Het is een vrij grote samenvatting omdat ik meer leer van doorlezen dan kleine zinnen. Ik heb een 8,7 gehaald met behulp van de samenvatting en mijn oefententamen
Samenvatting Psychologie van de
Adolescentie
1. Inleiding
1.2 Adolescentie: een beschrijving
Het woord adolescentie wordt gebruikt voor de periode tussen de kinderjaren en de volwassenheid.
Dit is een periode van overgang, waarin zich veel ontwikkelingen voordoen op verschillende
terreinen. Jongeren krijgen met diverse nieuwe uitdagingen te maken en doen nieuwe ontdekkingen.
Ook is er een verhoogde kwetsbaarheid en zijn er spanningen. Sommige jongeren beleven deze
periode als prettig en anderen hebben er moeite mee.
In de adolescentieperiode is er ook sprake van een biologisch rijpingsproces, dat zowel hormonen als
hersenen betreft. Er vinden ontwikkelingen plaats in het verstandelijk functioneren en denken over
morele kwesties. Door groei- spier- en vetontwikkeling verandert het uiterlijk en ook daarmee
moeten jongeren leren omgaan. De relatie met ouders krijgt een andere kwaliteit en door de
psychoseksuele ontwikkeling krijgt het leven er allerlei nieuwe aspecten bij. Deze ontwikkelingen
staan niet los van elkaar en werken door in de manier waarop de jongere zichzelf ziet en ervaart,
daarnaast worden ze geïntegreerd in het beeld dat ze over zichzelf en van anderen in hun omgeving
hebben. Ze stellen zichzelf de vraag: wie ben ik eigenlijk? Wat vinden anderen van mij? Hoe wil ik
zijn?
De belangrijkste ontwikkelingstaak in de adolescentie is te typeren als het ontwikkelen van een eigen
identiteit. Al experimenterend met allerlei situaties en gedragingen verkennen ze nieuwe
mogelijkheden en leren ze hun beperkingen te accepteren. Een belangrijke rol spelen daarbij de
reacties van mensen om de jongeren heen, zoals ouders en vrienden. Ze willen erkend en herkend
worden door mensen die belangrijk voor hen zijn. In de voortdurende interactie met deze anderen
komen jongeren tot keuzes die grote consequenties hebben voor de toekomst. Deze kunnen
betrekking hebben op persoonlijke relaties, levensovertuiging en de maatschappelijke positie.
Hierdoor ontstaat er geleidelijk aan een besef van identiteit, dit wil zeggen dat de jongere zichzelf
beleeft als iemand met een eigen herkenbare levensstijl die consistent is en voor de mensen om hem
heen als zodanig herkenbaar is.
Leeftijd is om deze reden geen waterdicht criterium om de periode van de adolescentie en de
mogelijke problemen die ze tegenkomen te definiëren en te bepalen. De leeftijd is echter vaak wel
het enige criterium dat beschikbaar is om een maatschappelijk status aan te geven. Neem
bijvoorbeeld de straffen voor het jeugdrecht (12 jaar) en de volwassenstraf (18 jaar).
Tegelijkertijd lijkt de maatschappij op het gebied van studie en werk steeds ingewikkelder te worden,
waardoor het zelfstandig worden meer tijd kost. Adolescenten horen zelfstandiger te zijn maar dat
zijn ze vaak niet omdat ze hier de middelen nog niet voor hebben. Er zijn verschillende meningen
hierover, sommige onderzoekers denken dat dit tot probleemgedrag leidt terwijl andere
onderzoekers juist denken dat jongeren het fijn vinden om nog geen volwassen rollen te moeten
vervullen. Ze kunnen nog experimenteren en hebben meer tijd hiervoor, dit wordt ook wel de
verlengde adolescentie genoemd. Ook wordt het wel emerging adulthood oftewel ‘ontluikende
volwassenheid’ genoemd. Met de meeste jongeren gaat het overigens prima tijdens deze periode en
het welzijn neemt zelfs toe.
Leeftijdsaanduidingen binnen de adolescentie zijn slechts benaderingen. Elk persoon verschilt en
iedereen verschilt wat betekent dat de één op zijn/haar 18 e al ‘volwassen’ is en de ander pas op zijn/
haar 23e. De afgrenzing van een periode kan het beste worden gekoppeld aan de aard en het
,karakter van de ontwikkeling die in deze periode plaatsvindt. Wat er gebeurt met de jongere zegt
meer over de fase waarin hij zich bevindt, dan de precieze leeftijd.
Als het dan toch moet dan is de adolescentie periode tussen de 10 en 23 jaar, waarin de vroege
adolescentie tussen de 10 en 13 jaar ligt, de middenadolescentie tussen 14 en 18 jaar en de late
adolescentie tussen 19 en 23. De ‘emerging adulthood’ eindigt per definitie pas als volwassen rollen
zijn opgenomen, hetgeen bij de meesten op dit moment zo rond het 25 e jaar wel gebeurd is.
1.3 Puberteit en adolescentie
Het begrip puberteit heeft betrekking op het proces van geslachtsrijp worden, inclusief de
hormonale ontwikkeling die de geslachtsrijping en tal van andere rijpings- en ontwikkelingsprocessen
aanstuurt. Als gevolg van deze processen treedt er verandering op in gedrag en stemmingen: het
‘puberen’.
De adolescentie is zoals gezegd de fase waarin de jongeren de veranderingen gaan integreren die
zich ten gevolge van rijping en ontwikkeling voordoen.
1.3.1 Begin en einde van de adolescentie; verschillen per cultuur en sekse
De adolescentie is een periode die moet worden gezien binnen het kader van de gehele levensloop.
Wat jongeren in de adolescentie ervaren en wat zij doen en laten wordt beïnvloed door
gebeurtenissen en ervaringen in de kindertijd. En vervolgens heeft de ontwikkeling in de adolescentie
weer gevolgen voor de wijze waarop zij later als volwassenen functioneren.
Het begin van de adolescentie is gekoppeld aan de overgang van kinderjaren naar adolescentie, het
eind van de overgang van adolescentie naar volwassenheid. Deze overgangen zijn vaak echter niet zo
duidelijk. Er worden dan ook verschillende definities gehanteerd.
Het begin van de adolescentie wordt dikwijls vastgesteld met objectief waarneembare biologische
verschijnselen, zoals de fysiologische veranderingen die uiteindelijk de geslachtsrijpheid
veroorzaken, de lichamelijke verschijnselen waaruit geslachtsrijpheid blijkt of de versnelling van de
lengtegroei. Het is echter eenzijdig om het begin van de adolescentie alleen in verband te brengen
met deze biologische veranderingen.
Ten eerste beginnen hormonale veranderingen al veel vroeger, ver voordat er lichamelijke
verschijnselen waar te nemen zijn (dus voor de puberteit).
Ten tweede loopt het psychisch ontwikkelingsproces niet altijd synchroon met de lichamelijke rijping;
kinderen kunnen lichamelijk al verder zijn dan psychisch, of andersom.
Ten derde zien we aan het begin van de adolescentie ook al belangrijke veranderingen die sociaal en
cultureel bepaald zijn. De overgang van het basisonderwijs naar het voortgezet onderwijs is hier een
voorbeeld van.
Het einde van de adolescentie wordt meestal weergegeven als het bereiken van de volwassenheid,
waarin weer nieuwe taken centraal staan: het aangaan van meer vaste persoonlijke, intieme relaties
en de zorg voor de volgende generatie. Volwassenheid is echter niet het bereiken van een soort
eindstadium. Ook bij volwassenen is er sprake van een voortdurend ontwikkelingsproces, waarbij het
steeds weer gaat om een optimale afstemming van de eigen mogelijkheden en wensen op de eisen
en mogelijkheden die de omgeving en de levensfase stelt of biedt. Er zijn dan ook diverse vormen en
momenten van volwassenheid denkbaar, al naargelang de persoonlijke, maatschappelijke of
culturele ontwikkeling. Er zijn dus ook verschillende afrondingen van de adolescentie denkbaar.
Sociale en culturele aspecten bepalen dus in grote mate hoe de adolescentie wordt afgebakend. De
manier waarop de adolescentie eruitziet, kan per tijdperk en cultuur dan ook sterk verschillen.
Bijvoorbeeld de autonomie die belangrijk is in de westerse samenleving en in andere culturen juist
,het deel uitmaken van een groep, familie of stam is een belangrijk aspect bij identiteit. Ook zijn
sekseverschillen van invloed op de wijze waarop de ontwikkeling zich gedurende de adolescentie
manifesteert.
1.4 Een moeilijke leeftijd?
Vroeger werd vaak gezegd dat de adolescentie een periode is van grote emotionele beroering en
opstandigheid. De adolescentie wordt soms als ‘de moeilijke leeftijd’ aangeduid. Deze zienswijze
wordt echter ook steeds meer bestreden. Het blijkt dat ernstige conflicten of ruzies slechts in een
minderheid van de gezinnen voorkomen. Daarbij is het opvoedingsklimaat van groot belang: in een
gezin waar sprake is van warme ouder-kindrelaties leiden conflicten of strubbelingen doorgaans niet
tot een verstoring van de onderlinge verhoudingen. Bij dit alles moet worden bedacht dat de
massamedia, de literatuur en de film de neiging hebben jongeren als opstandig en onberekenbaar af
te schilderen. Ook is het zo dat er een extreem gedrag van bepaalde kleine groepen jongeren ten
onrechte bepaalde generaliserende conclusies worden verbonden ten aanzien van alle adolescenten.
De meeste jongeren komen deze periode goed door en bijna iedereen ervaart wel wat stress. Er zijn
echter bij sommigen wel veel grote problemen tijdens de adolescentie. Emotionele verwarring en
problematische gedragingen zijn niet ongewoon. De vraag die dan optreed is:
Wanneer moet afgevraagd worden of deze problemen zouden kunnen duiden op een stoornis in
de ontwikkeling?
Een eerste aandachtspunt is de noodzaak om onderscheid te maken tussen eenmalige stemmingen
of gedragingen en meer langdurige patronen. De adolescentie is immers een periode van
experimenteren, van uitproberen. Dit uitproberen kan betrekking hebben op alcohol- en
drugsgebruik, wisselende relaties, maar ook op kleine antisociale gedragingen. Meestal is dit
onschadelijk en leidt het niet per se tot langdurige problemen. Daarnaast is de adolescentie een
periode met snelle stemmingswisselingen, maar deze zijn niet noodzakelijkerwijs gekoppeld aan
problemen.
Een tweede aandachtspunt is de noodzaak om de diagnostische vraag te stellen of de problemen een
symptoom kunnen zijn van een (dreigende) stoornis. Bijvoorbeeld internaliserende stoornissen die
met innerlijke onrust, angst en depressie gepaard gaan en niet altijd zichtbaar zijn voor iedereen.
Externaliserende stoornissen gaan gepaard met conflicten met andere mensen of met de
maatschappij. Dit zijn uitingen en symptomen die echt signalen zijn dat de ontwikkeling gestoord
dreigt te raken.
Dus er moet een goed onderscheid gemaakt worden tussen spanningen en de bijbehorende
onevenwichtigheden die adolescenten in het algemeen ervaren en spanningen die op een dreigende
stoornis kunnen duiden.
Een derde aandachtspunt betreft de timing van het probleemgedrag; wanneer manifesteert het
zich? Veel problemen tijdens de adolescentie gaan weer over, zonder directe consequenties voor het
verdere functioneren. Zoals het tonen van antisociaal gedrag het hele leven of het tonen van
antisociaal gedrag dat beperkt is en bij wie voordien geen problemen waren. Bij de jongeren bij wie
dit niet het geval is, blijkt vaak dat (ongeveer) dezelfde problemen ook al voorkwamen in de periode
voorafgaand aan de adolescentie. De voorgeschiedenis van een kind zegt dus veel over hoe de
problemen tijdens de adolescentie moet worden ingeschat.
1.5 Een ontwikkelingspsychologisch uitgangspunt
Het verloop van de ontwikkeling wordt in belangrijke mate bepaald door wat er in de periode
voorafgaand aan de adolescentie is gebeurd. Risicofactoren zijn van invloed op het verdere verloop
van de ontwikkeling na de adolescentie. Het ontwikkelingsproces wordt door verschillende factoren
, beïnvloed en is op te vatten als het resultaat van een langdurige wisselwerking (samenspel,
interactie) tussen aanleg en omgevingsfactoren net zoals persoonskenmerken kunnen leiden tot
bepaalde veranderingen in de omgeving, kunnen omgevingsfactoren de persoon zelf veranderen.
1.5.1 De adolescentie als een karakteristieke ontwikkelingsperiode, met daaraan verbonden
specifieke ontwikkelingstaken.
Een ontwikkelingspsychologisch gezichtspunt richt zich onder andere op het bestuderen van intra-
individuele veranderingen, dus veranderingen binnen de persoon. Vaak worden deze veranderingen
opgevat als een opeenvolging van stadia of fasen. Het begrip fase veronderstelt dat bepaalde
gedragswijzen en attituden typerend zijn voor een bepaald niveau van psychische ontwikkeling en
dat deze karakteristieken ontstaan in de loop van een proces dat een vaste volgorde vertoont. Als
karakteristiek voor de fase van de adolescentie wordt vooral gezien:
- Het vormen van een eigen identiteit en het bereiken van autonomie ten opzichte van de ouders;
- De manieren van omgaan met bepaalde innerlijk beleefde conflicten (bijvoorbeeld in verband met
ambivalente gevoelens ten opzichte van de ouders);
- Een bepaald niveau van cognitief functioneren (bijvoorbeeld wat betreft het denken over morele
vraagstukken)
Men is er het over het algemeen over eens, dat het zinvol is kwalitatief verschillende
ontwikkelingsniveaus (fasen) te onderscheiden, maar wel met de genoemde kanttekening over de
algemene geldigheid van deze fasen.
Naast de verschillende ontwikkelingsniveaus, die kenmerkend zijn voor een bepaalde fase wordt er
ook gesproken van ontwikkelingstaken. Ontwikkelingstaken verwijzen naar de eisen en
verwachtingen die binnen een bepaalde cultuur voor een bepaalde leeftijdsgroep gelden.
Ontwikkelingstaken voor jongeren zijn dus verschillend van die van kinderen of volwassenen. Het
vervullen van een bepaalde ontwikkelingstaak wordt als een belangrijke voorwaarde gezien voor een
goed verloop van de verdere ontwikkeling. Ontwikkelingstaken ‘bouwen op elkaar voort’: wat een
persoon geleerd heeft (aan vaardigheden of het omgaan met emoties) tijdens het aanpassen aan de
ene ontwikkelingstaak, heeft consequenties voor hoe hij of zijn latere ontwikkelingstaken gaat
aanpakken. Sommige van deze taken hebben een universeel karakter; ze gelden voor iedereen.
Jongeren kunnen zich bijvoorbeeld niet onttrekken aan het zoeken naar een nieuwe manier van
omgaan met hun seksuele gevoelens. Andere ontwikkelingstaken hangen weer samen met concrete
maatschappelijke verwachtingen.
Voor de adolescentie worden de volgende thema’s en bijbehorende ontwikkelingstaken
onderscheiden:
- Positie ten opzichte van de ouders: minder afhankelijk worden van de ouders en het bepalen van
een eigen plaats binnen de veranderende relaties in het gezin en de familie;
- Onderwijs of werk: kennis en vaardigheden opdoen om later een beroep te kunnen uitoefenen en
een keuze te maken ten aanzien van werk;
- Vrije tijd: ondernemen van activiteiten in de vrije tijd en het zinvol doorbrengen van de tijd waarin
er geen verplichtingen zijn;
- Eigen woonsituatie: zorgdragen voor eigen kamer en spullen, omgaan met je huisgenoten;
- Autoriteit en instanties: accepteren dat er instanties en personen boven je gesteld zijn, binnen
geldende regels en codes opkomen voor eigen belang;
- Gezondheid en uiterlijk: zorgen voor goede voeding en een goede lichamelijke conditie, een
uiterlijk waar je je prettig bij voelt en het inschatten en vermijden van risico’s;
- Sociale contacten en vriendschappen: contacten leggen en onderhouden, oog hebben voor wat
contacten met anderen kunnen opleveren, je openstellen voor vriendschap, vertrouwen geven en
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller jessedegroote1. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $9.65. You're not tied to anything after your purchase.
