Samenvatting van het boek Plattegrond van de macht, leerstof voor het vak Politicologie (UGent). Uitgebreide samenvatting waarin essentie van het boek blijft behouden.
Politiek moet worden gezien als een integratiewetenschap. Het integreert namelijk
meerdere wetenschappen, zoals sociologie, psychologie, recht, economie. Inzichten en
methodes uit die zusterdisciplines worden als ondersteuning gebruikt voor de studie van
politieke verschijnselen en processen.
Het precieze studiedomein van politicologie valt moeilijk te omschrijven. De meest brede en
eenvoudige definitie is: alles wat te maken heeft met het besturen van een samenleving.
De 3 sleutelbegrippen volgens van der Brug en Heemskerk zijn: (1) besluitvorming, (2)
conflict en (3) macht.
2. Wat is politiek? Op zoek naar een omschrijving
De term politiek is afkomstig van het Oudgriekse politeia (politika). Politeia verwijst naar al
wat betrekking heeft op de polis. De polis is dan de burgerlijke samenleving. Het adjectief
politikos (de polis betreffend) staat tegenover idiotikos. Dat laatste betekent privé of
individueel.
Politiek heeft betrekking op een samenleving die verbonden is aan een territorium. De
bevolking daarvan moet alle regels volgen die op dat territorium gelden. Op welke aspecten
van de maatschappij regels van toepassing zijn, veranderde doorheen de tijd. Er is dus een
evolutie in zaken waarmee de politiek zich mag of moet moeien. Zo was er in de loop van de
19de eeuw sprake van een minimal state: de politiek hield zich slechts met een beperkt
aantal zaken bezig (bv. Orde en tucht, bescherming van grenzen).
Vandaag de dag is er sprake van een nanny state: de politiek buigt zich over veel
verschillende onderwerpen. Dat evolueerde doorheen de tijd.
Ook verschillende definities van ‘politiek’ varieerden doorheen de tijd. Volgens Hague,
Harrop en McCormick valt de essentie van politiek uiteen in drie aspecten: het is (1) een
1
,collectieve activiteit waarbij (2) beslissingen worden gemaakt die dan leiden tot een (3)
autoritair beleid waaraan de bevolking zich moet houden.
Hieronder volgt een korte geschiedenis van visies op de term ‘politiek’.
3. Geschiedenis van de term ‘politiek’
1. De mens als burger van de samenleving
Bij Griekse polis stond voor de geordende samenleving. De mens is daar lid van en hoort deel
te nemen aan het publieke leven daarvan. De mens is dus een burger van die geordende
samenleving.
2. Iedereen moet op zijn manier bijdragen aan de staat
Volgens Plato moet iedereen bijdragen aan die staat via arbeidsverdeling. Hij ziet de staat als
een organisch geheel waarbinnen iedereen een specifieke plaats heeft. Volgens hem is de
vrije wil dan ook ondergeschikt aan het staatsbelang.
3. Politiek stelt ons in staat om echt menselijk te leven
Ook Aristoteles ziet de staat als een organisch geheel. Een volwaardig menselijk leven
(eudaimonia) is enkel mogelijk binnen een politieke gemeenschap.
Politiek is hier een zoektocht naar de Goede Samenleving en is altijd gebaseerd op dialoog,
het is een sociale activiteit.
4. Politiek als uitdrukking van het republikeins regime
Hier is Il Principe van Machiavelli belangrijk. Hij zoekt in dat boek een principe nuovo om
Italië te verenigen.
5. Politiek als instandhouding van de macht
Politiek draait om de techniek van macht. Via macht blijft de staat beschermd tegen binnen-
en buitenlandse vijanden. Ook dit is volgens Machiavelli zo.
6. Politiek als organisatie binnen de staat
Op het einde van de 18e eeuw (Franse revolutie) ontstaan er nieuwe politieke stromingen.
Daar gaat een nieuw, dynamisch begrip van politiek gepaard; het is een uitdrukking van het
verlichtingsideaal. De mens en samenleving kunnen worden vervolmaakt dankzij politieke
handelingen. Het gaat om het verzoenen van verschillende ideeën over de organisatie van de
samenleving. Belangrijk is de betrokkenheid van velen.
Dit is nog steeds een populaire betekenis vandaag. Het einde van ideologische
tegenstellingen zou het einde van politiek zijn.
2
,4. Indelingen
Het blijkt dus moeilijk om politiek te omschrijven. Het omschrijven van de term politiek kan
op basis van verschillende indelingen gebeuren. In boek staan 2 soorten indelingen, maar
niet kennen.
5. De relativiteit van indelingen: over Schmitt en Easton
Bovenstaande indelingen zijn relatief. Uiteindelijk kan politiek niet perfect bij het ene of het
andere worden ondergebracht. Dat tonen de theorieën van Carl Schmitt enerzijds en Easton
anderzijds aan.
5.1. Carl Schmitt
Schmitt bundelde zijn analyses in Der Begriff des Politischen. Daarin ziet hij het onderscheid
tussen vriend en vijand als belangrijk criterium voor de politiek.
Politiek is volgens Schmitt menselijk en kan niet puur abstract worden beschreven. Het
politieke heeft eigen criteria t.o.v. de andere domeinen van het menselijk handelen en
denken. Dat geldt in het bijzonder voor het morele (goed vs. kwaad), esthetische (mooi vs.
lelijk) en economische (rendabel vs. niet-rendabel).
Net als goed vs. kwaad het onderscheid is op het morele domein, is vriend vs. vijand het
onderscheid op het politieke gebied. Dat laatste kan bestaan zonder dat tegelijkertijd alle
morele, esthetische of economische onderscheidingen van toepassing zijn. De politieke
vijand is niet noodzakelijk slecht en lelijk.
De antithesis vriend – vijand is onafhankelijk omdat die tegenstelling niet gebaseerd is op
een van de andere antitheses of hun combinaties.
Ook is het een dynamisch criterium.
Volgens Schmitt is antagonisme (tegenstelling) het wezen van de politiek. Dat hoeft niet
enkel negatief te zijn; er zijn ook positieve functies aan verbonden.
3
, Ook Mouffe bepleit de radicale democratie, waarin conflicten niet ontkend maar geuit
moeten worden. Democratieën zijn nu eenmaal conflictueus. Mouffe vindt de verklaring
voor populisme niet in gebrek aan compromis, maar in gebrek aan conflict.
Een verschil tussen Schmitt en Mouffe hieromtrent is dat volgens Schmitt elke politieke
tegenstelling een antagonistish conflict is waarbij politieke vijanden elkaar willen vernietigen
en er slechts 1 kan overleven.
Mouffe stelt echter dat de strijd binnen de democratie een andere vorm aanneemt: de
strijdende partijen zijn gebonden aan waarden van de democratie en dus blijven ze elkaar
erkennen als legitieme vertegenwoordigers van het volk. Zo behouden ook verliezende
partijen hun bestaansrecht.
Conflict is in deze theorie dus een basisvereiste voor politiek. Er moeten duidelijke
verschillen zijn in politieke opvattingen opdat de kiezer een daadwerkelijke
keuzemogelijkheid kent.
Volgens Schmitt is de staat de centrale locus van politiek, maar politiek kan overal ontstaan
waar tegenstellingen zijn. Het moet wel gaan om een publieke vijand. Het heeft dus geen
betrekking op individuen, wel op collectiviteiten.
Voor Schmitt is een sleutelbegrip in de politiek gevaar, voor Easton is dat schaarste.
5.2. David Easton
Politiek is volgens Easton de instantie die zorgt dat schaarse middelen verdeeld worden op
een manier die door de samenleving kan worden geaccepteerd.
Easton zette ook een belangrijke systeembenadering uiteen. Binnen zo’n benadering wordt
er gelet op de algemene kenmerken van het politieke systeem. Het systeem is ontstaan om
een zeker doel te realiseren en het heeft functies. De elementen binnen zo’n systeem
(burgers, organisaties, instellingen) vertonen een zekere structuur.
4
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller iannademan. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $6.95. You're not tied to anything after your purchase.
