Samenvatting van de Studiehandleiding die jaarlijks wordt opgemaakt door dhr. Sackers ( - 450 pagina's). Samenvatting van de belangrijkste leerstukken meest recente jurisprudentie als aanvulling op de hoorcolleges, noodzakelijk voor het tentamen.
Bestuurssanctierecht – samenvatting studiehandleiding
Hoofdstuk 1: inleiding bestuurlijk sanctierecht
1.1: opkomst bestuurlijk sanctierecht
Bestuurlijk sanctierecht moet niet worden opgevat als een nieuw rechtsgebied, het is eerder
een etiket op een ontwikkeling in het publiekrechtelijke handhavingsrecht waarin het
bestraffen door het openbaar bestuur steeds centraler is komen te staan.
Halverwege de jaren ’90 is er een koerswijziging in het publiekrechtelijke handhavingsrecht:
aanscherping van de handhaving en een inhoudelijke versterking van het toezicht. Dit werd
gezien als een reactie op het zogenoemde handhavingstekort en onderdeel van de discussie
over de kwaliteit van overheidstoezicht gelet op incidenten als Cafébrand Volendam, brand
Moerdijk en de monstertruck Haaksbergen.
De Commissie Korthals Altes heeft in 1995 als oorzaken van het handhavingstekort
aangewezen het gebrek aan voldoende capaciteit, deskundigheid en instrumentarium.
Een impuls aan toezichthoudende capaciteit werd gerealiseerd door herschikking van
bestaande toezichthoudende instanties en oprichting van nieuwe toezichthouders.
Het doel was om te komen tot handhavingstoezicht het verzamelen van informatie over de
vraag of een handeling of zaak voldoet aan de daaraan gestelde eisen, alsmede het zich daarna
vormen van een oordeel daarover en eventueel naar aanleiding daarvan interveniëren.
Bovengenoemde ontwikkeling hangt sterk samen met de opmars van bestuurlijke sancties.
Corstens besprak in 1995 in zijn afscheidsrede de opkomst van de bestuurlijke sanctie. De
ontwikkeling vormde volgens hem nauwelijks aanleiding voor discussie en hij stelde dat in de
toekomst het overkoepelende begrip ‘punitief sanctierecht’ gehanteerd zou worden.
Punitief sanctierecht omvat alle rechtshandhaving met behulp van punitieve sancties,
gebouwd op de hoekstenen van het strafrecht, namelijk het legaliteitsbeginsel en
schuldbeginsel.
De Vereniging voor Administratief Recht (VAR) noemde in 1995 voor het eerst met zoveel
woorden het bestuurlijk sanctierecht.
De totstandkoming van de Wet administratiefrechtelijke handhaving verkeersvoorschriften
(Wet Mulder) is trendsetter geweest. Een groot aantal toen nog strafbare gedragingen waarvan
de strafwaardigheid in de samenleving verdwenen was, werden uit het strafrecht gehaald en
overgebracht naar een rechtsgebied tussen het strafrecht en bestuursrecht in. De overtreder
kreeg een Mulderbeschikking met de mededeling dat een boete moest worden betaald.
Er volgen steeds meer wetten waarin de overtreding met een bestuurlijke boete mocht worden
afgedaan.
De Wet OM-Afdoening 2008 en de Vierde tranche van de Awb 2009 hadden grote gevolgen
voor de mogelijkheid tot handhaving. De Wet OM-Afdoening maakt het mogelijk dat de
officier van justitie zonder rechterlijke tussenkomst strafbare feiten afdoet met verschillende
vormen van de strafbeschikking. De Vierde tranche Awb heeft een algemene wettelijke
regeling van de bestuurlijke handhaving gegeven, met de bestuurlijke boete als algemene
regeling.
,De regering (Balkenende) heeft in 2005 erkend dat de bestuurlijke boete op bijna alle
wetgevingsterreinen ingetreden was en enige sturing noodzakelijk was wat betreft de wijze
waarop de handhaving van toekomstige wetgeving vorm zou moeten krijgen.
Voorbeelden bestuurlijke sancties:
- Wet tijdelijk huisverbod.
- Bevoegdheden in de Gemeentewet.
- Voetbalwet.
- Drank- en horecawet.
- Wet personenvervoer met stationsomgevingsverbod.
Het alcoholslotprogramma heeft in korte tijd voor veel ophef gezorgd.
- HR 3 maart 2015: het OM is niet ontvankelijk in de strafvervolging als aan verdachte
een alcoholslot is opgelegd.
- ABRvS 4 maart 2015: de regeling waarop het alcoholslot gebaseerd is onverbinderd
verklaard.
De voorbeelden hierboven illustreren dat in de laatste jaren er veel sanctiesystemen
ontwikkeld zin, waardoor het voor de burger niet altijd meer duidelijk is op grond waarvan
sancties worden opgelegd. Wet- en regelgeving zijn de laatste jaren repressiever geworden en
meer gericht op handhaven. De burger moet voorkomen dat hij door meerdere systemen
gesanctioneerd wordt.
1.2: klassieke bestuurlijke sancties
1.2.1: inleiding
De meeste oorspronkelijke sancties uit het bestuursrecht waren gericht op het ongedaan
maken wat in strijd met de norm was gedaan, niet gericht op leedtoevoeging.
bestuursdwang, intrekken/wijzigen van een begunstigende beschikking.
De last onder dwangsom was oorspronkelijk beperkt tot de Hinderwet en milieurecht.
In de jaren ’80 en ’90 verandert het beeld omdat de overheid steeds meer gericht is op
handhaven. De mogelijkheden van het bestuursrecht worden steeds meer benut.
Voorbeelden: uitbereiding toepassing dwangsom, Wet Mulder, verkeersstrafrecht,
Gemeentewet.
De Vierde tranche Awb vormde het sluitstuk door de bestuurlijke bestraffende sanctie en
bestuurlijke herstelsanctie op te nemen in de wet.
De ABRvS heeft ook in de jaren ’90 de beginselplicht tot handhaving geïntroduceerd.
Gelet op het algemeen belang dat gediend is met handhaving, zal in geval van overtreding
van een wettelijk voorschrift het bestuursorgaan dat bevoegd is om met een last onder
bestuursdwang of dwangsom op te treden, in de regel van deze bevoegdheid gebruik moeten
maken. Het bestuursorgaan mag dit slechts onder bijzondere omstandigheden weigeren, bv.
als er concreet zicht op legalisatie bestaat of optreden zeer onevenredig is.
,Een herstelsanctie op grond van art. 5:7 Awb kan ook preventief worden opgelegd, als het
gevaar voor de overtreding klaarblijkelijk dreigt.
Een preventieve herstelsanctie kan alleen worden opgelegd als een nieuwe, nog niet
gepleegde overtreding aan de orde is. Het mag niet gebruikt worden ter voorkoming van
herhaling van overtreding.
1.2.2: last onder bestuursdwang
Bestuursdwang houdt in feitelijk optreden van de overheid tegen een toestand die ontstaat
doordat een burger de hem opgelegde verplichting niet nakomt. (art. 5:21 Awb)
- Het feitelijk optreden gaat vooraf met een waarschuwing waardoor de burger zelf de
illegale situatie kan beëindigen.
- De wetgever heeft preventieve inzet van bestuursdwang dus ook mogelijk willen
maken. beletten.
- Algemene regeling in de Awb over besluitvorming en toepassing. (afd. 5.3 Awb)
- De wet moet een bevoegdheid geven aan het bestuursorgaan om een bestuurlijke
sanctie op te leggen. (art. 5:4 Awb)
- Omschrijving van de te nemen herstelmaatregelen, kosten en begunstigingstermijn
waarbinnen de last uitgevoerd moet worden zonder dat bestuursdwang ten uitvoer
wordt gelegd. (art. 5:21 Awb)
- Spoedeisende situaties rechtvaardigen een bestuursdwang zonder voorafgaande last.
(art. 5:31 lid 1 Awb)
Spoedeisende bestuursdwang moet uiteindelijk op soortgelijke wijze worden
bekendgemaakt aan de overtreder als het opleggen van de last onder
bestuursdwang. (art. 5:31 lid 2 Awb)
1.2.3: last onder dwangsom
De dwangsom werd in 1981 ingevoerd in de Hinderwet. Het gezag dat bevoegd was tot
sluiting van een inrichting, mocht als alternatief oplegging van een dwangsom kiezen indien
dit ‘passender’ was dan sluiting. De dwangsom werd vervolgens opgenomen in diverse
milieuwetgeving. Het vereiste van ‘passender’ verdween, de wetgever vond dat het een
volwaardige sanctie moest worden.
De dwangsom is gericht op het beëindigen van een illegale situatie. De overtreder kan een
boete voorkomen door gevolg te geven aan de last. (art. 5:31d Awb)
- Oplegging van de last onder dwangsom. (art. 5:32 lid 1 Awb)
- De dwangsom word vastgesteld op een bedrag ineens, per tijdseenheid of per
overtreding. Er wordt ook een bedrag vastgesteld waarboven geen dwangsom meer
wordt verbeurd.
- De bedragen moeten in redelijke verhouding staan tot het geschonden belang en tot de
beoogde werking.
- De dwangsombevoegdheid is afgeleid van de bevoegdheid tot het opleggen van een
last onder bestuursdwang. (art. 5:32 Awb)
, - Een last onder dwangsom kan alleen worden opgelegd als het belang van het
betrokken voorschrift zich hier niet tegen verzet. (art. 5:32 lid 2 Awb)
deze voorwaarden heeft te maken met de gedachte achter het
evenredigheidsbeginsel. (art. 3:4 lid 2 Awb)
Als de last verder zou strekken dan nodig is om het doel te verwezenlijken, heeft de
sanctie niet langer het karakter van een herstelsanctie, maar dan wordt het bestraffend,
hetgeen ontoelaatbaar is.
1.2.4: de Vierde tranche Awb
De Vierde tranche Awb kende drie inhoudelijke speerpunten.
1. Attributie.
2. Bestuursrechtelijke geldschulden.
3. Bestuurlijke handhaving. nadruk bestuurlijke boete.
Er zijn tevens, ten behoeve van bovengenoemde punten, wijzigingen aangebracht in bestaande
wetsbepalingen.
- Een derde-belanghebbende heeft ten aanzien van de last onder bestuursdwang en
dwangsom een rol gekregen. Een derde-belanghebbende kon geen beroep doen op de
tenuitvoerlegging hiervan. De wetgever vond dat de derde-belanghebbende wel iets
moest kunnen, en creëerde zo de kostenbeschikking en toepassingsbeschikking. (art.
5:25 lid 6 en 5:31a lid 1 Awb)
- De last onder bestuursdwang mag niet zomaar worden toegepast. Een last gaat
namelijk vooraf aan de mogelijkheid tot feitelijk handelen en deze last moet
vervolgens niet of niet tijdig uitgevoerd worden. (art. 5:21 sub a en b Awb)
onderscheiden last onder dwangsom.
- Invoering bestuurlijke boete.
De stroom wetgeving die het opleggen van een bestuurlijke boete mogelijk maakt is iets
gedaald de afgelopen jaren, maar er zijn toch nog wat wetsvoorstellen ingediend.
Een spraakmakende is de Wet tot wijziging van de Wet bescherming persoonsgegevens die
verplicht tot melden van datalekken, bij overtreding kan de Autoriteit Persoonsgegevens een
boete opleggen.
1.2.5: strafrechtelijk jargon in de Vierde tranche Awb
De wetgever introduceerde in de Vierde tranche Awb diverse strafrechtelijke begrippen met
het doel om eenheid te brengen in het begrippenapparaat en gebruik te maken van jargon dat
in de jurisprudentie goed uitgelegd is. De wetgever is alleen niet altijd consequent geweest.
- De wetgever heeft het bijvoorbeeld bij de definitie van ‘overtreder’ in art. 5:1 lid 2
Awb over gelijkstelling met de medepleger, maar andere deelnemingsfiguren
(uitlokker, doen pleger) uit het strafrecht worden niet benoemd. De vraag is wat de
bestuursrechter doet als dit zich in de praktijk voordoet. De kritiek hierop van o.a.
Knigge is dat de regels omtrent de bestuurlijke boete juist overeenstemming moeten
vinden met de leerstukken van het strafrecht.
- Art. 5:1 lid 3 Awb stelt de natuurlijke persoon gelijk met de rechtspersoon en verklaart
art. 51 lid 2 en 3 Sr van overeenkomstige toepassing.
De vraag is hier of het bestuurlijk sanctierecht daadwerkelijk plaats zal bieden voor de
aanpak van functionele daders. Wat zal de bestuursrechter hier beslissen?
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller Babettedebruijn. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $7.49. You're not tied to anything after your purchase.
