1
BACTERIËLE EN MYCOTISCHE ZIEKTEN
INLEIDING VAK
• Clips op tijd beginnen kijken
• Belangrijkste ziekten goed beheersen ZEER belangrijk voor EXAMEN
H1: DISEASE ECOLOGY
Disease ecology ➔ ziekte is niet alleen resultaat van
aanwezigheid van een pathogeen. Aanwezigheid is niet genoeg.
Ziekte ontwikkelen ja of nee? gevolg van gevoeligheid GH,
virulent pathogeen en omgeving. Ziekte driehoek is essentieel.
Virale infectie anders, meer afhankelijk van virulentie. Bacteriële
infectie eerder secundair.
GH spectrum
Bacteriën en schimmels hebben een breed GH spectrum, over
verschillende klassen heen virussen eerder nauw. Specifieke
ziekten is eerder de uitzondering. Zelfde deze die specifiek zijn is
het nog meer uitgebreid, bv paardACHTIGEN.
Multi-species collecties, de “community” ➔ bacterie zit niet geïsoleerd. Je zit met een heel systeem waarin het
dier een factor is dat kan besmet worden.
GASTHEER GEVOELIGHEID (“HOST SUSCEPTIBILITY”)
GENETISCHE ACHTERGROND (“LINEAGE”, VAN KLASSE TOT RAS)
Genetische achtergrond van het dier bepaald de gevoeligheid. Vuistregel: carnivoren minder gevoelig aan de
meeste bacteriële infecties. Bv darminfecties ➔ bij honden en katten MAAR zelden primair. HKW en paarden
zien we frequenter primaire bacteriële darminfecties.
Soort
Binnen GH spectrum kan de virulentie verschillen, bv bacterie die rondkreupel bij HKW veroorzaakt.
BELANGRIJKE CLIP. Dichelobacter nodosus ➔ gaat bij runderen in de regel weinig problemen geven, zit thv
tussenklauw huid. Bij schapen zeer ernstige infectie thv klauwen die ook de hoornen gaan infecteren. Geeft een
typische rotgeur. Groot aantal stammen die zeer virulent zijn, sommige stammen gevoelig voor steenbok en niet
voor schapen.
Ras
Binnen 1 DS kunnen er uitgesproken verschillen in gevoeligheid zijn. Bv: aspergillose thv sinus en neusgangen +
pyodermie bij de Duitse herder. Schimmel infectie vooral en uitsluitend bij lang snuitige rassen, bv collies.
Schimmels zitten overal in de lucht, normaal verwijderd. Tenzij het er bv te veel zijn, te veel inademen.
Pyodermie frequent bij herders, moeilijk op te lossen. Dieren gaan vaak hervallen, onduidelijk. Zou te maken
hebben met de genetische achtergrond van de herders.
, 2
ANATOMIE
Raskenmerken
Otitis vnl bij hond en kat. zelden bij honden en katten bij rechtopstaande oren. Bacterie heeft graag warmte en
vocht. Afhangende oren bedekken de gehoorgang ➔ ideaal voor bacterie. Pyodermie ➔ alle hondenrassen met
huidplooien. Kunnen makkelijk gisten of bacteriën in groeien.
Geslacht
Cystitis meer bij vrouwelijke dieren, kortere en bredere urethra. Blaasinhoud in principe steriel maar door vorm,
dichter bij de buitenwereld. Snel een bacteriële cystitis.
AFWEER
Aangeboren , innate
Belangrijk om te bekijken bij klinisch onderzoek. Bv controleren intacte huid = mechanische bescherming (1),
pyodermie begint vaak met een kleine wonde. Verschillende mechanismen om bacteriën uit te drijven, bv via
mucus of peristaltiek (2). Als dit niet goed werkt is er een veel grotere kans op bacteriële infectie. Bv gestoorde
blaad lediging, stase urine ➔ bacteriële infectie. Belang van microbioom (3)➔ afweer thv darm en huid maar is
NIET het wondermiddel van de afweer. Belangrijk onderdeel van de aangeboren afweer.
Verworven
Belang van de YOPI groep: Young Old Pregnant Immunesuppressed.
LEEFTIJD
Neonatale septicemie
Te wijten aan aanwezigheid van pathogene bacteriën in omgeving neonaat en onvoldoende afweer. Afweer via
colostrum ➔ maternale As. Carnivoren ook nog een deel transplacentair. Belang van goed colostrum beleid.
Beschermen van neonatale pups of kalveren. Bescherming voor opportunistische bacteriën die septicemie
veroorzaken.
• Moeder
o Onvoldoende As doorgave
o Prenatale lactatie ➔ colostrum al verloren voor geboorte
o Vroeggeboorte ➔ nog te weinig colostrum aanmaak
• Neonaat
o Niet voldoende drinken
o Niet snel genoeg gaan drinken
T0: opname As via colostrum ➔ hoogste titer van As. zal vrij
snel dalen (binnen 6-12 weken na de geboorte). Zelf As
opmaken door contact met bacteriën.
Immunity gap ➔ maternale As te laag en actieve As aanmaak
nog niet op gang. Neonaten zeer gevoelig voor bacteriële
infecties.
Rol DA: linker curve opschuiven naar rechts ➔ vaccineren moederdier. Bv vaccinatie voor tetanus bij paarden,
MOET gebeuren bij paarden (navelinfectie).
, 3
E. coli bij zo goed als alle zoogdier DS kan het neonatale septicemie veroorzaken. Kan direct van de moeder
komen van het geboortekanaal, of via het drinken. Zit overal in de omgeving. Gaat snel de geboorte ziek worden.
zeer acute gevallen ➔ valt dood. Meer subacute gevallen, pasgeboren dieren dat ziek is met een polyartritis =
zeer sterk indicatief voor een neonatale septicemie (ongeacht de DS).
Behandelen met AB, meestal ook Ig verhogen bij het jong ➔ toedienen hyperimmuun plasma. Ondersteunen
met vocht therapie etc.
Belang hygiëne op het landbouwbedrijf ➔ hoge infectiedruk = zeer veel E. coli. Als het kan moederdier
immuniseren. Belang dat de neonaten zeer snel voldoende colostrum opnemen.
ETEC
Infecties enkel bij heel jonge dieren ➔ ETEC =
EnteroToxigene E. Coli. Kan bij jonge dieren vasthechten aan
de microvilli van de darmen. Kalveren tot 3dagen oud ➔
daarna zal de receptor thv microvilli verdwijnen waardoor
de kalveren niet meer gevoelig zijn. kunnen vasthechten en
toxines produceren.
Waterige diarree met dehydratatie en sterfte tot gevolg bij
kalveren. Ook weeral belangrijk hygiëne en voldoende
colostrum. BELANGRIJKE CLIP.
Paratuberculose
Sommige gevallen zie je niet dat de jonge dieren geïnfecteerd zijn ➔ paratuberculose. Zal jonge HKW (schaap
en rund) infecteren, hoe jonger = hoe makkelijker infecteren. Zien we pas rond de periode van lammeren of
kalveren. We zien dieren met chronische waterige dieren, die gaan weg kwijnen. Oudere dieren (met voldoende
immuniteit) zijn niet gevoelig, bacterie blijft lang in de dieren zitten tot een daling van de immuniteit. Rond de
periode van de dracht begint het dan klinisch te worden. BELANGRIJKE CLIP.
Droes
Weten we niet goed waarom de jonge dieren geïnfecteerd worden. Streptococcus equi equi = 1 van de
belangrijkste bacterie bij paardenziekte. Vooral bij jonge paarden zien we faryngitis, rhinitis, lymfangitis
(lymfeknopen rond het hoofd). Abcessen gaan uitbreken en op zich genezen er veel maar kan heel veel jonge
paarden in dezelfde buurt besmetten. Onderverdelen in groepen om onder controle te krijgen: positieve paarden
met droes, paarden die in contact zijn geweest met de positieve, negatieve paarden zonder droes. Obligate
pathogeen streptococcus equi zooepidemicus. Deze laatste is een bacterie die veel voorkomt bij gezonde
paarden thv LW en bovenste van de neus. Deze is een facultatief pathogeen.
Droes intensief bestreden bij
paarden, opsporen S. equi equi. Obligaat wil zeggen als de bacterie aanwezig is in een groep dieren, zal je
Facultatieve ga je overal vinden, hoogstwaarschijnlijk ziekte zien in die groep. Enkeling besmet, zou
vaak zonder problemen maar subklinisch kunnen zijn ➔ in een groep, zeer waarschijnlijk dat er een
kan een rol spelen bij ziekte. paard klinische ziekte toont.
Facultatief wil zeggen dat als een bacterie aanwezig is in een groep, deze
subklinisch blijft maar kan onder omstandigheden klinische ziekte
veroorzaken bij de dieren.
, 4
Rhodococcus equi
-coccus ➔ allemaal gram positief. Veroorzaakt chronische infecties van het AHS met abcessen (granulomen) thv
long. Toename van dyspneu en ziektesymptomen met uiteindelijke sterfte. Vooral bij jonge dieren ➔ oudere
veulens, plasma veulens niet voldoende opsonisatie van de bacterie zodat deze wordt afgedood door de
neutrofielen. BELANGRIJKE CLIP.
Neonatale conjuctivitis
Kittens met onvoldoende immuniteit die op het moment van de geboorte besmet worden ➔ verstopte neus en
ogen. Bacterie van belang is Chlamydia felis. BELANGRIJKE kattenziekte. Het is een IC bacterie, kan enkel
vermeerderen in een cel. Vrij gelijkaardig verloop als een Herpes virus. Bacterie kan latent in een cel aanwezig
zijn in moeder kat ➔ werpen, dalen immuniteit ➔ uitscheiden virus ➔ besmetten kitten. Ook van belang bij
vogels en zoogdieren.
Kennelhoest
Bordetella bronchiseptica = gram negatief. Bacterie die voorkomt bij veel klinisch gezonde honden. Bij jonge
honden in groepen kan het problemen veroorzaken, denk een asielen. Hoge infectiedruk bacterie ➔
immuunsysteem van de hond overspoelen ➔ klinische ziekte. Tracheïtis, zelf limiterende droge hoest met
tranende ogen en snotneuzen. Wordt routinematig tegen gevaccineerd bij honden. Vaak zal het spontaan
genezen, rusten 7-10 dagen.
Roetbiggen
Jonge biggen waarvan de immuniteit verzwakt is (bv te weinig colostrum) ➔ stafylococcus die zorgt voor
pyodermie. Heel uitgebreide, diepe huidontsteking ➔ zwart door de vuiligheid dat op de big blijf kleven.
Mortaliteit kan zeer sterk oplopen.
FYSIOLOGIE
Als er iets mis loopt met het normale fysiologisch functioneren van een dier vergroot de kans heel sterk op een
bacteriële of schimmel infectie. Dit kan overal in het lichaam zijn.
Huidinfecties
Pyodermie, belangrijk probleem bij de KHD. Kunnen vaak terugkerende problemen zijn. Het is bijna ALTIJD
secundair. Kan verschillende dingen zijn als primair probleem. De bacterie = staphylococcus, meestal van het
dier zelf. Iedereen is drager van de bacterie, vaak zonder probleem. Tot er iets mis loopt, wat leidt tot een
pyodermie. Zelfde verhaal als otitis: vnl bij honden huidinfectie bij alle DS.
Clostridium perfringens
Grampositief, anaeroob. Stoornis thv GI ➔ overmaat EW, motiliteit, dieet verandering. Paarden typisch na
gebruik van bepaalde AB. Bacterie begint te groeien en te vermeerderen ➔ toxine productie ➔ hemorragisch
necrotiserende enteritis. Het is een bacterie van het dier zelf, vaak zonder probleem. Meestal endogene infectie
uit de dikke darm, omdat er daar iets mis loopt ➔ zal thv dunne darm enteritis veroorzaken.
Vaak oorzaak van acuut sterven bij schapen. Bij paarden zien we naast de dunne darm problemen ook problemen
thv dikke darm ➔ typhlocolitis. Altijd uitgelokt door een probleem thv dikke darm. Levensbedreigend voor een
paard.
Toxines kunnen geresorbeerd worden in de bloedbaan ➔ toxinaemie ➔ shock en sterfte. Vaak in een verder
gevorderde fase niet veel aan te doen. Bij HKW kan je vaccineren.
BACTERIËLE EN MYCOTISCHE ZIEKTEN
INLEIDING VAK
• Clips op tijd beginnen kijken
• Belangrijkste ziekten goed beheersen ZEER belangrijk voor EXAMEN
H1: DISEASE ECOLOGY
Disease ecology ➔ ziekte is niet alleen resultaat van
aanwezigheid van een pathogeen. Aanwezigheid is niet genoeg.
Ziekte ontwikkelen ja of nee? gevolg van gevoeligheid GH,
virulent pathogeen en omgeving. Ziekte driehoek is essentieel.
Virale infectie anders, meer afhankelijk van virulentie. Bacteriële
infectie eerder secundair.
GH spectrum
Bacteriën en schimmels hebben een breed GH spectrum, over
verschillende klassen heen virussen eerder nauw. Specifieke
ziekten is eerder de uitzondering. Zelfde deze die specifiek zijn is
het nog meer uitgebreid, bv paardACHTIGEN.
Multi-species collecties, de “community” ➔ bacterie zit niet geïsoleerd. Je zit met een heel systeem waarin het
dier een factor is dat kan besmet worden.
GASTHEER GEVOELIGHEID (“HOST SUSCEPTIBILITY”)
GENETISCHE ACHTERGROND (“LINEAGE”, VAN KLASSE TOT RAS)
Genetische achtergrond van het dier bepaald de gevoeligheid. Vuistregel: carnivoren minder gevoelig aan de
meeste bacteriële infecties. Bv darminfecties ➔ bij honden en katten MAAR zelden primair. HKW en paarden
zien we frequenter primaire bacteriële darminfecties.
Soort
Binnen GH spectrum kan de virulentie verschillen, bv bacterie die rondkreupel bij HKW veroorzaakt.
BELANGRIJKE CLIP. Dichelobacter nodosus ➔ gaat bij runderen in de regel weinig problemen geven, zit thv
tussenklauw huid. Bij schapen zeer ernstige infectie thv klauwen die ook de hoornen gaan infecteren. Geeft een
typische rotgeur. Groot aantal stammen die zeer virulent zijn, sommige stammen gevoelig voor steenbok en niet
voor schapen.
Ras
Binnen 1 DS kunnen er uitgesproken verschillen in gevoeligheid zijn. Bv: aspergillose thv sinus en neusgangen +
pyodermie bij de Duitse herder. Schimmel infectie vooral en uitsluitend bij lang snuitige rassen, bv collies.
Schimmels zitten overal in de lucht, normaal verwijderd. Tenzij het er bv te veel zijn, te veel inademen.
Pyodermie frequent bij herders, moeilijk op te lossen. Dieren gaan vaak hervallen, onduidelijk. Zou te maken
hebben met de genetische achtergrond van de herders.
, 2
ANATOMIE
Raskenmerken
Otitis vnl bij hond en kat. zelden bij honden en katten bij rechtopstaande oren. Bacterie heeft graag warmte en
vocht. Afhangende oren bedekken de gehoorgang ➔ ideaal voor bacterie. Pyodermie ➔ alle hondenrassen met
huidplooien. Kunnen makkelijk gisten of bacteriën in groeien.
Geslacht
Cystitis meer bij vrouwelijke dieren, kortere en bredere urethra. Blaasinhoud in principe steriel maar door vorm,
dichter bij de buitenwereld. Snel een bacteriële cystitis.
AFWEER
Aangeboren , innate
Belangrijk om te bekijken bij klinisch onderzoek. Bv controleren intacte huid = mechanische bescherming (1),
pyodermie begint vaak met een kleine wonde. Verschillende mechanismen om bacteriën uit te drijven, bv via
mucus of peristaltiek (2). Als dit niet goed werkt is er een veel grotere kans op bacteriële infectie. Bv gestoorde
blaad lediging, stase urine ➔ bacteriële infectie. Belang van microbioom (3)➔ afweer thv darm en huid maar is
NIET het wondermiddel van de afweer. Belangrijk onderdeel van de aangeboren afweer.
Verworven
Belang van de YOPI groep: Young Old Pregnant Immunesuppressed.
LEEFTIJD
Neonatale septicemie
Te wijten aan aanwezigheid van pathogene bacteriën in omgeving neonaat en onvoldoende afweer. Afweer via
colostrum ➔ maternale As. Carnivoren ook nog een deel transplacentair. Belang van goed colostrum beleid.
Beschermen van neonatale pups of kalveren. Bescherming voor opportunistische bacteriën die septicemie
veroorzaken.
• Moeder
o Onvoldoende As doorgave
o Prenatale lactatie ➔ colostrum al verloren voor geboorte
o Vroeggeboorte ➔ nog te weinig colostrum aanmaak
• Neonaat
o Niet voldoende drinken
o Niet snel genoeg gaan drinken
T0: opname As via colostrum ➔ hoogste titer van As. zal vrij
snel dalen (binnen 6-12 weken na de geboorte). Zelf As
opmaken door contact met bacteriën.
Immunity gap ➔ maternale As te laag en actieve As aanmaak
nog niet op gang. Neonaten zeer gevoelig voor bacteriële
infecties.
Rol DA: linker curve opschuiven naar rechts ➔ vaccineren moederdier. Bv vaccinatie voor tetanus bij paarden,
MOET gebeuren bij paarden (navelinfectie).
, 3
E. coli bij zo goed als alle zoogdier DS kan het neonatale septicemie veroorzaken. Kan direct van de moeder
komen van het geboortekanaal, of via het drinken. Zit overal in de omgeving. Gaat snel de geboorte ziek worden.
zeer acute gevallen ➔ valt dood. Meer subacute gevallen, pasgeboren dieren dat ziek is met een polyartritis =
zeer sterk indicatief voor een neonatale septicemie (ongeacht de DS).
Behandelen met AB, meestal ook Ig verhogen bij het jong ➔ toedienen hyperimmuun plasma. Ondersteunen
met vocht therapie etc.
Belang hygiëne op het landbouwbedrijf ➔ hoge infectiedruk = zeer veel E. coli. Als het kan moederdier
immuniseren. Belang dat de neonaten zeer snel voldoende colostrum opnemen.
ETEC
Infecties enkel bij heel jonge dieren ➔ ETEC =
EnteroToxigene E. Coli. Kan bij jonge dieren vasthechten aan
de microvilli van de darmen. Kalveren tot 3dagen oud ➔
daarna zal de receptor thv microvilli verdwijnen waardoor
de kalveren niet meer gevoelig zijn. kunnen vasthechten en
toxines produceren.
Waterige diarree met dehydratatie en sterfte tot gevolg bij
kalveren. Ook weeral belangrijk hygiëne en voldoende
colostrum. BELANGRIJKE CLIP.
Paratuberculose
Sommige gevallen zie je niet dat de jonge dieren geïnfecteerd zijn ➔ paratuberculose. Zal jonge HKW (schaap
en rund) infecteren, hoe jonger = hoe makkelijker infecteren. Zien we pas rond de periode van lammeren of
kalveren. We zien dieren met chronische waterige dieren, die gaan weg kwijnen. Oudere dieren (met voldoende
immuniteit) zijn niet gevoelig, bacterie blijft lang in de dieren zitten tot een daling van de immuniteit. Rond de
periode van de dracht begint het dan klinisch te worden. BELANGRIJKE CLIP.
Droes
Weten we niet goed waarom de jonge dieren geïnfecteerd worden. Streptococcus equi equi = 1 van de
belangrijkste bacterie bij paardenziekte. Vooral bij jonge paarden zien we faryngitis, rhinitis, lymfangitis
(lymfeknopen rond het hoofd). Abcessen gaan uitbreken en op zich genezen er veel maar kan heel veel jonge
paarden in dezelfde buurt besmetten. Onderverdelen in groepen om onder controle te krijgen: positieve paarden
met droes, paarden die in contact zijn geweest met de positieve, negatieve paarden zonder droes. Obligate
pathogeen streptococcus equi zooepidemicus. Deze laatste is een bacterie die veel voorkomt bij gezonde
paarden thv LW en bovenste van de neus. Deze is een facultatief pathogeen.
Droes intensief bestreden bij
paarden, opsporen S. equi equi. Obligaat wil zeggen als de bacterie aanwezig is in een groep dieren, zal je
Facultatieve ga je overal vinden, hoogstwaarschijnlijk ziekte zien in die groep. Enkeling besmet, zou
vaak zonder problemen maar subklinisch kunnen zijn ➔ in een groep, zeer waarschijnlijk dat er een
kan een rol spelen bij ziekte. paard klinische ziekte toont.
Facultatief wil zeggen dat als een bacterie aanwezig is in een groep, deze
subklinisch blijft maar kan onder omstandigheden klinische ziekte
veroorzaken bij de dieren.
, 4
Rhodococcus equi
-coccus ➔ allemaal gram positief. Veroorzaakt chronische infecties van het AHS met abcessen (granulomen) thv
long. Toename van dyspneu en ziektesymptomen met uiteindelijke sterfte. Vooral bij jonge dieren ➔ oudere
veulens, plasma veulens niet voldoende opsonisatie van de bacterie zodat deze wordt afgedood door de
neutrofielen. BELANGRIJKE CLIP.
Neonatale conjuctivitis
Kittens met onvoldoende immuniteit die op het moment van de geboorte besmet worden ➔ verstopte neus en
ogen. Bacterie van belang is Chlamydia felis. BELANGRIJKE kattenziekte. Het is een IC bacterie, kan enkel
vermeerderen in een cel. Vrij gelijkaardig verloop als een Herpes virus. Bacterie kan latent in een cel aanwezig
zijn in moeder kat ➔ werpen, dalen immuniteit ➔ uitscheiden virus ➔ besmetten kitten. Ook van belang bij
vogels en zoogdieren.
Kennelhoest
Bordetella bronchiseptica = gram negatief. Bacterie die voorkomt bij veel klinisch gezonde honden. Bij jonge
honden in groepen kan het problemen veroorzaken, denk een asielen. Hoge infectiedruk bacterie ➔
immuunsysteem van de hond overspoelen ➔ klinische ziekte. Tracheïtis, zelf limiterende droge hoest met
tranende ogen en snotneuzen. Wordt routinematig tegen gevaccineerd bij honden. Vaak zal het spontaan
genezen, rusten 7-10 dagen.
Roetbiggen
Jonge biggen waarvan de immuniteit verzwakt is (bv te weinig colostrum) ➔ stafylococcus die zorgt voor
pyodermie. Heel uitgebreide, diepe huidontsteking ➔ zwart door de vuiligheid dat op de big blijf kleven.
Mortaliteit kan zeer sterk oplopen.
FYSIOLOGIE
Als er iets mis loopt met het normale fysiologisch functioneren van een dier vergroot de kans heel sterk op een
bacteriële of schimmel infectie. Dit kan overal in het lichaam zijn.
Huidinfecties
Pyodermie, belangrijk probleem bij de KHD. Kunnen vaak terugkerende problemen zijn. Het is bijna ALTIJD
secundair. Kan verschillende dingen zijn als primair probleem. De bacterie = staphylococcus, meestal van het
dier zelf. Iedereen is drager van de bacterie, vaak zonder probleem. Tot er iets mis loopt, wat leidt tot een
pyodermie. Zelfde verhaal als otitis: vnl bij honden huidinfectie bij alle DS.
Clostridium perfringens
Grampositief, anaeroob. Stoornis thv GI ➔ overmaat EW, motiliteit, dieet verandering. Paarden typisch na
gebruik van bepaalde AB. Bacterie begint te groeien en te vermeerderen ➔ toxine productie ➔ hemorragisch
necrotiserende enteritis. Het is een bacterie van het dier zelf, vaak zonder probleem. Meestal endogene infectie
uit de dikke darm, omdat er daar iets mis loopt ➔ zal thv dunne darm enteritis veroorzaken.
Vaak oorzaak van acuut sterven bij schapen. Bij paarden zien we naast de dunne darm problemen ook problemen
thv dikke darm ➔ typhlocolitis. Altijd uitgelokt door een probleem thv dikke darm. Levensbedreigend voor een
paard.
Toxines kunnen geresorbeerd worden in de bloedbaan ➔ toxinaemie ➔ shock en sterfte. Vaak in een verder
gevorderde fase niet veel aan te doen. Bij HKW kan je vaccineren.
