Hoofdstuk 16 - Psychiatrische stoornissen bij kinderen 27
Hoofdstuk 5 - Autismespectrumstoornis
Het feit dat autisme geen goed afgrensbare stoornis is, maar een samenstelling van symptomen dat
als een continuüm moet worden gezien komt in de terminologie tot uiting: autismespectrumstoornis
Diagnostische kenmerken
De twee hoofdkenmerken van de autismespectrumstoornis zijn:
1. Problemen met de wederkerige sociale communicatie en sociale interactie;
2. Beperkte, repetitieve gedragspatronen, interesses en activiteiten
Deze problemen zijn aanwezig vanaf de vroege kindertijd en beperken of verstoren het dagelijks
leven. Het stellen van de diagnose is al voor het derde jaar mogelijk. Dit is van belang, omdat vroege
intensieve interventie een betere uitkomst geeft.
Problemen met de wederkerige sociale communicatie en sociale interactie
Problemen met wederkerige sociale communicatie en interactie en met het get vermogen om
relaties met anderen aan te gaan vormen de kern van ASS. Het gaat hierbij vooral om
geautomatiseerde reacties op sociale stimuli. Deze problemen grijpen diep in op het functioneren en
houden lang aan. De problemen met de wederkerige sociale communicatie en sociale interactie zijn
onder te verdelen in drie deficiënties:
1. In de sociaal-emotionele wederkerigheid;
2. In non-verbaal communicatief gedrag;
3. In het ontwikkelen, onderhouden en begrijpen van relaties.
Deficiënties in de sociaal-emotionele wederkerigheid
Kinderen en jeugdigen met ASS hebben grote problemen sociaal contact aan te gaan met anderen en
om gedachten en gevoelens te delen. Het begrip ‘sociaal contact’ betreft de gehele wederkerige
interactie tussen mensen; niet alleen het oogcontact, hoewel dat het gemakkelijkst is waar te
nemen. Het gaat hierbij niet slechts om een tekort aan contact of het vermijden van contact, maar
om deficiënties in de kwaliteit van het sociale contact. De sociale communicatie is niet goed
afgestemd op de ander. Het kind kan zich niet verplaatsen in het perspectief van de ander.
Het taalvermogen - dat vaak beperkt is - wordt eenzijdig gebruikt, is niet wederkerig en wordt
toegepast om verzoeken te doen en niet om gevoelens te delen of een gesprek te voeren.
Jonge kinderen met ASS vertonen niet of nauwelijks initiatieven tot sociale interactie en kunnen geen
emoties met anderen delen. Ook doen jonge kinderen met ASS geen appèl op anderen mo troost of
affectie te zoeken (als ze zich bijvoorbeeld pijn gedaan hebben).
Kortom: kinderen met ASS hebben problemen met gedragingen die gerekend worden tot normaal
hechtingsgedrag. Kinderen met ASS zijn dan ook minder veilig gehecht aan hun ouders dan het
gemiddelde kind.
,Op latere leeftijd blijken de problemen op het gebied van de sociaal-emotionele wederkerigheid uit
het onvermogen om met complexe sociale signalen en situaties om te gaan.
Deficiënties in de non-verbale sociale communicatie
Niet alleen de spraak- en taalontwikkeling is gestoord, ook het begrijpen, imiteren en hanteren van
gebaren is afwezig of sterk gestoord bij kinderen met ASS. Bij jonge kinderen met ASS blijkt dat
bijvoorbeeld uit het niet reageren op het roepen van de naam, het ontbreken van een begroeting
reactie als het kind de ouders ziet na een korte scheiding, het niet anticiperen op opgepakt worden
door de armpjes uit te steken, of het ontbreken van het met de handjes uitzwaaien van de ouders.
Verder vallen ze op door hun vreemde oogcontact (bijvoorbeeld door naar de mond of naar de neus
van de anderen te staren). Zij kunnen weliswaar naar het gezicht naar een ander kijken, maar lijken
door de ander of langs de ander heen te kijken. Kinderen met ASS kijken anderen vaak met een lege
betekenisloze blik aan en hun mimiek toont geen intenties of gedeeld plezier zoals bij jonge kinderen
zonder ASS het geval is.
Bij oudere kinderen kunnen een beperkt repertoire aan functionele gebaren aanleren,maar het lukt
niet vaak om deze gebaren op een soepele en expressieve manier in de communicatie te gebruiken.
Ook vallen de houterigheid en vreemde manier van de lichaamstaal vaak op.
Jonge kinderen met ASS hebben een tekort aan vermogen tot gedeelde aandacht (Joint attention).
dit is het vermogen om de aandacht te richten en deze te coördineren met die van de ander (meestal
de ouders). Het jonge kind kan het initiatief van de ander volgen bij het kijken naar een interessant
object.
Deficiënties in het ontwikkelen, onderhouden en begrijpen van relaties
Kinderen en jeugdigen met ASS hebben doorgaans een afwezige of verminderde sociale
belangstelling. In de sociale interacties vertonen zij atypisch of ongepast gedrag zoals een onbekende
aanraken, of een onbekende zeer persoonlijke vragen stellen.
Als kleuter zijn kinderen met ASS vaak sociaal geïsoleerd, omdat zij de basale interesse in andere
kinderen missen, evenals het vermogen om de essentie van sociale spelletjes te begrijpen. Ook zijn
zij niet in staat adequaat te reageren op verdriet of vreugde van anderen. Zij voelden de emoties van
anderen niet aan. Zij missen het vermogen om in gedeelde activiteiten plezier te beleven. Gevoelens
die binnen een sociale context normaal zijn, zoals jaloezie of competitiedrang, ontbreken. Indien
aanwezig, doen de sociale vaardigheden vaak ingestudeerd en mechanisch aan.
Beperkte, repetitieve gedragspatronen, interesses en activiteiten
Kinderen en jeugdigen met ASS vallen op door hun beperkte, gefixeerde interesses en bezigheden. Zo
kunnen kinderen met ASS gepreoccupeerd zijn met het steeds maar aan en uitdoen van het licht, het
voortdurend ruiken aan voorwerpen, of het stellen van vragen zonder dat het antwoord invloed
heeft op de voortgang van de vragen.
Voorbeelden van stereotiep of repetitief gedrag zijn eenvoudige motorische stereotypieën
(bijv. handen fladderen waarbij de armen meestal tegen het lichaam worden gehouden), repetitief
hanteren van voorwerpen (bijv. het steeds ronddraaien van speelgoed) en repetitieve spraak
(echolalie; dwangmatig herhalen van woorden of zinnen van een gesprekspartner of een andere
bron).
Symbolisch spel, waarbij voorwerpen iets anders representeren, is vaak afwezig of is in sterk
gestoorde vorm aanwezig (vooral fantasiespel met tijdsverloop, een verhaal). Ook ontbreekt het voor
kinderen typisch sociale-imitatiespel (bijv. vader-en-moedertje spelen)
, De overmatige vasthoudendheid aan routinematige en restrictieve gedragspatronen wordt insistence
on sameness genoemd. Voorbeelden hiervan zijn: het verzet tegen kleine veranderingen in routines
of situaties. Verstoringen van de dagelijkse routine kunnen zo leiden tot dagenlange ontregeling. Ook
kunnen er geritualiseerde gedragspatronen voorkomen zoals speelgoed op een rij zetten of repetitief
vragen stellen.
Bijkomende kenmerken
Verstandelijke beperking
Bij veel kinderen en jeugdigen met ASS is er sprake van een verstandelijke beperking.
---> 55% van de kinderen met ASS had een IQ lager dan 70.
---> Slechts 3% had een bovengemiddeld IQ (>115)
Kinderen met ASS hebben een relatief goed rote memory: Dit betekent dat zij evengoed in staat zijn
om zinloze informatie te onthouden en te reproduceren (bijv. een willekeurige reeks woorden die
geen logische samenhang vertonen) als zinvolle informatie vooral wanneer deze enigszins abstract of
symbolisch is. Terwijl kinderen zonder ASS informatie veel beter kunnen onthouden wanneer er een
zinvolle samenhang is, bijvoorbeeld een reeks woorden die samen een voor het kind betekenisvolle
zin vormen.
Ook al is er geen sprake van ernstige verstandelijke beperkingen, dan nog is er vaak sprake van een
discrepantie tussen het verstandelijk vermogen en het aanpassingsvermogen (nodig voor
ongehinderd dagelijks functioneren). Mensen met ASS hebben moeite met het verrichten van arbeid
in een standaard werkomgeving. De rigiditeit, het repetitieve gedrag en het geringe vermogen zich in
de ander te verplaatsen kunne op de werkvloed tot spanningen leiden. Soms echter kan het
repetitieve gedrag of speciale belangstelling en vaardigheid factoren zijn die iemand met ASS in de
gelegenheid stellen juist wel een opleiding te volgen en een werkkring te vinden.
Problemen met motoriek en gedrag
De motoriek van kinderen en jeugdigen met ASS is vaak gestoord, zoals een houterige motoriek,
vreemde manier van lopen of op de tenen lopen. Zelfbeschadigend gedrag kan een probleem
vormen, evenals uitdragen of ontwrichtend gedrag. In de adolescentie kan seksueel overschrijdend
gedrag voor problemen zorgen.
Problemen met de verbalen sociale communicatie
Hoewel het geen hoofdkenmerk is, hebben veel kinderen en jeugdigen met ASS problemen met de
verbale en sociale communicatie. De spraak- en taalontwikkeling is deficiënt en kan variëren van
volledige afwezigheid van spraak tot een taalachterstand. Dit geldt zowel voor het taalbegrip als voor
de taaluiting. Het IQ is gerelateerd aan de taalontwikkeling bij jonge kinderen: hoe hoger het IQ, des
te beter de taalontwikkeling. Kinderen met ASS die ook verstandelijk beperkt zijn, laten vaak weinig
of geen taalontwikkeling zien.
De taalachterstand bij kinderen met ASS kan niet (voldoende) gecompenseerd worden door non-
verbale communicatieve vaardigheden zoals mimiek of gebaren. Dit is een belangrijk kenmerk
waarmee jonge kinderen met ASS zich onderscheiden van kinderen met een gehoorstoornis of
taalstoornis.
Als taal zich wel ontwikkelt, wordt deze naast de meestal aanwezige achterstand in de
taalontwikkeling gekenmerkt door een of meerdere van de volgende:
Echolalie: het zinloos, letterlijk herhalen van een door een ander tevoren uitgesproken
woord of een (deel van een) zin. Bijv. als een ouder aan het kind vraagt ‘wil je een koekje?’
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller Esra_24. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $3.23. You're not tied to anything after your purchase.
