Een gehele samenvatting voor het tentamen jeugdpscuhiatrische thema's. Inclusief de hoofdstukken uit het boek en alle 11 artikelen.
Hoofdstuk 5 Autismespectrumstoornis
Hoofdstuk 6 Aandachtsdeficiëntie-/ hyperactiviteitsstoornis
Hoofdstuk 7 Gedragsstoornissen
Hoofdstuk 16 Psychiatrische stoor...
Leerboek kinder- en jeugdpsychiatrie, Frank Verhulst (2015)
Hoofdstuk 5 Autismespectrumstoornis
In 1943 publiceerde de Amerikaanse kinderpsychiater Leo Kanner een klassieke beschrijving van
kinderen die volgens hem leden aan een autistic disturbance of affective contant. Deze kinderen
hadden ernstige tekorten in het sociaal functioneren, in de verbale en non-verbale communicatie en
beperkingen in interesses, gedragspatronen en activiteiten. In 1944 beschreef Asperger een groep
kinderen met contactstoornissen die hij autistische psychopaten noemde.
Sindsdien heeft het begrip autisme een enorme ontwikkeling doorgemaakt.
De term die Kanner beschreven heeft kan gezien worden als een vroeg model en de meest ernstige
vorm binnen dit spectrum. Daaromheen bevinden zich mensen met tekorten in de sociale
communicatie, met beperkte en repetitieve gedragingen en interesses waar de symptomen milder
zijn binnen het ASS-spectrum.
Autisme begint op jonge leeftijd en gaat gepaard met ernstige en chronische beperkingen in het
dagelijks functioneren. Centraal staan de stoornissen in de ontwikkeling van sociale en
communicatievaardigheden.
Diagnostische kenmerken
Twee hoofkenmerken van de autismespectrumstoornis zijn:
1. Problemen met de wederkerige sociale communicatie en sociale interactie
2. Beperkte, repetitieve gedragspatronen, interesses en activiteiten
Het is mogelijk de diagnose al voor het derde jaar te stellen. Dit is van belang, omdat vroege
intensieve interventie een betere uitkomst geeft. Het stellen van een diagnose opent de deur naar
gerichte hulpverlening, financiering van noodzakelijke zorg en aangepast onderwijs.
In de eerste jaren is er nog grote variatie in het beloop van de symptomatologie en is het moeilijk te
voorspellen welke kinderen later vooruitgang zullen boeken en welke kinderen niet.
Er zijn geen biologische markers, daarom moet de diagnose ASS gesteld worden op basis van
gedragskenmerken. Vooral de lichte gevallen zijn moeilijk te herkennen op jonge leeftijd.
De diagnose ASS wordt eerder gesteld bij hoogopgeleide ouders en kinderen die een ouder broertje
of zusje hebben, dan kinderen van laagopgeleide ouders.
Problemen met de wederkerige sociale communicatie en sociale interactie: kern van ASS
Het gaat hierbij vooral om geautomatiseerde reacties op sociale stimuli. Deze problemen grijpen diep
in op het functioneren en houden lang aan. De problemen met wederkerige sociale communicatie en
sociale interactie zijn onder te verdelen in drie deficiënties:
1. In de sociaal-emotionele wederkerigheid
Het begrip ‘sociaal contact’ betreft de gehele wederkerige interactie tussen mensen. Het gaat
hierbij niet slechts om een tekort aan contact of het vermijden (zoals bij verlegenheid), maar om
deficiënties in de kwaliteit van het sociale contact. De sociale communicatie is niet goed
afgestemd op de ander. Het kind met ASS kan zich niet verplaatsen in de ander.
Het taalvermogen dat vaak beperkt is, wordt eenzijdig gebruikt en is niet wederkerig en wordt
toegepast om verzoeken te doen en niet om gevoelens te delen of een gesprek te voeren.
Kinderen met ASS hebben problemen met gedragingen die gerekend worden tot normaal
hechtingsgedrag: ze doen bijvoorbeeld geen appel op anderen om troost of affectie te zoeken
wanneer ze zich bezeerd hebben. Kinderen met ASS zijn dan ook minder veilig gehecht.
2. In non-verbaal communicatief gedrag
Niet alleen de spraak- en taalontwikkeling is verstoord, ook het begrijpen, imiteren en hanteren
van gedrag is afwezig of sterk gestoord bij kinderen met ASS. Bij jonge kinderen blijkt dit
bijvoorbeeld uit het niet reageren op het roepen van de naam, het ontbreken van een
1
, begroetingsreactie als het kind de ouders zie na een korte scheiding. Zij hebben een beperkt
repertoire aan sociale betekenisvolle gezichtsexpressies en vallen op door hun vreemde
oogcontact.
Kinderen met ASS kijken anderen vaak met een lege betekenisloze blik aan en hun mimiek toont
geen intenties. Ook vallen de houterigheid en vreemde manier van de lichaamstaal vaak op.
Jonge kinderen met ASS hebben een tekort aan vermogen tot gedeelde aandacht (join
attention).
3. In het ontwikkelen, onderhouden en begrijpen van relaties
Kinderen met ASS hebben doorgaans een afwezige of verminderde sociale belangstelling. In de
sociale interacties vertonen zij atypisch of ongepast gedrag zoals een onbekende aanraken of een
onbekende zeer persoonlijke vragen stellen. Als kleuter zijn zij vaak sociaal geïsoleerd, omdat zij
de basale interesse in andere kinderen missen, evenals het vermogen om sociale spelletjes te
begrijpen. Daarbij zijn zij niet in staat adequaat te reageren op verdriet of vreugde van een
ander. Zij voelen de emoties van anderen niet aan. Gevoelens die binnen een sociaal contact
normaal zijn, zoals jaloezie of competitiedrang ontbreken.
Ook in de adolescentie vormen het gebrek aan inzicht in sociale relaties en het onvermogen zich
in een ander in te leven een probleem. Adolescenten met ASS vertonen vaak een onvermogen
vriendschappen aan te gaan en daarin emoties te delen.
Beperkte, repetitieve gedragspatronen, interesses en activiteiten
Kinderen met ASS vallen op door hun beperkte, gefixeerde interesses en bezigheden. Zo kunnen zij
bijvoorbeeld voortdurend ruiken aan voorwerken, stellen van vragen zonder dat het antwoord van
invloed is, ze kunnen gefascineerd zijn door stopcontacten, landkaarten of telefoonboeken.
Eenvoudige motorische stereotypieën zijn bijvoorbeeld fladderen, waarbij de armen meestal tegen
het lichaam worden gehouden, hanteren van voorwerpen, bijvoorbeeld steeds ronddraaien of
tikken.
Bij kinderen met ASS ontbreekt het typische sociale-imitatiespel, bijvoorbeeld moedertje spelen.
Kinderen met ASS hebben een overmatige vasthoudendheid aan routinematige en restrictieve
gedragspatronen. Zij verzetten zich tegen kleine veranderingen in routines of situaties. Verstoring
van de dagelijkse routine kan leiden tot dagenlange ontregeling. Geritualiseerde gedragspatronen
kunnen voorkomen, zoals het speelgoed op een rij zetten.
Sommige gefixeerde interesses en routines houden verband met over-of-ongevoeligheid voor
zintuiglijke prikkels. Sommige kinderen met ASS reageren niet of nauwelijks op pijnprikkels of op het
roepen van hun naam (hyporesponsiviteit). Terwijl zij wel extreem gevoelig zijn voor andere prikkels,
zoals het waarnemen van bepaalde geluiden (hyperresponsiviteit).
Hyporesponsiviteit: voor bepaalde omgevingsprikkels doet ouders soms vermoeden dat hun kind
doof of blind is.
Kinderen met ASS zoeken vaak bepaalde prikkels op, zoals het tikken met hun hand tegen
voorwerpen of het krassen met hun nagels op voorwerpen.
Bijkomende kenmerken
Verstandelijke beperking
Bij veel kinderen met ASS is er sprake van een verstandelijke beperking. 55% van de kinderen met
ASS heeft een lager IQ dan 70. De meeste kinderen met ASS hebben een lager verbaal dan
performaal IQ. Bij oudere kinderen met ASS is dit verschil verdwenen.
Kinderen met ASS hebben een relatief goed rote memory: goed in staat zijn om zinloze informatie te
onthouden en te reproduceren. Kinderen zonder ASS kunnen informatie veel beter onthouden
wanneer er een zinvolle samenhang is.
2
,Problemen met motoriek en gedrag
Vaak is de motoriek verstoord van kinderen met ASS, zoals een houterige motoriek, vreemde manier
van lopen of op de tenen lopen. Zelfbeschadigend gedrag kan een probleem vormen, net als
uitdagend of ontwrichtend gedrag. In de adolescentie kan seksueel grensoverschrijdend gedrag voor
problemen zorgen.
Problemen met de verbale sociale communicatie
Ondanks dat het geen hoofdkenmerk is hebben veel kinderen met ASS, problemen met de verbale
sociale communicatie. De spraak- en taalontwikkeling is gebrekkig en kan variëren van volledige
afwezigheid van spraak tot een taalachterstand. Hoe hoger het IQ van de persoon met ASS des te
beter de taalontwikkeling.
Kinderen met ASS die daarnaast een verstandelijke beperking hebben, laten vaak weinig of geen
taalontwikkeling zien.
Predictoren op jonge leeftijd voor goede taalvaardigheid: aanwezigheid van functioneel spel, de mate
waarin het kind op non-verbale manier wensen uit en de mate waarin het reageert op het samen
met de ander richten van de aandacht.
De taalachterstand bij kinderen met ASS kan niet voldoende gecompenseerd worden door non-
verbale communicatieve vaardigheden zoals gebaren. Dit is een belangrijk kenmerk waarmee jonge
kinderen met ASS zich onderscheiden van kinderen met een gehoorstoornis of taalstoornis.
Als taal zich wel ontwikkelt, wordt deze naast de meestal aanwezige achterstand in de
taalontwikkeling gekenmerkt door een of meerdere van de volgende:
o Echolalie: het zinloos, letterlijk herhalen van een door een ander tevoren uitgesproken
woord of zin heet echolalie. Bijvoorbeeld als een ouder aan het kind vraagt: “wil je een
koekje?” Het kind antwoordt met een exacte herhaling van deze woorden, soms zelfs met
dezelfde intonatie, prosodie en uitspraak.
Echolalie is een gevolg van een gebrek aan taalbegrip en wordt niet alleen bij ASS gezien,
maar ook bij andere aandoeningen waarbij het taalbegrip gestoord is.
Directe echolalie: herhaalt het kind een zinsdeel dat het zojuist gehoord heeft.
Uitgestelde echolalie: hierbij gaat het om het letterlijk herhalen van woorden, zinsdelen of
zinnen die dagen, weken of zelfs maanden tevoren gehoord zijn, zoals fragmenten uit
reclame.
o Verwisselen van persoonlijk voornaamwoorden: kinderen met ASS verwisselen vaan “ik en
jij”.
o Stoornissen in de spraak: abnormale intonatie, zinsmelodie, ritme en articulatie komen vaak
voor. De stem klinkt vlak, robotachtig en/of gemaniëreerd.
o Formalistisch taalgebruik: kinderen met ASS vooral met een hoog IQ, spreken soms in
boekentaal, dat wil zeggen formalistisch en niet op de sociale context gericht.
Doorgaans hanteren kinderen met ASS, taal op stereotiepe, repetitieve wijze, waarbij het zinloos
herhalen van woorden of zinnen geen communicatieve functie heeft. Er is geen sprake van
wederkerigheid. Verbale communicatie is een subtiel samenspel tussen mensen. In dit samenspel is
gevoeligheid voor de lengte van pauzes die in een conversatie ontstaan en voor het moment van
wisselen tussen de rol van spreker of luisteraar van belang. Kinderen met ASS missen deze
gevoeligheid.
Kinderen met ASS zijn in hun taalbegrip vaak concretistisch: zij vatten figuurlijk bedoelde zegswijzen
letterlijk op. Bijvoorbeeld “doorsnee”, kan letterlijk opgevat worden als het snijden met een mes.
3
, DSM-5 kenmerken van ASS
De ernst waarmee de symptomen voorkomen en de aard van de symptomen kunnen bij ASS
variëren.
Hoofdkenmerken van een autismespectrumstoornis
Nadat de classificatie ASS is gegeven, kan er gekeken worden of er sprake is van:
o Een verstandelijke beperking
o Een taalstoornis
o Een bekende somatische of genetische aandoening of omgevingsfactor
o Een samenhangende andere neurobiologische ontwikkelingsstoornis
o Katatonie
Bij het criterium persisterende tekorten in de sociale communicatie en sociale interactie en het
criterium beperkte, repetitieve gedragspatronen, interesses en activiteiten het niveau van ernst
aangegeven worden. Tabel 5.2 geeft de mate van ernst van de autismespectrumstoornis weer.
4
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller Maudvv. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $8.10. You're not tied to anything after your purchase.
