Hoofdstuk 6: begeleiden van cliënten met hersenletsel
Inleiding:
Voor iedere interventie gebaseerd op gedragsmodificatie geldt dat de cliënt over enig
leervermogen moet beschikken, gevoelig moet zijn voor bekrachtiging en in staat moet zijn
het gewenste gedrag daadwerkelijk uit te voeren. Door adviezen, psycho-educatie en
aanpassen van de omgeving is het mogelijk het gewenste gedrag uit te lokken en te
bestendigen. Psycho-educatie aan de cliënt is alleen zinvol wanneer de cliënt geen grote
cognitieve problemen heeft of deze kan compenseren. Buiten een behandelsetting is
gedragsmodificatie soms minder goed uitvoerbaar vanwege het ontbreken van een
duidelijke structuur. Wanneer veel variabelen niet te controleren zijn, is het lastig de
effecten van de behandeling te evalueren. Een ander bezwaar is dat de omgeving van de
cliënt niet altijd in staat is de principes consequent toe te passen. Om deze redenen ligt de
nadruk in de chronische fase vaak meer op begeleiding dan op behandeling.
6.1 Begeleiden:
Begeleiden is het aanbieden van activiteiten gericht op het vergroten van iemands
mogelijkheden, vooral op het gebied van de zelfstandigheid. Begeleiden vindt vooral plaats
in de chronische fase. De begeleiding van mensen met hersenletsel kent vele vormen en
variaties. Soms is de begeleiding goed beschreven en gebaseerd op de visie en de missie van
de instelling waarvoor je werkt, een andere keer gebeurt het meer intuïtief en op basis van
professionele betrokkenheid, ervaring of traditie. De begeleidingsdoelen blijven soms
bescheiden omdat de cliënt door het ontbreken van ziekte-inzicht of andere cognitieve
stoornissen niet in staat is tot leren of veranderen.
Net zoals bij een behandeling is het verstandig ook bij begeleiding een plan op te stellen dat
aansluit bij zowel de wensen en problemen van de cliënt als zijn resterende mogelijkheden.
Een dergelijk plan moet passen binnen de visie op begeleiden van de organisatie waarvoor je
werkzaam bent. In een begeleidingsplan hoort ten minste de volgende informatie te staan:
Voor wie is de begeleiding bedoeld?
Wie geeft de begeleiding?
Wie is verantwoordelijk voor de begeleiding?
Op welke theorie of visie is de begeleiding gebaseerd?
Wat zijn de begeleidingsdoelen?
Hoe ziet de begeleiding eruit?
Hoe lang duurt deze vorm van begeleiding?
6.1.2 Dilemma’s:
In het contact met cliënten zijn dilemma’s onvermijdelijk. Leren omgaan met de gevolgen
van hersenletsel is geen eenvoudig proces. Het is een langdurig, individueel proces dat
vraagt om maatwerk voor de cliënt en zijn omgeving. Veel vanzelfsprekendheden, plannen
en verwachtingen zijn aangetast en het toekomstperspectief kan drastisch veranderd zijn. De
relatie en de interactie met de cliënt laten zich niet vangen in gedragsregels of schriftelijke
,afspraken. In de begeleiding is er sprake van een dilemma wanneer het nodig is een keuze te
maken tussen twee mogelijkheden, waarbij er aan beide mogelijkheden nadelen kleven.
Autonomie betekent het erkennen van het recht op het nemen van eigen beslissingen en het
respecteren hiervan; iemand bepaalt zelf wat hij doet in plaats van dat een ander de
verantwoordelijkheid overneemt. Heeft de cliënt grip op zijn leven, kan hij zelf de regie
voeren of kan hij dat leren in de begeleiding? Het is vaak moeilijk in te schatten wanneer je
respectvol met de cliënt omgaat of wanneer je onbedoeld zijn autonomie aantast. Lang niet
altijd kun je dat met hem bespreken, vanwege onvoldoende ziekte-inzicht of een verstoord
begripsvermogen. Dilemma’ treden vooral op wanneer je moet inschatten of de cliënt zelf
verantwoordelijk kan zijn voor zijn handelen. Hierbij zijn verschillende soorten risico’s te
onderscheiden:
Dilemma’s in relatie tot grensoverschrijdend gedrag. Spreek je de cliënt aan op zijn
gedrag wanneer hij zich ongewenst bemoeit met andermans zaken of laat je hem zelf
de consequenties ervaren met alle gevolgen van dien?
Dilemma’s in relatie tot levensgevaar. Kan de cliënt veilig deelnemen aan het verkeer
of kan dat slechts samen met anderen?
Dilemma’s in relatie tot seksualiteit. Corrigeer je de cliënt wanneer hij zich seksistisch
uit, gedraagt of anderen probeert aan te raken? Ga je daarbij uit van je eigen
normen?
Dilemma’s in relatie tot gezondheid. Verbied of beperk je het gebruik van
genotmiddelen of beperk je je tot het geven van voorlichting?
Dilemma’s in relatie tot anderen. Laat je de cliënt door schade en schande het
toepassen van sociale omgangsvormen leren? Of grijp je meteen in en leg je de ander
uit waarom je cliënt zo doet?
Dilemma’s in relatie tot fatsoen. Wat doe je wanneer je cliënt weigert te douchen,
vies ruikt of zich ongepast kleedt? Neemt de cliënt zich jouw opmerkingen in dank af
of wordt hij boos?
6.1.3 Normen en waarden:
Bij het interpreteren van gedrag spelen normen en waarden een belangrijke rol. In de
begeleiding kunnen regionale en culturele verschillen een rol spelen met mogelijk een
negatief effect op de professionele relatie. Wij verwachten van een cliënt vaak een mondige,
actieve en zelfs wat kritische opstelling naar zijn begeleider. Immers, in onze cultuur ben je
zelf verantwoordelijk voor je gezondheid en welbevinden. Andere culturen leggen die
verantwoordelijkheid in handen van het lot of een hogere macht. Een ziekte of blijvende
stoornis beleef je dan als een straf of een beproeving met een duidelijk doel waartegen je je
niet verzet.
6.1.4 Uitgangspunten:
Uitgangspunten in de begeleiding van cliënten met hersenletsel kunnen zijn:
De gevolgen van hersenletsel zijn divers, merkbaar op verschillende leefgebieden en
kunnen in verschillende combinaties voorkomen. Het is niet zinvol begeleiding te
bieden in het beter leren omgaan met 1 stoornis; het is beter je te richten op de
betekenis van het totaal aan veranderingen voor de cliënt.
, De begeleiding dient zich te richten op het zo veel mogelijk gebruikmaken,
onderhouden, stimuleren en zo mogelijk vergroten van de nog aanwezige
mogelijkheden van de cliënt.
Cliënten kunnen profiteren van het aangaan van nieuwe uitdagingen, het aanleren
van nieuwe vaardigheden en het vergroten van kennis ondanks hun huidige tekorten.
Hersenletsel krijg je niet alleen. Hersenletsel heeft ook ingrijpende gevolgen voor de
mensen die direct bij de cliënt zijn betrokken. Waar mogelijk bieden we deze ook
begeleiding of ten minste een doorverwijzing naar voor hen adequate hulp.
Dat een cliënt in de ‘chronische fase’ zit, wil niet zeggen dat er niets meer gebeurt.
Ook in deze fase kunnen er ontwikkelingen zijn die leiden tot nieuwe
begeleidingsdoelen. De behoefte aan begeleiding stopt misschien wel nooit; deze
verandert hooguit in intensiteit.
Hersenletsel vraagt om maatwerk. Cliënten hebben behoefte aan een vorm van
begeleiding die aansluit bij hun wensen en mogelijkheden. Hetzelfde geldt voor de
naasten.
In de chronische fase richt de begeleiding zich op het beter leren omgaan met de
resterende problemen in plaats van het alsnog oplossen van die problemen. In de
begeleiding staan omgang met (coping) en aanpassen aan (adaptatie) de
veranderende omstandigheden centraal. Het kan nodig zijn om hierbij aandacht te
besteden aan het verwerkingsproces.
In het contact stel je je niet moraliserend op, je dringt niet jouw normen en waarden
op. Je accepteert de ideeën en opvattingen van je cliënt en vraagt je steeds af
waarom hij iets wil en of die keuze bij zijn opvattingen past.
6.1.5 Aandachtspunten voor de begeleider:
De gemaakte afspraken moeten in het zorg- of begeleidingsplan vermeld staan, zodat alle
betrokkenen daarvan op de hoogte kunnen zijn. Reflecteer regelmatig op jouw manier van
begeleiden, bij voorkeur samen met collega’s in de vorm van intervisiegesprekken. Zorg
ervoor dat naastbetrokkenen zoals de partner of familie ook op de hoogte zijn van de
afspraken zodat zij deze, waar mogelijk, ook zelf kunnen toepassen in hun contact met de
cliënt.
6.2 Seksualiteit:
Hersenletsel kan tijdelijk of soms blijvend leiden tot veranderingen in het seksueel
functioneren. De intieme of seksuele relatie kan veranderen door zowel directe als indirecte
gevolgen van het hersenletsel. Vaak komen deze veranderingen pas in de chronische fase
duidelijk naar voren. Na hersenletsel kan de behoefte aan seks zowel toenemen als
afnemen. Gedragsveranderingen zoals ontremd gedrag laten zich mogelijk ook in het
seksueel contact gelden. Dat kan zorgen voor verwarring en mogelijk een afgenomen
seksuele behoefte bij de partner. Dit wordt versterkt wanneer de cliënt daarnaast ook
vanwege fysieke veranderingen of coördinatieproblemen een minder aantrekkelijke seksuele
partner is geworden. Veranderingen in de persoonlijkheid van de cliënt kunnen ook negatief
doorwerken in het vrijen.
Soms probeert de partner conflicten of misverstanden te voorkomen door lichamelijk
contact zoveel mogelijk te vermijden. Dat kan ten koste gaan van zijn of haar eigen behoefte
en van de kwaliteit van de relatie. Seksualiteit is nog steeds een moeilijk bespreekbaar
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller dorienusa. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $9.00. You're not tied to anything after your purchase.
