Samenvatting ‘Aan de slag met handschriftonderwijs
Inhoud
Hoofdstuk 1 Leren schrijven...................................................................................................................3
1.1 Schrijven én typen in het voortgezet onderwijs...........................................................................3
1.2 Plaats van handschriftontwikkeling in Nederland en daarbuiten.................................................3
1.3 Veel kinderen met ‘hanenpoten’ in het primair onderwijs...........................................................3
1.4 Ondersteuning voor jou als leerkracht.........................................................................................3
Hoofdstuk 2 Basiskennis.........................................................................................................................4
2.1 Samenhang tussen schrijven met de hand, en taal, rekenen en informatieverwerking...............4
2.2 Interactie tussen kind, schrijftaak en omgeving............................................................................6
2.3 Hoe leren kinderen nieuwe vaardigheden?..................................................................................6
2.4 Einddoelen en leerlijn van het handschriftonderwijs....................................................................8
2.5 Blokschrift of verbonden schrift: achtergrondinformatie om tot een keuze te komen................8
2.6 Schrijfmethoden: do’s-and-don’ts................................................................................................9
2.7 Digitaal schrijven: hoe en wanneer in het basisonderwijs?........................................................11
2.8 Van ‘moetivatie’ naar motivatie.................................................................................................12
2.9 Wat te doen als extra ondersteuning in de groep onvoldoende resultaat geeft?......................13
Hoofdstuk 3 Aandachtspunten voor alle groepen................................................................................14
3.1 Fijne motoriek van de schrijftaak................................................................................................14
3.2 Kindfactoren...............................................................................................................................17
3.3 Linkshandigen hebben een aparte plaats in het handschriftonderwijs......................................17
Hoofdstuk 4 Voorbereidende fase in de groepen 1 en 2......................................................................18
4.1 Inleiding......................................................................................................................................18
4.2 Doelen functioneel schrijven en lezen........................................................................................18
4.3 Wat zegt de wetenschap?...........................................................................................................19
4.4 Essentiële onderdelen in de basisondersteuning........................................................................20
4.5 Extra ondersteuning...................................................................................................................20
4.6 Signalen en signaleren................................................................................................................21
Hoofdstuk 5 Aanvankelijke fase van het schrijven in groep 3 en 4.......................................................22
5.1 Inleiding......................................................................................................................................22
5.2 Einddoelen in de groepen 3 en 4................................................................................................22
5.3 Wat zegt de wetenschap?...........................................................................................................22
5.4 Essentiële onderdelen in de basisondersteuning........................................................................25
5.5 Extra ondersteuning...................................................................................................................26
5.6 Signalen en signaleren................................................................................................................28
,Hoofdstuk 6 Voortgezette fase in de groepen 5 en 6...........................................................................30
6.1 Inleiding......................................................................................................................................30
6.2 Kerndoel in groep 5 en 6.............................................................................................................30
6.3 Wat zegt de wetenschap?...........................................................................................................30
6.4 Essentiële onderdelen in de basisondersteuning........................................................................30
6.5 Extra ondersteuning...................................................................................................................32
6.6 Signaleren, evalueren en doorverwijzen voor intensieve ondersteuning...................................32
Hoofdstuk 7 Schrijven in de groepen 7 en 8.........................................................................................33
7.1 Inleiding......................................................................................................................................33
7.2 Kerndoel handschriftonderwijs in de bovenbouw......................................................................33
7.3 Wat zegt de wetenschap?...........................................................................................................33
7.4 Essentiële onderdelen in de basisondersteuning........................................................................33
7.5 Extra ondersteuning...................................................................................................................35
Hoofdstuk 8 Aanpak bij leerlingen met schrijfproblemen....................................................................37
8.1 Motorisch onderzoek bij leerlingen uit groep 1 en 2..................................................................37
8.2 Onderzoek bij leerlingen in de onderbouw, middenbouw en bovenbouw.................................38
8.3 De reis van een leerling met een schrijfprobleem......................................................................39
Bijlage 1: Checklist aandachtspunten schrijfresultaat..........................................................................40
Bijlage 2: Schoolvragenlijst voor leerkrachten voor het opsporen van schrijfproblemen.....................42
2
,Hoofdstuk 1 Leren schrijven
1.1 Schrijven én typen in het voortgezet onderwijs
In 2014 deden Müller en Oppenheimer onderzoek bij leerlingen en studenten in het voortgezet
onderwijs en in het vervolgonderwijs. Daaruit bleek het vermogen om automatisch te schrijven van
invloed is op de resultaten. De leerlingen die aantekeningen met de hand hadden gemaakt, hadden
betere toetsresultaten dan degenen die een laptop of computer hadden gebruikt.
1.2 Plaats van handschriftontwikkeling in Nederland en daarbuiten
In Nederland onderkent met dat handschriftonderwijs een taak van de school is en hecht men belang
aan een vlot en soepel handschrift. Echter, in het rapport van de Inspectie van het Onderwijs wordt
handschriftontwikkeling gezien als onderdeel van het leren van taal.
Er komt weliswaar aan de orde hoe het onderwijs is ingericht om kinderen te leren zich schriftelijk
goed uit te drukken, maar er wordt geen aandacht besteed aan het aanleren van de motorische
vaardigheid van het schrijven. Dit is hetzelfde bij de Leerstoflijnen schrijven beschreven van het
Nationaal Expertisecentrum Leerplanontwikkeling (SLO).
Er ontbreekt een leerlijn met heldere aanwijzingen hoe het leerproces van handschriftontwikkeling
vormgegeven kan worden.
1.3 Veel kinderen met ‘hanenpoten’ in het primair onderwijs
Omdat schrijven met de hand geen wettelijk erkende plaats in het lesprogramma van het primair
onderwijs heeft, onderbreken einddoelen en wordt de voortgang van het leren schrijven niet goed
gemonitord.
Zowel onvoldoende instructie en oefening als een afname in fijnmotorische vaardigheden bij
kinderen speelt een rol bij het groeiend percentage kinderen dat moeite heeft met schrijven.
Kinderen die moeite hebben met schrijven laten ‘hanenpoten’ zien, schrijven veel te langzaam of te
snel, en hebben vaak last van pijn in de hand of de arm.
1.4 Ondersteuning voor jou als leerkracht
Vaak zijn enkele gerichte aanwijzingen en wat extra oefeningen in de klas voldoende om leerlingen
met schrijfmoeilijkheden op het goede spoor te zetten.
3
, Hoofdstuk 2 Basiskennis
2.1 Samenhang tussen schrijven met de hand, en taal, rekenen en
informatieverwerking
Cijfers, letters en woorden worden beter geleerd en opgeslagen in het geheugen door ze te schrijven
dan door te typen of ernaar te kijken. Bij schrijven met de hand zijn er namelijk meer hersengebieden
actief dan bij typen: zowel de vorm die je ziet, de klank die je hoort, als het gevoel van de beweging
die je maakt worden in het geheugen opgeslagen als één eenheid.
Bij schrijven hoort bij elke letter een andere beweging en een ander motorisch programma, die
opgeslagen is in het geheugen om de beweging die bij de letter hoort uit te voeren. Zo’n motorisch
programma wordt opgebouwd tijdens het schrijven van de letter en verbeterd door herhaling van de
beweging. Dit zorg ervoor dat letter geautomatiseerd worden.
Daarentegen maakt iemand die typt bij elke letter dezelfde (tik)beweging, waardoor er geen
koppeling tussen beweging en lettervorm ontstaat.
Als kinderen schrijven is het resultaat steeds enigszins anders, waardoor het kind actief blijft zoeken
naar welke beweging hij moet maken om de juiste vorm te realiseren. Dit bevordert de herkenning
van de letters. Bij het leren herkennen van letters raden Li en James aan om kinderen meerdere
varianten van letters tegelijk aan te bieden. Laat kinderen daarnaast experimenteren met deze
letters.
Kinderen leren sneller lezen wanneer ze zelf schrijven. Doen en denken zijn daarbij gekoppeld. Het
denken ontwikkeld zich doordat tijdens het waarnemend bewegen verbindingen ontstaan in de
hersenen.
Kinderen leren praten door eerst woorden na te zeggen. Vervolgens gaan ze woorden koppelen aan
objecten. Een stapje verder in de ontwikkeling vindt hetzelfde proces plaats bij letters en klanken.
Vervolgens leert het kind dat hij klanken en letters kan verbinden tot een woord en dat dit gebeurt in
een bepaalde volgorde. Dit is het begin van lezen en schrijven.
Het gelijktijdig gebruiken van verschillende waarnemingen en bewegingen brengt in de hersenen
koppelingen tot stand die een kind nodig heeft om te leren lezen, schrijven en rekenen. Deze
gedachtegang past binnen de embodiment theory, die stelt dat cognitie of kennis wordt opgebouwd
door de interactie tussen lichaam en omgeving.
Met de hand schrijven laat ook een positieve relatie zien met schoolse vaardigheden.
Om de relatie tussen taal en motorische handeling weer te geven, wordt in het onderwijs vaak het
model van Hayes en Flower gebruikt, later aangepast door de groep van Berninger.
Figuur 1 Schematische weergave van het schrijfproces volgens Berninger
4
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller manonstreutjes. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $4.12. You're not tied to anything after your purchase.
