Summary
Historische inleiding tot het Privaatrecht - Samenvatting
- Course
- Institution
Samenvatting van 67 pagina's voor het vak Historische Inleiding Tot Het Privaatrecht aan de VUB
[Show more]
Seller
Followsboe
Reviews received
Content preview
Historische inleiding van hetprivaatrecht
,Inhoud
DEEL 1: WETGEVING, RECHTSLEER EN RECHTSPRAAK
INLEIDING...............................................................................................................................................6
1. WETGEVING........................................................................................................................................6
1.1. Oud-Romeinse recht: Koningstijd (ca. 600 VC – 509/451 VC)......................................................6
1.1.1. Instellingen...........................................................................................................................6
1.2. Vroege republiek: twaalftafelenwet............................................................................................6
1.3. Naklassiek recht (250 -527): verval..............................................................................................7
1.3.1. Keizerlijk recht.......................................................................................................................7
1.3.2. Principaat..............................................................................................................................7
1.3.3. Dominaat..............................................................................................................................7
1.4. Justinianus (527-565)...................................................................................................................8
1.4.1. Politiek project......................................................................................................................8
1.4.2. Juridisch project....................................................................................................................9
1.5. Vroege middeleeuwen (ca 500 – ca 1000 NC)...........................................................................10
1.5.1. Primitief lokaal recht...........................................................................................................10
1.5.2. Germanen en Romeinen.....................................................................................................10
1.5.3. Karolingische Renaissance..................................................................................................10
1.5.4. Pauselijke decretalen..........................................................................................................11
2. PROCEDURES....................................................................................................................................13
2.1. Oud-Romeins recht....................................................................................................................13
2.1.1. Kenmerken..........................................................................................................................13
2.2. Koningstijd (ca. 600 VC- 509/451 VC)........................................................................................13
2.2.1. Procedure............................................................................................................................13
2.3. Republiek (509 VC/451 VC – 27 VC)...........................................................................................14
2.3.1. Magistraten........................................................................................................................14
2.3.2. Twee vernieuwingen...........................................................................................................14
2.3.3. Gevolgen grote vrijheid praetor..........................................................................................15
2.3.4. Verloop formula-proces......................................................................................................15
2.4. Engeland in de Middeleeuwen..................................................................................................17
3. RECHTSLEER......................................................................................................................................18
3.1. Republiek (509/451 VC – 27 VC)................................................................................................18
3.2. Keizertijd – klassieke periode (0 – 25 NC)..................................................................................19
3.3. Justinianus (527-565 NC)...........................................................................................................19
3.3.1. Corpus iuris civilis................................................................................................................19
2
,4. IUS COMMUNE (CA 1100 – CA 1800)................................................................................................20
4.1. Maatschappij verandert.............................................................................................................20
4.2. Herontdekking corpus iuris civilis..............................................................................................20
4.3. Universiteiten............................................................................................................................20
4.3.1. Trivium................................................................................................................................20
4.3.2. Reconstructie CIC................................................................................................................20
4.3.3. Term ius commune..............................................................................................................21
4.3.4. Evolutie term ius commune.................................................................................................21
4.4. Duitsland 19de eeuw.................................................................................................................26
4.4.1. Historische Schule...............................................................................................................26
4.4.2. Germanisten.......................................................................................................................26
4.4.3. Pandektisten.......................................................................................................................27
4.4.4. BGB.....................................................................................................................................27
4.4.5. Codificatie...........................................................................................................................28
4.4.6. Frankrijk/ België: code civil – rechtsleer..............................................................................29
5. RECHTSLEER + CODIFICATIE..............................................................................................................31
5.1. Invloed.......................................................................................................................................31
5.1.1. Corpus Iuris Civilis van Justinianus......................................................................................31
5.1.2. Equity..................................................................................................................................31
1. HUWELIJK.........................................................................................................................................32
1.1. Romeins recht: Familia – matrimonium.....................................................................................32
1.1.1. Familia – Romeinen............................................................................................................32
1.1.2. Huwelijk als rechtsfeit – matrimonium...............................................................................32
1.1.3. Dos: twee golven................................................................................................................33
1.1.4. Concubinaat........................................................................................................................34
1.1.5. Scheiding.............................................................................................................................34
1.2. Vroegmiddeleeuws recht...........................................................................................................35
1.2.1. Koophuwelijk......................................................................................................................35
1.2.2. Roofhuwelijk.......................................................................................................................35
1.2.3. Friedelehe...........................................................................................................................35
1.2.4. Gevolgen.............................................................................................................................35
1.2.5. Echtscheiding......................................................................................................................36
1.3. Canoniek recht...........................................................................................................................36
1.3.1. Consensueel – ca. 1200-1563.............................................................................................36
1.3.2. Formeel – vanaf 1563.........................................................................................................36
1.3.3. Gevolgen en scheidingen....................................................................................................37
3
, 1.4. Lokaal recht (late middeleeuwen en vroegmoderne periode) – ius proprium..........................37
1.4.1. Lokaal huwelijksrecht.........................................................................................................37
1.4.2. Gevolgen.............................................................................................................................38
1.5. Negetiende eeuw.......................................................................................................................38
1.5.1. Franse Revolutie.................................................................................................................38
1.5.2. Code Civil en daarna...........................................................................................................39
2. INVESTEREN......................................................................................................................................42
2.1. Juridische problemen................................................................................................................42
2.2. Investeren Romeins recht..........................................................................................................42
2.3. Investeren: ius commune..........................................................................................................43
2.3.1. Late middeleeuwen............................................................................................................43
2.3.2. Canoniek recht....................................................................................................................44
2.3.3. Lokaal recht........................................................................................................................44
2.4. Investeren: 19de eeuw..............................................................................................................45
2.5. Informatie-uitwisseling: Engeland.............................................................................................45
2.6. Informatie-uitwisseling: Frankrijk en België...............................................................................47
3. FAILLISSEMENT.................................................................................................................................47
3.1. Kenmerken en problemen.........................................................................................................47
3.2. Romeinse periode......................................................................................................................48
3.2.1. Manus iniectio – nexum – missio in bona...........................................................................48
3.2.2. Verkoop..............................................................................................................................49
3.2.3. Cessio bonorum..................................................................................................................50
3.3. Middeleeuwen...........................................................................................................................50
3.3.1. Vroege middeleeuwen........................................................................................................50
3.3.2. Late middeleeuwen (ca. 1000 – ca. 1500)...........................................................................50
3.4. 19de – 20ste eeuw.....................................................................................................................51
3.4.1. Het continent (Frankrijk, België).........................................................................................51
3.4.2. Corporate rescue Verenigd Koninkrijk................................................................................52
3.4.3. Verenigde Staten................................................................................................................53
4. CONTRACTEN....................................................................................................................................53
4.1. Romeins recht............................................................................................................................53
4.2. Common law..............................................................................................................................55
4.3. Ius commune.............................................................................................................................56
5. Zakelijk recht, zekerheid en verzekeren...........................................................................................57
5.1. Zakelijke rechten........................................................................................................................57
5.1.1. Pignus, hypotheca en fiducia..............................................................................................57
4
, 5.1.2. Romeins eigendomsrecht...................................................................................................58
5.2. Wanprestatie.............................................................................................................................58
5.3. Gedwongen uitvoering..............................................................................................................59
1. DE GESCHIEDENIS VAN ROME..........................................................................................................60
2. ITALIË IN DE MIDDELEEUWEN..........................................................................................................62
3. ENGELAND IN DE MIDDELEEUWEN..................................................................................................63
4. FRANKRIJK IN DE 16DE EEUW.............................................................................................................65
5. EPIDEMIES........................................................................................................................................66
5
,Deel 1: wetgeving, procedures en
rechtsleer
INLEIDING
1. WETGEVING
1.1. Oud-Romeinse recht: Koningstijd (ca. 600 VC – 509/451
VC)
1.1.1. Instellingen
Het Septimontium kende een sterk gesegregeerde samenleving, waarbij de oudste inwoners werden
bevoordeeld, dit waren de patriciërs. De groepen die later naar de gemeenschappen waren
gemigreerd, waren de plebejers. In eerste instantie was deze tweedeling sociaal: patriciërs konden
enkel huwen met patriciërs. En zij behoorden tot de rijkste klassen van Rome. De plebejers waren
laaggeschoolde en weinig betaalde arbeiders. Toch steunde de Romeinse economie grotendeels op
hun werk. Toch werden de belangrijkste functies bekleed door de patriciërs bekleed; de koning en
leden van de comitia curiata kwamen vooral uit deze klasse.
Ook was de tweedeling juridisch: de plebejers konden in de Koningstijd geen proces voeren. Na een
tijd gaan ze eisen stellen en dreigen met de stad te verlaten als ze geen voorrechten krijgen,
waardoor er een uitbreiding van type vorderingen volgt.
De Romeinse Koningswetten (leges regiae) waren uitingen van de wil van de vorst. Tot het begin van
de 6de eeuw VC was het politiek regime vooral geconcentreerd rond het figuur van de Koning. Zijn
belangrijkste bevoegdheid was beslissingen nemen rond oorlog en belasting. Verder was hij ook een
rechter omdat zijn autoriteit door de goden werd gesteund.
Als het ging over beslissingen over oorlog, dan kreeg hij medewerking van de comitia curiata; dit
waren groepen van oudsten binnen de gentes of stamverbanden. Deze adviezen waren nodig omdat
de curiën de troepen leverden.
1.2. Vroege republiek: twaalftafelenwet
In 509 VC werd de Koning verjaagd omdat deze te veel als een dictator had gehandeld en de adviezen
van de oudsten van de comitia curiata genegeerd.
Daardoor werd de Senaat nu de belangrijkste instelling. Dit was een vergadering van ouderen die na
een politieke loopbaan tot de waardigheid van senator werden aanvaard. De Senaat besliste nu over
oorlog en belastingen. En de Comitia vaardigde wetten (leges) uit. Ook was een besluit van de
concilium plebis (vergadering van plebejers) na 287 eveneens een wet. Een uitzondering vormde de
regeling van de lex Aquilia, die de vergoeding uit de schade oplegde.
De democratische legitimiteit was zeer klein. In de comitia tributa zaten wel Italiërs en de comitia
centuriata bevatte ook armen, maar het waren nog steeds grotendeels leden van het patriciaat.
6
,Formeel was de wet echter, na goedkeuring door de vergadering, een lex, een wet van de
volksvergadering en niet een magistraatedict. Ze hadden vaak wel een vorm van een bevel aan de
burgers.
De Twaalftafelenwet (midden 5de eeuw VC) is zeer belangrijk. Die verzameling van regels, die publiek
werd afgekondigd, was ontstaan voordat er sprake was van juristen en rechtswetenschap. De tekst
van de wet was een compromis tijdens een woelige periode. In de 2 de volgende eeuwen dat de
Koning was verjaagd, daagden de plebejers en de patriciërs om de macht te delen. Toch overheerste
de patriciërs.
De plebejers kregen als compensatie medezeggenschap in de comitia centuriata en kort daarna
hadden ze het concilium plebis die plebicieten kon uitvaardigen voor plebejers. Ze legden
verantwoording af aan een tribuun, die werd aangesteld door de ‘plebejersraad’. De blijvende wrevel
zorgde voor een optekening van het ius civile met daarbij een uitbreiding van oude rechten tot de
plebejers, in de Twaalftafelenwet.
1.3. Naklassiek recht (250 -527): verval
1.3.1. Keizerlijk recht
1.3.1.1. Vormen
Edicten: maatregelen die golden voor individuen, of een groep van personen, en die niet algemeen
geldend waren. Ze hadden vooral betrekking op de organisatie van het rijk.
Decreten: rechterlijke uitspraken die alleen inter partes gelden, tussen de partijen van het geschil,
maar omdat ze van de Keizer afkomstig waren, kregen ze een aura van algemene regels.
Mandaten: orders gericht aan ambtenaren, die ook wel als algemene normen werden beschouwd.
Rescripten: schriftelijke adviezen op juridische vragen, die aan de keizerlijke raad werden
voorgelegd. Ze kregen gaandeweg een algemene draagwijdte. Formeel ging het niet om algemeen
geldende voorschriften, maar ze konden zo worden geïnterpreteerd. Rechtszoekenden vroegen vaak
voor een uitzondering op de algemene maatregel. Dergelijke algemene wijzigingen van de eerdere
wetgeving werden gezien als gunstmaatregelen.
1.3.2. Principaat
Na het aantreden van de keizers veranderde de politieke functie van de Senaat. Tot het begin van de
3de eeuw bleef de Keizer gezien worden als primus inter partes (eerste onder gelijken). Zijn macht was
absoluut en onaantastbaar. De Senaat besloot nu wat de Keizer wenste, en was niet langer de
leidende bestuursvergadering die ze in de Republiek was.
Het Principaat wordt gekenmerkt door een samenwerking tussen de Republikeinse instellingen en
een machtigste figuur, de Keizer. Hij legde zijn natuurlijke autoriteit niet met geweld op; de Senaat
wist wel dat ze de princeps niet moesten uitdagen.
1.3.3. Dominaat
Vanaf de 2de eeuw NC is het de Keizer die rescripten gaat uitvaardigen en rechtszaken gebeuren met
decreten. Deze werden allemaal bewaard. Heel veel zaken die hierin bewaard waren gingen over
problemen/conflicten die gingen over burgers onderling, zo kon men hier naar teruggrijpen.
7
,Het probleem was dat niet veel zaken geregistreerd werden, maar toch bewaard waren. En dus heel
veel zaken gingen verloren. In de loop van de 3 de en 4de eeuw NC gaat men zeer oude documenten
gebruiken tijdens rechtszaken.
Een ander probleem was dat er veel gezag was, maar dat er geen zekerheid was op authenticiteit. De
inhoud kon dus afwijken van wat de Keizer had beslist. Dit veroorzaakte chaos omdat er geen manier
was om dit te controleren.
Als oplossing gaat men de filosofie van het Ius terug oppikken en de bestaande wetgeving terug
duidelijk maken. De methode die men hiervoor gaat gebruiken is die van de codificatie. Dit is een
verzameling van rechtsregels die systematisch zijn, logisch geordend zijn en sluitend zijn. Het staat op
zichzelf om het juridisch systeem terug op te trekken. Alles wat er in staat is van toepassing en wat er
niet in vermeld staat, wordt afgeschaft. Codificatie biedt een antwoord over de onzekerheid van de
authenticiteit. Alles werd afgekondigd om dan te controleren of het in de codificaties stond en
anders werd het bij wet afgekondigd. De wet was de bepaling dat de codificaties intreedt. Dit
principe zorgde voor meer rechtszekerheid.
De eerste persoon die dit deed van Theodosius (5de eeuw NC). Hij stelde een commissie van experts
aan die decreten en rescripties moesten verzamelen om zo een codificatie op te stellen. Het was de
bedoeling dat alleen relevante zaken werden opgenomen. Er was ook een andere commissie die
onderzoek doen naar het werk van juristen of dit toch proberen.
Zijn doel was het opstellen van twee codificaties.
(1) De Citeerwet was de leidraad voor rechters die geconfronteerd werden met opinies of
adviezen die voordien waren geschreven. Er werden 5 juristen opgenomen in deze Citeerwet
die als belangrijk werden beschouwd. Als er meerdere opinies van toepassing waren, dan
werd er meer aandacht gegeven aan de belangrijkste van de 5. Rechters moesten dus zelf
niet nadenken over problemen, maar kijken naar de Citeerwet.
(2) Codex Theodosianus was een compilatie van geldende keizerlijke wetgeving. Er werden
rescripten geselecteerd en Theodosius bepaalde zelf dat deze voortaan weer een algemene
draagwijdte hadden, tenzij ze zelf stelden individueel te zijn. De Codex werd afgekondigd in
het oostelijke en westelijke deel. Het was dus het laatste recht dat gemeenschappelijk was.
De Codex werd overgeleverd in stukken, waarbij de eerste 5 boeken (16) fragmentair waren.
1.4. Justinianus (527-565)
1.4.1. Politiek project
Hij kwam in 527 aan de macht in het Oost-Romeinse rijk. Justinianus omringde zichzelf met
bekwame bewindslieden en generaal.
Belisarius veroverde in de jaren 530 en 540 Noord-Afrikaanse gebieden op de Vandalen en Italië op
de Goten. In de jaren 550 vervolledigde generaal Narses zijn werd, en hij nam Rome in. Waardoor er
een geslaagde eenmaking plaatsvond en Rome terug in handen was van het Oost-Romeinse rijk. Zijn
vrouw Theodora was de motor achter zijn juridische projecten.
De eenheid leefde voort in de geesten van Oost-Romeinse bestuurders omdat het christelijke geloof
Rome als spirituele hoofdstad beschouwde.
8
, 1.4.2. Juridisch project
Justinianus streefde naar een herstel van het Romeinse recht van de Republiek en vroege Keizertijd.
Het Justiniaans recht dat tot stand kwam, omvat enkele codificaties en een handboek. In de 16 de
eeuw duidde men de voornaamste teksten (Codexen, Digesten, Instituten en Novellen) samen aan
als het Corpus Iuris Civilis.
1.4.2.1. Codex
Men gaat het recht opnieuw updaten aan de hand van rescripten. Er wordt een commissie
aangesteld die zoeken naar relevante decreten en rescripten. Deze commissie had een vergaande
autonomie aangezien zij fragmenten konden aanpassen.
De inhoud lag vooral bij het familierecht, zakenrecht, contracten en belastingen.
Dit was een voortschrijdend inzicht omdat er 2 versies waren doordat Justinianus dacht dat er meer
kennis is. De tweede versie werd ook gezien als de laatste versie. In de Codex staat het jaar en de
Keizer die het rescript heeft uitgevaardigd.
1.4.2.2. Digesten
Er wordt voor een efficiënte werking gewerkt met commissies en subcommissies die ervoor zorgen
dat alles snel gebundeld kan worden.
Het is een verzameling van uittreksels uit klassieke juristengeschriften. Alles is geordend en het is
allesomvattend (zie codificatie). Er is ook een invloed hiervan in de Westerse rechtsgeschiedenis.
1.4.2.3. Instituten
Men wilde het recht in het onderwijs een boost geven door handboeken en cursussen te publiceren.
Het was de bedoeling om een inzichtelijke samenvatting van de belangrijkste rechtsfiguren van het
ius civile in zijn ruimste betekenis aan te bieden. Als leerboek waren de Instituten veel compacter
dan de Digesten, maar toch omvangrijk. De indeling, die zelf op het handboek van Gaius teruggingen,
heeft een zeer grote rol bespeeld in de latere rechtsgeschiedenis, tot de codificaties toe (Code Civil,
BGB…)
Hier was de filosofie anders dan bij de Codex en Digesten. Men had de bedoeling om het recht te
leren.
Men ging vertrekken voor indeling van problemen rond personae, res (zaken zoals eigendom),
actiones (vordering binnen rechtbank). Het Burgerlijk Wetboek heeft ongeveer dezelfde indeling,
alleen is er nu een apart wetboek voor de actiones.
1.4.2.4. Novellen
Deze worden niet bij wet afgekondigd, maar het is wel een geheel van wetten die na de afkondiging
van bovenstaande 3 codificaties is afgekondigd. Het zijn dus nieuwe maatregelen die niet gebundeld
en afgekondigd zijn. Het wordt alleen in verzamelingen opgenomen.
Ook het Grieks was belangrijk, want Griekse wetten herleefden van het Romeins Recht, waar de taal
het Latijn was. De lokale wetgeving van het Romeins Recht zal terug uit elkaar vallen in het jaar 550.
9
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller sboe. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $9.10. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
52510 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now