelijking
met mensen buiten die groep.
• Voorbeeld: een arts die pt waarmee hij zich meer gelijkend voelt, uitbundiger
gaan onderzoeken en behandelen.
§ Out-group homogenity
• De neiging om mensen buiten je groep als één grote homogene groep te zien.
• Voorbeeld: alle leden van een andere cultuur hetzelfde denken of doen
§ Stereo-epe kennis
• Voorbeeld: hoofddoek dragen en zal wel slecht nederlands praten
§ Red flag observa-e
• situa-e waarin je op basis van één nega-eve waarneming iemand wantrouwt of
afwijst, zonder dat je verder open te staan voor de andere aspecten/dimensie
van die persoon
- Leerdoel 2: de link tussen bias en gezondheidszorg zien & toepassen op een prak-jkvoorbeeld
o Voorbeelden
§ Minder vragen aan vrouwen met een hoofddoek of ze drinken
§ Onbewuste aannames maken over pt met verschillende geslacht, ras, iden-teit, socio-
economisch, taal
§ Veronderstellen dat iemand in een rolstoel minder seksueel ac-ef is
§ Bij medica-eonderzoek is het testpubliek heel selec-ef en heel ‘gezond’
o Link bias en gezondheidszorg
§ Ongelijke toegang tot zorg
§ Minder goede diagnose en behandeling
§ Verstoorde communica-e met de pt door de bias (vb minder -jd nemen)
- Leerdoel 3: concept kennen van gewichtsbias en de mogelijke aanpak & toepassen op een prak-jkvoorbeeld
o Defini-e gewichtsbias
§ Het hebben van nega-eve a\tudes, houding, assump-es tov mensen die leven met
overgewicht of obesitas. Dit kan bewust of onbewust zijn.
o Algemeen
§ Vooroordelen in de zorg bij pa-ënten met overgewicht
, • Ze zijn lui
• Hebben weinig wilskracht
• Afvallen is al-jd gezond en goed
• Ze zijn ongezond
• Ze hebben een lage therapietrouw
§ Nega-eve gevolgen voor de pt
• Minder -jd vrijmaken en contact met de arts
• Vermijden van de zorg door pt
• Minder vertrouwen in de arts-pa-ënt rela-e
• Chronische stress
• Ontoegankelijke zorg
o Geen geschikt materiaal
o Onderzoeken niet aangepast zoals MR
o Uitsluiten van verder onderzoek (gewicht de oorzaak)
o Probleem bij opleidingen
o Hoe kan het beter?
§ Health at every size
• Verschuiving van weight-centered naar een health-centered approach
• Hollis-sch benaderen van de pt
• Niet de gezondheidsimplica-es ontkennen, maar eerder focussen op
gezondheidsbevordering ipv gewichtsverlies
- Leerdoel 4: concept van inclusieve, niet-stereo-epe casuïs-ek & toepassen op een prak-jkvoorbeeld
o Tips
§ Zo weinig mogelijk proberen categoriseren, voor iedereen dezelfde structuur aanhouden
• Familienaam
• Geboortedatum
• Geboorteplaats
• Geslacht
• Dis-nc-e maken tussen biologische en contextuele varia-es
• Inclusieve taal gebruiken
§ Niet handelen obv stereo-epen
§ Neutrale info erin zeien zonder bias of s-gma-sere
Hoofdstuk 2: gedragsverklaringsmodellen
- Waarom nodig?
o Determinanten van gedrag in kaart brengen
o Programma’s ontwikkelen om gedrag te doen veranderen
o Evalueren van de programma’s
- Opera-onaliseer het: “Health belief model”
o Gepercipieerde Bedreiging
§ Gepercipieerde ernst
§ Gepercipieerde vatbaarheid
o Geneigdheid tot ac-e
§ Gepercipieerde barrières
§ Gepercipieerde voordelen
o Cues to ac-on (laatste zetje geven)
§ Reminder van de huisarts
§ Mediacampagnes
Het HBM biedt een duidelijk kader om te begrijpen waarom mensen bepaalde keuzes maken omtrent hun
gezondheid vanuit deze factoren. Hierdoor kan het worden gebruikt om gerichte gezondheidsinterven-es te
ontwerpen
, Voorbeeld: vaccina-ecampagne tegen grip
- Gepercipieerde ernst: Er wordt benadrukt dat griep erns-ge gevolgen kan hebben, zoals longontsteking of
ziekenhuisopname.
- Gepercipieerde vatbaarheid: uitleggen dat het risico op besme\ng hoog is -jdens griepseizoen
- Gepercipieerde voordelen: Uitleg over de voordelen van vaccina-e: minder kans op griep en erns-ge
complica-es. Ook bescherming van anderen.
- Gepercipieerde barrières: Barrières zoals angst voor bijwerkingen of prak-sche bezwaren worden
weggenomen door goede voorlich-ng en gra-s vaccina-es aan huis.
- Cues to ac-on: Herinneringsbrieven worden verstuurd, en huisartsen moedigen hun pa-ënten aan om zich
te laten vaccineren.
- Opera-onaliseer het model: “Theory or reasoned ac-on“
o Gedrag
§ Inten-e (belangrijkste voorspeller van gedrag in dit model)
• A\tude
o Verwach-ngen
o Waarden
• Subjec-eve norm
o Mening van belangrijke anderen (MBA)
o Conforma-e aan belangrijke anderen (CBA)
Voorbeeld: vaccineren, bepaalde a\tude en sociale norm hierover die de inten-e verklaard.
Beperkingen model: Het model gaat al-jd uit van bewuste inten-es. Spontaan of impulsief gedrag wordt niet goed
verklaard. Externe barrières (zoals gebrek aan toegang tot zorg) en vaardigheden worden niet meegenomen.
- Opera-onaliseer het: “model van Bandura”
o Social cogni-ve theory ~ perceived self-efficacy
§ Perceived self-efficacy verwijst naar het geloof dat iemand heeQ in zijn of haar vermogen
om een specifieke taak of gedraging met succes uit te voeren.
§ Beinvloed door:
• Directe ervaringen (je hebt al eens gedaan en zal wel kunnen)
• Indirecte ervaringen (vb iemand iets zien doen)
• Verbale overtuigingen van anderen of jezelf
• Interpreta-e van de fysieke toestand
Als mensen geloven dat ze een bepaald gedrag kunnen uitvoeren, zijn ze eerder geneigd om dat gedrag waar te
maken.
Voorbeeld: Een persoon die denkt dat hij in staat is om regelma-g te sporten, zal eerder de inten-e hebben om dat te
doen en het gedrag ook daadwerkelijk vertonen. OF persoon die wil stoppen met roken, maar denkt de cravings niet
te baas te kunnen, zal minder geneigd zijn dit gedrag waar te maken omwille van verminderde self-efficacy.
- Model: “health locus of control”
o Defini-e
§ De health locus of control is dus de mate waarin iemand denkt dat hij of zij controle heeQ
over zijn of haar gezondheid & ziekte (door eigen gedrag of keuzes), en in welke mate
iemand gelooQ dat ziekte of gezondheid veroorzaakt wordt door dingen buiten hun eigen
controle, zoals het handelen van anderen of toevallige omstandigheden.
• Internal health locus of control:
o gevoel dat ze zelf verantwoordelijk zijn voor hun gezondheid
• External health locus of control:
o ziekte en gezondheid meer in controle van de arts of anderen (vpk,
familie, vrienden). Minder het gevoel dat ze zelf controle hebben over
hun gezondheid
Hoofdstuk 1: bias in de gezondheidszorg
- Leerdoel 1: theore-sch concept van bias kennen (defini-e + soorten)
o Defini-e
§ Bias zijn associa-es die we vormen door onze ervaring, maatschappij, omgeving, … en die
ons gedrag & denken beïnvloeden zonder dat we er ons bewust van zijn.
§ Sociaal, cogni-ef, impliciet
o Soorten
§ Conforma-on bias
• De neiging om informa-e te zoeken en te interpreteren op een manier die je
bestaande overtuigingen of gedachtes beves-gt.
• Voorbeeld: Een student die een paper gaat schrijven, gaat zoek naar informa-e
die zijn of haar overtuiging beves-gt.
§ Halo/Horn effect
• De neiging om een algemene indruk (posi-ef of nega-ef) van een persoon te
baseren op één kenmerk, wat vervolgens invloed heeQ op hoe we andere
eigenschappen van die persoon beoordelen.
o Halo: obv 1 posi-ef kenmerk
o Horn: obv 1 nega-ef kenmerk
• Voorbeeld: iemand die al-jd op -jd komt associeer je als betrouwbaar.
§ Groepsvorming: in group favori-sm
• Dit is de neiging om mensen die tot je eigen groep behoren (obv
overeenkomsten) posi-ever te beoordelen en te bevoordelen in vergelijking
met mensen buiten die groep.
• Voorbeeld: een arts die pt waarmee hij zich meer gelijkend voelt, uitbundiger
gaan onderzoeken en behandelen.
§ Out-group homogenity
• De neiging om mensen buiten je groep als één grote homogene groep te zien.
• Voorbeeld: alle leden van een andere cultuur hetzelfde denken of doen
§ Stereo-epe kennis
• Voorbeeld: hoofddoek dragen en zal wel slecht nederlands praten
§ Red flag observa-e
• situa-e waarin je op basis van één nega-eve waarneming iemand wantrouwt of
afwijst, zonder dat je verder open te staan voor de andere aspecten/dimensie
van die persoon
- Leerdoel 2: de link tussen bias en gezondheidszorg zien & toepassen op een prak-jkvoorbeeld
o Voorbeelden
§ Minder vragen aan vrouwen met een hoofddoek of ze drinken
§ Onbewuste aannames maken over pt met verschillende geslacht, ras, iden-teit, socio-
economisch, taal
§ Veronderstellen dat iemand in een rolstoel minder seksueel ac-ef is
§ Bij medica-eonderzoek is het testpubliek heel selec-ef en heel ‘gezond’
o Link bias en gezondheidszorg
§ Ongelijke toegang tot zorg
§ Minder goede diagnose en behandeling
§ Verstoorde communica-e met de pt door de bias (vb minder -jd nemen)
- Leerdoel 3: concept kennen van gewichtsbias en de mogelijke aanpak & toepassen op een prak-jkvoorbeeld
o Defini-e gewichtsbias
§ Het hebben van nega-eve a\tudes, houding, assump-es tov mensen die leven met
overgewicht of obesitas. Dit kan bewust of onbewust zijn.
o Algemeen
§ Vooroordelen in de zorg bij pa-ënten met overgewicht
, • Ze zijn lui
• Hebben weinig wilskracht
• Afvallen is al-jd gezond en goed
• Ze zijn ongezond
• Ze hebben een lage therapietrouw
§ Nega-eve gevolgen voor de pt
• Minder -jd vrijmaken en contact met de arts
• Vermijden van de zorg door pt
• Minder vertrouwen in de arts-pa-ënt rela-e
• Chronische stress
• Ontoegankelijke zorg
o Geen geschikt materiaal
o Onderzoeken niet aangepast zoals MR
o Uitsluiten van verder onderzoek (gewicht de oorzaak)
o Probleem bij opleidingen
o Hoe kan het beter?
§ Health at every size
• Verschuiving van weight-centered naar een health-centered approach
• Hollis-sch benaderen van de pt
• Niet de gezondheidsimplica-es ontkennen, maar eerder focussen op
gezondheidsbevordering ipv gewichtsverlies
- Leerdoel 4: concept van inclusieve, niet-stereo-epe casuïs-ek & toepassen op een prak-jkvoorbeeld
o Tips
§ Zo weinig mogelijk proberen categoriseren, voor iedereen dezelfde structuur aanhouden
• Familienaam
• Geboortedatum
• Geboorteplaats
• Geslacht
• Dis-nc-e maken tussen biologische en contextuele varia-es
• Inclusieve taal gebruiken
§ Niet handelen obv stereo-epen
§ Neutrale info erin zeien zonder bias of s-gma-sere
Hoofdstuk 2: gedragsverklaringsmodellen
- Waarom nodig?
o Determinanten van gedrag in kaart brengen
o Programma’s ontwikkelen om gedrag te doen veranderen
o Evalueren van de programma’s
- Opera-onaliseer het: “Health belief model”
o Gepercipieerde Bedreiging
§ Gepercipieerde ernst
§ Gepercipieerde vatbaarheid
o Geneigdheid tot ac-e
§ Gepercipieerde barrières
§ Gepercipieerde voordelen
o Cues to ac-on (laatste zetje geven)
§ Reminder van de huisarts
§ Mediacampagnes
Het HBM biedt een duidelijk kader om te begrijpen waarom mensen bepaalde keuzes maken omtrent hun
gezondheid vanuit deze factoren. Hierdoor kan het worden gebruikt om gerichte gezondheidsinterven-es te
ontwerpen
, Voorbeeld: vaccina-ecampagne tegen grip
- Gepercipieerde ernst: Er wordt benadrukt dat griep erns-ge gevolgen kan hebben, zoals longontsteking of
ziekenhuisopname.
- Gepercipieerde vatbaarheid: uitleggen dat het risico op besme\ng hoog is -jdens griepseizoen
- Gepercipieerde voordelen: Uitleg over de voordelen van vaccina-e: minder kans op griep en erns-ge
complica-es. Ook bescherming van anderen.
- Gepercipieerde barrières: Barrières zoals angst voor bijwerkingen of prak-sche bezwaren worden
weggenomen door goede voorlich-ng en gra-s vaccina-es aan huis.
- Cues to ac-on: Herinneringsbrieven worden verstuurd, en huisartsen moedigen hun pa-ënten aan om zich
te laten vaccineren.
- Opera-onaliseer het model: “Theory or reasoned ac-on“
o Gedrag
§ Inten-e (belangrijkste voorspeller van gedrag in dit model)
• A\tude
o Verwach-ngen
o Waarden
• Subjec-eve norm
o Mening van belangrijke anderen (MBA)
o Conforma-e aan belangrijke anderen (CBA)
Voorbeeld: vaccineren, bepaalde a\tude en sociale norm hierover die de inten-e verklaard.
Beperkingen model: Het model gaat al-jd uit van bewuste inten-es. Spontaan of impulsief gedrag wordt niet goed
verklaard. Externe barrières (zoals gebrek aan toegang tot zorg) en vaardigheden worden niet meegenomen.
- Opera-onaliseer het: “model van Bandura”
o Social cogni-ve theory ~ perceived self-efficacy
§ Perceived self-efficacy verwijst naar het geloof dat iemand heeQ in zijn of haar vermogen
om een specifieke taak of gedraging met succes uit te voeren.
§ Beinvloed door:
• Directe ervaringen (je hebt al eens gedaan en zal wel kunnen)
• Indirecte ervaringen (vb iemand iets zien doen)
• Verbale overtuigingen van anderen of jezelf
• Interpreta-e van de fysieke toestand
Als mensen geloven dat ze een bepaald gedrag kunnen uitvoeren, zijn ze eerder geneigd om dat gedrag waar te
maken.
Voorbeeld: Een persoon die denkt dat hij in staat is om regelma-g te sporten, zal eerder de inten-e hebben om dat te
doen en het gedrag ook daadwerkelijk vertonen. OF persoon die wil stoppen met roken, maar denkt de cravings niet
te baas te kunnen, zal minder geneigd zijn dit gedrag waar te maken omwille van verminderde self-efficacy.
- Model: “health locus of control”
o Defini-e
§ De health locus of control is dus de mate waarin iemand denkt dat hij of zij controle heeQ
over zijn of haar gezondheid & ziekte (door eigen gedrag of keuzes), en in welke mate
iemand gelooQ dat ziekte of gezondheid veroorzaakt wordt door dingen buiten hun eigen
controle, zoals het handelen van anderen of toevallige omstandigheden.
• Internal health locus of control:
o gevoel dat ze zelf verantwoordelijk zijn voor hun gezondheid
• External health locus of control:
o ziekte en gezondheid meer in controle van de arts of anderen (vpk,
familie, vrienden). Minder het gevoel dat ze zelf controle hebben over
hun gezondheid
