Een volledig uitgetypte cursus van voortplanting en embryologie gebaseerd op de opgenomen hoorcolleges.
De cursus bevat de volgende hoofdstukken:
1. Inleiding - voortplanting
2. Abnormale bevruchting - klieving - blastulatie
3. Gastrulatie - neurulatie
4. Ontwikkeling tot de primitieve lichaamsvor...
EMBRYOLOGIE
UNIVERSITEIT ANTWERPEN
1ste bachelor BIC
1ste bachelor DGK
2de bachelor BMW
Schakelprogramma BMW
2019-2020
,1
, 2
Inhoudsopgave
1. Inleiding - voortplanting ........................................................................................ 8
1.1 Inleiding ............................................................................................................ 8
1.1.1 Embryologie: morfologische verschijnselen ...................................................... 8
1.1.2 Embryologie: periodes .................................................................................. 8
1.1.3 Pathologie van de embryologie ...................................................................... 9
1.2 Voortplanting ..................................................................................................... 9
1.2.1 De voorplantingscyclus ................................................................................. 9
1.2.2 Spermato- en spermiogenese ...................................................................... 10
1.2.3 Oögenese ................................................................................................. 13
1.2.4 Bevruchting .............................................................................................. 15
2. Abnormale bevruchting - klieving - blastulatie ..................................................... 19
2.1 Abnormale bevruchting ...................................................................................... 19
2.2 Eerste delingen na de bevruchting ....................................................................... 21
2.3 Abnormale klieving ........................................................................................... 22
2.4 Experimenten met de bevruchting ....................................................................... 23
2.5 Delaminatie ..................................................................................................... 23
3. Gastrulatie - neurulatie ........................................................................................ 25
3.1 Gastrulatie ....................................................................................................... 25
3.1.1 Overgang van een tweekiembladig naar een driekiembladig embryo ................. 25
3.1.2 Vorming van het notochord ......................................................................... 26
3.1.3 Ontstaan van de lichaamsassen en de rol van het notochord ............................ 26
3.1.4 Bestemming van de geïnvagineerde epiblast .................................................. 27
3.1.5 Gastrulatie bij de kip .................................................................................. 27
3.2 Pathologie van de gastrulatie .............................................................................. 28
3.3 Neurulatie........................................................................................................ 28
3.4 Pathologie van de neurulatie .............................................................................. 29
4. Ontwikkeling tot de primitieve lichaamsvorm ...................................................... 31
4.1 Neurulatie........................................................................................................ 31
4.2 Differentiatie mesoderm .................................................................................... 31
4.2.1 Paraxiaal mesoderm ................................................................................... 31
4.2.2 Intermediair mesoderm .............................................................................. 31
4.2.3 Laterale plaat mesoderm ............................................................................ 31
4.3 Afgrenzing van het embryo ten opzichte van het extra-embryonaal gebied................ 32
4.4 Grondige wijziging van in- en uitwendige morfologie van het embryo ....................... 32
4.5 Organogenese .................................................................................................. 32
, 3
4.6 Aanleg van vruchtvliezen ................................................................................... 33
5. Placentatie (enkel 1ste bachelor DGK en 2de bachelor BMW) .............................. 34
5.1 Vruchtvliezen ................................................................................................... 34
5.2 Bescherming en voeding van het embryo ............................................................. 34
5.3 Uterus en menstruele/oestrische cyclus................................................................ 34
5.4 Implantatie ...................................................................................................... 36
5.5 Differentiatie van de trofoblast............................................................................ 36
5.6 Soorten implantatie........................................................................................... 37
5.7 Pathologie van de implantatie ............................................................................. 37
5.8 Placenta .......................................................................................................... 37
5.8.1 Functies van de placenta............................................................................. 37
5.8.2 Grondplan van de placenta.......................................................................... 38
5.8.3 Choriale vlokken ........................................................................................ 38
5.8.4 Decidua .................................................................................................... 39
5.8.5 Types placentae ........................................................................................ 39
5.8.5 Pathologie van de placenta.......................................................................... 41
5.9 Embryonale aanhangsels ................................................................................... 41
5.9.1 Chorion .................................................................................................... 41
5.9.2 Amnion .................................................................................................... 41
5.9.3 Navelblaasje ............................................................................................. 41
5.9.4 Allantoïs ................................................................................................... 41
5.10 Navelstreng.................................................................................................... 42
6. Ontwikkeling gastro-intestinaal stelsel ................................................................ 43
6.1 Endodermale derivaten ...................................................................................... 43
6.2 Mesodermale derivaten ...................................................................................... 43
6.3 Eerste ontwikkelingsstadia ................................................................................. 43
6.4 Voornaamste aanpassingen bij zoogdieren ........................................................... 44
6.4.1 Mondholte ................................................................................................ 44
6.4.2 Farynx ..................................................................................................... 45
6.4.3 Slokdarm.................................................................................................. 45
6.4.4 Ma(a)g(en) ............................................................................................... 45
6.4.5 Dunne en dikke darm ................................................................................. 45
6.4.6 Anaalkanaal .............................................................................................. 45
6.5 Ophanging van het spijsverteringsstelsel .............................................................. 45
6.6 Mondholte en farynx ......................................................................................... 46
6.7 Wangen........................................................................................................... 47
, 4
6.8 Tanden en lippen .............................................................................................. 47
6.9 Gehemelte ....................................................................................................... 47
6.10 Pathologie van het gehemelte, de lippen en de kaken ........................................... 48
6.11 Tong ............................................................................................................. 48
6.12 Kieuwbogen ................................................................................................... 49
6.12.1 Eerste kieuwboog ..................................................................................... 49
6.12.2 Tweede kieuwboog ................................................................................... 50
6.12.3 Derde en vierde kieuwbogen...................................................................... 50
6.12.4 Vijfde en zesde kieuwbogen ....................................................................... 51
6.13 Slokdarm ....................................................................................................... 51
6.14 Ma(a)g(en) .................................................................................................... 51
6.15 Ontstaan van het omentum majus en minus ....................................................... 51
6.16 Ontstaan van de ansa umbilicalis....................................................................... 52
6.17 Rotatie van de darmen..................................................................................... 52
6.18 Pathologie van de darmtractus en de buikwand ................................................... 52
7. Ontwikkeling ademhalingsstelsel ......................................................................... 54
7.1 Bovenste luchtwegen ........................................................................................ 54
7.1.1 Neusholte ................................................................................................. 54
7.1.2 Paranasale sinussen en neusschelpen ........................................................... 54
7.2 Larynx ............................................................................................................ 54
7.3 Trachea ........................................................................................................... 54
7.4 Longen ............................................................................................................ 55
7.5 Pathologie van het ademhalingsstelsel ................................................................. 55
8. Ontwikkeling lichaamsholtes ................................................................................ 57
8.1 Evolutie laterale plaat mesoderm abdomen........................................................... 57
8.2 Evolutie laterale plaat mesoderm thorax .............................................................. 57
8.3 Diafragma ....................................................................................................... 58
8.4 Pathologie van het diafragma ............................................................................. 59
9. Ontwikkeling zenuwstelsel ................................................................................... 60
9.1 Algemene histogenese van het centraal zenuwstelsel ............................................. 60
9.2 Vorming van het ruggenmerg ............................................................................. 61
9.2.1 Vorming van de vlinderachtige structuur en het centraal kanaal ....................... 61
9.2.2 Differentiatie van de cellen .......................................................................... 61
9.2.3 Ruggenmergvliezen.................................................................................... 62
9.2.4 Pathologie van het ruggenmerg ................................................................... 62
9.3 Vorming van de hersenen .................................................................................. 63
, 5
9.3.1 Vorming van de hersenblaasjes ................................................................... 63
9.3.2 Evolutie van de hersenblaasjes .................................................................... 63
9.3.3 Histogenese van de hersenen ...................................................................... 63
9.3.4 Evolutie van de vleugelplaat en basale plaat bij de hersenen ............................ 64
9.3.5 Verdere ontwikkelingen van de hersenblaasjes ............................................... 64
9.3.6 Pathologie van de hersenen......................................................................... 64
9.4 De neurale lijst ................................................................................................. 65
9.4.1 Cephale neurale lijstcellen........................................................................... 66
9.4.2 Spinale neurale lijstcellen............................................................................ 66
9.4.3 Verdwaalde neurale lijstcellen ...................................................................... 66
10. Ontwikkeling oog - oor - endocrinum ................................................................. 67
10.1 Het oog ......................................................................................................... 67
10.1.1 Vorming van het oogblaasje en de oogbeker (structuren afkomstig van de
neuroblast) ............................................................................................ 67
10.1.2 Wanden van de oogbeker .......................................................................... 68
10.1.3 Vorming van de lens (structuren afkomstig van het ectoderm) ....................... 68
10.1.4 Structuren afkomstig van het mesoderm ..................................................... 69
10.1.5 Bloedvoorziening van het oog .................................................................... 70
10.1.6 Pathologie van het oog ............................................................................. 70
10.2 Het oor .......................................................................................................... 71
10.2.1 Het binnenoor ......................................................................................... 71
10.2.2 Het middenoor......................................................................................... 72
10.2.3 Het trommelvlies ..................................................................................... 72
10.2.4 Het buitenoor .......................................................................................... 72
10.2.5 Pathologie van het oor .............................................................................. 73
10.3 Het endocrinum .............................................................................................. 73
10.3.1 De hypofyse ............................................................................................ 73
10.3.2 De schildklier........................................................................................... 74
10.3.3 De bijschildklieren .................................................................................... 74
10.3.4 De bijnieren ............................................................................................ 74
10.3.5 Andere endocriene cellen .......................................................................... 75
11. Ontwikkeling cardiovasculair stelsel en lymfestelsel .......................................... 76
11.1 Ontstaan van de embryonale circulatie ............................................................... 76
11.2 Herkomst van het bloed en de bloedvaten .......................................................... 77
11.3 Ontstaan van de leversinusoïden ....................................................................... 78
11.4 Ontstaan van het hart...................................................................................... 78
, 6
11.4.1 Primordium ............................................................................................. 78
11.4.2 Versmelting van het hartsysteem en de systemische circulatie........................ 78
11.4.3 Plooivorming ........................................................................................... 79
11.4.4 Verdere differentiatie van het hart: aortabogen ............................................ 79
11.4.5 Inwendige ontwikkeling van het hart........................................................... 80
11.5 Vasculair stelsel .............................................................................................. 83
11.5.1 Arterieel systeem ..................................................................................... 83
11.5.2 Veneus systeem ...................................................................................... 83
11.6 Pathologie van het cardiovasculair stelsel ........................................................... 86
11.7 Ontwikkeling van het lymfestelsel ...................................................................... 88
11.8 Pathologie van het lymfestelsel ......................................................................... 89
12. Ontwikkeling bewegingsstelsel .......................................................................... 90
12.1 Het skelet ...................................................................................................... 91
12.1.1 De schedel .............................................................................................. 91
12.1.2 Het axiaal skelet ...................................................................................... 92
12.1.3 De ledematen .......................................................................................... 94
12.1.4 Pathologie van het skelet .......................................................................... 94
12.2 De gewrichten ................................................................................................ 95
12.2.1 Vorming van de gewrichten ....................................................................... 95
12.2.2 Pathologie van de gewrichten .................................................................... 96
12.3 De spieren ..................................................................................................... 96
12.3.1 De skeletspieren ...................................................................................... 96
12.3.2 Evolutie van de myotomen ........................................................................ 97
12.3.3 Spieren van de huid ................................................................................. 98
13. Ontwikkeling urogenitaal stelsel ........................................................................ 99
13.1 Urinair stelsel ................................................................................................. 99
13.1.1 Aanleg van een niersysteem in het embryo .................................................. 99
13.1.2 Vorming van de definitieve nier ................................................................ 101
13.1.3 Afvoerwegen van de urine ....................................................................... 102
13.1.4 Ontstaan van de urogenitale sinus ............................................................ 102
13.1.5 Herschikking van de urogenitale afvoerwegen ............................................ 103
13.1.6 Pathologie van het urinair stelsel .............................................................. 103
13.2 Genitaal stelsel ............................................................................................. 104
13.2.1 Oorsprong van de gameten ..................................................................... 104
13.2.2 Indifferent stadium ................................................................................ 105
13.2.3 Differentiatie van het genitaal stelsel ........................................................ 105
, 7
13.2.4 Differentiatie tot het mannelijk geslachtsstelsel .......................................... 105
13.2.5 Differentiatie tot het vrouwelijk geslachtsstelsel ......................................... 106
13.2.6 Vorming van de banden die de gonaden en de afvoerwegen ophangen .......... 106
13.2.7 Indifferent stadium van het afvoersysteem en de externe genitalia ............... 106
13.2.8 Verdere differentiatie van het mannelijk geslachtsstelsel.............................. 107
13.2.9 Pathologie van het mannelijk geslachtsstelsel ............................................ 109
13.2.10 Verdere differentiatie van het vrouwelijk geslachtsstelsel ........................... 109
13.2.11 Pathologie van het vrouwelijk geslachtsstelsel .......................................... 110
14. Ontwikkeling integument ................................................................................. 112
14.1 Derivaten van de huid.................................................................................... 112
14.1.1 Haren ................................................................................................... 112
14.1.2 Hoef, klauw, nagel en hoorn .................................................................... 113
14.1.3 Klieren ................................................................................................. 113
14.2 Pathologie van het integument ........................................................................ 113
14.2.1 Pathologie van de epidermis .................................................................... 113
14.2.2 Pathologie van de dermis ........................................................................ 114
14.2.3 Pathologie van de huidderivaten ............................................................... 114
, 8
1. Inleiding - voortplanting
1.1 Inleiding
Embryologie is de studie van het zich ontwikkelende, nieuwe organisme vanaf de bevruchting
(fertilisatie) tot de geboorte.
1.1.1 Embryologie: morfologische verschijnselen
De vijf embryologische basisprincipes zijn:
Celproliferatie: cellen zullen aangemaakt worden en vermenigvuldigen.
Groei: cellen nemen toe in volume.
Differentiatie: eerst zullen alle cellen aanleiding kunnen geven tot een heel individu.
Daarna zullen de cellen door differentiatie een bepaalde specialiteit en functionaliteit
krijgen.
Celmigratie: bijvoorbeeld melanocyten in de huid die afkomstig zijn van neurale
lijstcellen waarvan de oorsprong gelegen is in het ruggenmerg. Celmigratie is dus nodig
om de cellen op de juiste plaats te krijgen. Als er migratie naar de verkeerde plaats
gebeurt, kunnen er afwijkingen ontstaan.
Celdood: apoptose = geprogrammeerde celdood (bijvoorbeeld embryonale weefsels die
tussen de vingers zitten en later zullen verdwijnen).
1.1.2 Embryologie: periodes
De prenatale periode is de periode voor de geboorte en bestaat uit twee delen:
Embryonale periode:
o Vanaf de bevruchting tot de primitieve gemeenschappelijke vorm (duurt
ongeveer 3 maanden bij de mens).
o Alle embryo’s van alle zoogdieren zien er min of meer hetzelfde uit. Wanneer
men veranderingen begint te zien tussen verschillende diersoorten betekent dit
het einde van de embryonale periode en hierbij ook het einde van de
organogenese (met uitzondering van het centraal zenuwstelsel).
Foetale periode: laatste periode tot en met de geboorte.
De postnatale periode is de periode na de geboorte. Het gaat hierbij om verdere ontwikkeling
waarbij er grote verschillen zijn tussen diersoorten:
Nestvlieders: deze kunnen meteen lopen na de geboorte. Dit gaat meestal over
prooidieren omdat ze snel weg moeten kunnen lopen. De dracht bij dit soort dieren is
ook veel langer (bijvoorbeeld veulens).
Nestblijvers: deze zijn na de geboorte nog zeer afhankelijk van de moeder en worden
meestal naakt en blind geboren. Omdat hier de ontwikkeling nog niet zo sterk moet
zijn, is de dracht bij deze dieren meestal veel korter (bijvoorbeeld kittens). Hierbij gaat
het meestal om carnivoren die jagers zijn.
De postnatale periode is ook nog belangrijk voor het centraal zenuwstelsel, waarbij er nog
maturatie is tot de puberteit (voornamelijk verdere functionele ontwikkeling, niet
morfologisch).
, 9
1.1.3 Pathologie van de embryologie
Bij abnormale ontwikkelingen wordt gesproken van teratogenese.
Thalidomide is een zeer werkzaam geneesmiddel dat werd gebruikt tegen ochtendmisselijkheid
en slaaptekort bij zwangere vrouwen. Ochtendmisselijkheid komt meestal voor in het eerste
trimester van de zwangerschap, wat net een gevoelige periode is in de embryonale
ontwikkeling. Thalidomide was teratogeen voor het embryo waardoor het aangeboren
afwijkingen met zich mee bracht. Hierbij bleven de lange ledematen (vooral de voorste
ledematen) kort (focomelie). Dit komt doordat normaal een arm ontstaat als een vin die zich
dan zal verlengen, wat niet gebeurde door het geneesmiddel. Het geneesmiddel viel namelijk
bloedvaten aan waardoor er minder toevoer was van zuurstof en voedingsstoffen. Sindsdien
zijn er veel strengere regels omtrent het testen van geneesmiddelen voor teratogeniciteit.
Ervoor werden geneesmiddelen enkel op ratten getest, maar thalidomide bleek minder
werkzaam te zijn bij ratten. Daardoor werden testen op niet-knaagdieren ook verplicht.
Een Siamese tweeling ontstaat wanneer twee embryo’s vergroeien met elkaar. Bij de mens
kunnen dit soort afwijkingen worden veroorzaakt door bepaalde farmaca, maar bij dieren is dit
meestal door toeval.
Er zijn verschillende mogelijke oorzaken van aangeboren afwijkingen, namelijk genetisch,
omgevingsfactoren, geneesmiddelen, … maar meestal zijn aangeboren afwijkingen
idiopathisch, dus zonder gekende oorzaak.
De zebravis is een vertebraat model dat gebruikt wordt voor onderzoek naar pathologie van de
embryologie.
1.2 Voortplanting
De voorplanting bestaat uit:
Gametogenese:
o Spermatogenese (ontwikkeling van spermatozoa).
o Oögenese (ontwikkeling van de eicel).
Bevruchting.
1.2.1 De voorplantingscyclus
Tijdens de embryogenese (organogenese, ongeveer hetzelfde voor alle diersoorten) is er de
ontwikkeling van de primordial germ cell formation. Spermatozoa en oöcyten komen namelijk
van een gemeenschappelijke stamcel (germ cell). Deze stamcellen moeten migreren van de
wand van de dooierzak (dus van buiten het lichaam) naar het embryo waar de gameten later
ontwikkeld moeten worden. Omdat deze migratie zo groot is, kan hier al veel bij misgaan met
malformaties tot gevolg.
Na de embryogenese is er de foetale ontwikkeling. Hierbij zullen de gameten zich nog meer
klaarmaken en de eicellen zullen hier al een eerste meiotische deling ondergaan maar zullen
gaandeweg hierin geblokkeerd worden. Bij de foetale ontwikkeling ontstaan er species-
specifieke kenmerken.
Na de geboorte is er lactatie die zeer belangrijk is voor de opbouw van het immuunsysteem
van het jong. Wanneer het jong klaar is om weggehaald te worden van de moeder en niet
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller mandarijneend. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $6.47. You're not tied to anything after your purchase.
