Master opleiding Forensische Neuropsychologie aan de VU. Samenvatting van de hoofdstukken uit Leerboek Forensische psychiatrie van Goethals, Meynen en Popma. In volgorde van literatuur per week opgegeven.
Hoofdstuk 15. Relevante psychische stoornissen in de
strafrechtspleging
Strafrechtelijke relevantie en aanvaardbaarheid van psychische stoornissen.
- Wettelijk criterium: Is de dader lijdende aan een gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke
stoornis van de geestvermogens?
o Gebrekkige ontwikkeling van de geestvermogens heeft betrekking op de problemen
en/of stoornissen in de sociale, emotionele, cognitieve, seksuele of
persoonlijkheidsontwikkeling.
o Ziekelijke stoornis heeft betrekking op psychiatrische aandoeningen en een
psychiatrisch toestandsbeeld.
- Cruciaal in de gedragskundige rapportage is dat het gaat om een beschrijving die op het
individu is toegespitst.
- De functie van onderzoek en rapportage is te verhelderen of een psychische aandoening
aanwezig is, en zo ja: of deze het ten laste gelegde delict kan verklaren.
- De bouwstenen voor de diagnose mag niet verleend worden aan het ten laste gelegde zelf,
de diagnose moet overeind blijven in geval van vrijspraak.
- De formulering in de wet zorgt voor een breed begrippenkader, dat in de individuele
casuïstiek nadere invulling vergt.
- Voor de uiteindelijke rapportage blijft de centrale vraag steeds of de bevindingen forensisch
gedragskundig relevant zijn, tegen de achtergrond van de juridische vraagstelling.
- De rechterlijke vraag aan de gedragskundige gaat om een specifiek risico als gevolg van een
substantiële doorwerking van een strafrechtelijk relevante psychische stoornis in het
toekomstig handelen.
Psychotische stoornissen en schizofrenie
- Major mental disorders (MMD): schizofrenie, affectieve stoornissen, paranoïde
toestandsbeelden en andere psychosen.
- Psychische gestoorde daders zijn oververtegenwoordigd in psychiatrische ziekenhuizen en
gevangenissen door het selectieve effect van de vaak voorkomende gedwongen
opnemingen.
- Het verband tussen geweld en psychotische symptomen is waarschijnlijker wanneer deze
symptomen de patiënt bedreigen of het gevoel geven van controleverlies.
- Onderscheid tussen twee groepen van daders met een MMD:
o Vroege starters (eerste veroordeling <18 jaar), die een delict plegen vóór het begin
van de psychiatrische symptomen.
o Late starters (eerste veroordeling >18 jaar), die een delict plegen nadat de
psychische stoornis al duidelijk aanwezig was.
, - Middelengebruik in de puberteit verhoogt de kans op delinquent gedrag bij patiënten met
een MMD.
- Drie fenotypen bij schizofrene patiënten die delicten plegen:
o Individuen met het begin van een gedragsstoornis in de kindertijd, vertonen zowel
voor als na het begin van de schizofrene stoornis antisociaal en agressief gedrag.
▪ Hypothese: een schizofrene stoornis die voorafgegaan wordt door een
gedragsstoornis, is geassocieerd met een combinatie van genen die zorgen
voor een kwetsbaarheid voor beide stoornissen en die de effecten van
omgevingsfactoren veranderen op de hersenen.
o Individuen zonder geschiedenis van een gedragsstoornis, vertonen agressief gedrag
zodra de stoornis begint.
▪ Gevolg van de veranderingen in de hersenen die optreden bij het begin van
de stoornis en van de veranderingen door comorbide condities (zoals
middelenmisbruik), maar ook door progressieve veranderingen van de
hersenen tijdens het beloop van de stoornis en van het gebruik van
antipsychotische medicatie.
o Individuen die na vele ziektejaren een ernstig fysiek agressief delict plegen.
- Uitgesproken premorbide delinquentie stabiel vanaf de kindertijd lijkt het risico van
gewelddadig gedrag direct te verhogen, onafhankelijk van de aan de psychose gerelateerde
factoren.
- Significant verband van lifetime-geweld met het mannelijk geslacht, jonge leeftijd, laag
opleidingsniveau, werkloosheid en wonen bij de ouders.
- Significant verband met schizofrenie en andere psychotische stoornissen,
persoonlijkheidsstoornissen, intellectuele beperking en comorbiditeit met twee of meer
psychische stoornissen.
- Geweld is geassocieerd met een jonge leeftijd bij het begin van de stoornis en bij de eerste
psychiatrische behandeling, evenals met een langere duur van de stoornis, eerdere
ziekenhuisopnamen en eerdere gewelddadige incidenten.
- Psychotische delinquenten moeten altijd onderzocht worden op een comorbide
persoonlijkheidsstoornis. Delinquenten met een psychotische stoornis en
persoonlijkheidsstoornis pleegden significant meer gewelddadige delicten in de twee jaar na
ontslag uit het ziekenhuis.
- Schizofrene patiënten die alcohol of drugs misbruiken, hebben een groter aantal
veroordelingen en een grotere kans op een strafblad.
- Concluderend: diagnostische comorbiditeit verhoogt de kans op gewelddadig gedrag bij
psychotische daders. Daarom dient mogelijke comorbiditeit met een
persoonlijkheidsstoornis en/of middelenmisbruik altijd nagegaan te worden bij het
uitvoeren van een forensisch psychiatrische rapportage en bij de behandeling van deze
doelgroep.
Autismespectrumstoornissen op volwassen leeftijd
- Sommige volwassenen met een autismespectrumstoornis (ASS) lopen vast in hun studie of
later in hun beroep. Zij worden vaak miskend doordat de ASS verscholen kan gaan achter
comorbide symptomen zoals angst, agressie, dwangmatigheid of depressiviteit.
- DSM criteria:
o Persisterende deficiënties in de sociale communicatie en sociale interactie in
uiteenlopende situaties;
o Beperkte, repetitieve gedragspatronen, interesses of activiteiten;
, o De symptomen moeten aanwezig zijn in de vroege ontwikkelingsperiode;
o De symptomen veroorzaken klinisch significante lijdensdruk of beperkingen in het
functioneren op belangrijke terreinen;
o De stoornissen kunnen niet beter worden verklaard door een verstandelijke
beperking of een globale ontwikkelingsachterstand.
- ASS heeft een hoge mate van comorbiditeit op volwassen leeftijd (angstklachten 75%,
ADHD-symptomen 65%, obsessief-compulsieve en verwante stoornissen,
stemmingsstoornissen en stoornissen in het gebruik van een middel).
- Vier typen van delicten, waarvan de eerste twee kenmerkend zijn voor patiënten met ASS in
de forensische psychiatrie:
o Eenmalig gepleegd ‘bizar’ delict, geruime tijd en zeer gedetailleerd voorbereid.
o Heftige woede-uitbarsting, na allang bestaande irritaties die het
incasseringsvermogen te boven gaan.
o Delict voorkomend uit een starre en onredelijke opstelling.
o Seksueel delict dat een uiting is van een preoccupatie.
- In de meeste gevallen leken kenmerken van een ASS, zoals eigenaardige begrippen en
obsessies, gerelateerd aan het motief voor het delict.
- De oorsprong van delinquentie bij een patiënt met een ASS houdt vooral verband met:
o Tekortkomingen in de Theory of Mind met een neiging tot egocentriciteit. Het
resultaat is een gebrek aan besef van de invloed op slachtoffers en van wat verkeerd
is in de sociale en emotionele context.
o Tekortkomingen in de sociale wederkerigheid die tot seksuele delicten kunnen
leiden.
o Beperkte, repetitieve interesses, die bijvoorbeeld kunnen leiden tot brandstichting
of tot bizarre en soms persisterende delicten zonder een begrijpelijk motief.
o Wraak ten gevolge van het voortdurend gepest worden, gevoeligheid voor
uitbuiting en gedwongen deelname aan criminele activiteiten.
Kleptomanie
- In de DSM ondergebracht bij de disruptieve, impulsbeheersings- en andere
gedragsstoornissen.
o Recidiverend onvermogen om weerstand te bieden aan de impulsen om voorwerpen
te stelen die niet nodig zijn voor eigen gebruik of vanwege geldelijke waarde ervan.
o Toenemend gevoel van spanning vlak voor het plegen van de diefstal.
o Gevoelens van lust, voldoening of opluchting tijden het plegen van diefstal.
o Stelen niet als uiting van boosheid of wraak en geen reactie op waan of hallucinatie.
o Stelen kan niet beter worden verklaard door een normoverschrijdend-
gedragsstoornis, manische episode of antisociale persoonlijkheidsstoornis.
- Komt relatief zeer weinig voor. Wordt 2 à 3 keer vaker bij vrouwen vastgesteld.
Pyromanie
- Van degenen die voor brandstichting terechtstaan, heeft 10% last van een ernstige
psychische stoornis (vooral herhaaldelijke brandstichters).
- Specifieke psychische stoornissen die vaak voorkomen onder brandstichters, zijn
persoonlijkheidsstoornissen (vooral ASPS), stoornissen in het gebruik van alcohol, affectieve
stoornissen, schizofrenie en andere psychotische stoornissen. Daarnaast kan er sprake zijn
van een verstandelijke beperking en suïcidaliteit.
, - Wordt niet vaak geclassificeerd, de exclusiecriteria werpen een hoge drempel op waardoor
de diagnose pyromanie niet vaak wordt gesteld.
- In de DSM ondergebracht bij de disruptieve, impulsbeheersings- en andere
gedragsstoornissen.
o Opzettelijk en doelgericht brandstichten bij meer dan één gelegenheid.
o Spanning of affectieve opwinding voorafgaand aan de daad.
o Fascinatie/interesse/nieuwsgierigheid/aantrekking naar vuur en alles wat ermee te
maken heeft.
o Lustgevoelens, voldoening of opluchting tijdens brandstichten of kijken naar de
brand of deelnemen aan de nasleep ervan.
o Brandstichten niet om geldelijk gewin, uiting van sociale of politieke ideologie, om
een misdrijf te verbergen, uiting van boosheid of wraak, om eigen
levensomstandigheden te verbeteren, als reactie op een waar of hallucinatie, als
gevolg van een stoornis in het oordeelsvermogen.
o Kan niet beter worden verklaard door een normoverschrijdend-gedragsstoornis,
manische episode of ASPS.
- Andere psychische stoornissen die doorwerken bij het stichten van een brand worden
genoemd in de exclusie criteria.
- Opzettelijke brandstichting is een typisch wraakdelict.
- Voor zowel kleptomanie als pyromanie is wraak een uitsluitingscriterium.
Pseudologia fantastica
- Groep aandoeningen draaiend rondom fantastische leugens die ontwikkeld zijn in complexe
systemen van misleiding of bedrog. Andere namen: mythomanie of pathologisch leugenaar.
o Uitgebreide en grootse fantasieën.
o Inhoud en uitgebreidheid van de leugens zijn disproportioneel ten behoeve van
persoonlijk voordeel.
o Leugens misleiden niet alleen feitelijkheden, maar pogen een nieuwe en valse
identiteit van de leugenaar de creëren.
o Patiënt lijkt ingehaald te worden voor eigen fantasieën, die een eigen leven gaan
leiden en waarin hij/zij zelf eventueel lijkt te geloven.
o Liegen is een centraal en persisteren kenmerk in het leven van de patiënt.
- De graad van zelfmisleiding maakt het soms moeilijk deze patiënten te onderscheiden van
patiënten met een waanstoornis.
- Geen consensus over de definiëring en geen vermelding in DSM.
- Onderscheid tussen:
o Primaire vorm (zonder psychische stoornis).
o Secundaire vorm (leugens direct gevolg van onderliggende stoornis of maken er deel
van uit).
- In forensische veld komt men dit tegen bij daders van fraude en zwendel en bij personen die
valse beschuldigingen of bekentenissen uiten.
Munchausen-by-proxy syndrome
- De nagebootste stoornis opgedrongen aan iemand anders.
o Voorwenden van lichamelijke of psychische klachten bij een ander.
o Betrokkene presenteert het slachtoffer tegenover anderen als ziek of verwond.
o Misleidende gedrag is evident, ook zonder externe beloningen.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller djennbakker. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $5.88. You're not tied to anything after your purchase.
