Maatschappijleer: Rechtsstaat
§1 – Idee en oorsprong van de rechtsstaat (5 leerdoelen)
De definitie van een rechtsstaat
Een staat waarin de burgers beschermd worden (door o.a. grondrechten) tegen
de macht van de overheid en tegen de medeburgers.
Het doel van een rechtsstaat
Het voorkomen van machtsmisbruik of willekeur.
De kenmerken van een rechtsstaat
-Trias Politica (met onderlinge controle)
-Respecteren van grondrechten (politieke en individuele vrijheid)
-Legaliteitsbeginsel (geen straf zonder wet)
De ontstaansgeschiedenis van een rechtsstaat
In de Verlichting bedacht Montesquieu de scheiding der machten. Koningen zijn
nu in een constitutionele monarchie gebonden aan de grondwet. In 1848 werd
echter het toetsingsverbod van de grondwet ingevoerd. De VN vormde rond 1950
het UVRM (Universele Verklaring etc.) en daarop sloten de Europese landen het
EVRM (Europees Verdrag etc.).
Beargumenteren in hoeverre de kenmerken bijdragen aan het doel van
een rechtsstaat
Kenmerk 1: Trias Politica
Doordat de uitvoerende macht (gevaarlijk door haar geweldsmonopolie) constant
wordt gecontroleerd door de wetgevende macht (het parlement) evenals de
rechtsprekende macht (rechters), zullen zij hun macht niet snel misbruiken. Ze
kunnen immers naar huis gestuurd worden door het parlement (motie van
wantrouwen) of door de rechters (veroordeeld).
Kenmerk 2: Respecteren van grondrechten
Het respecteren van de grondrechten is heel belangrijk voor een rechtstaat.
Zonder deze grondrechten zouden de burgers niet beschermd kunnen worden
tegen de macht en willekeur van de overheid. De grondwet is een sociaal
contract tussen burgers en de bestuurders. Als deze wetten niet gerespecteerd
zouden worden, zou de overheid zich alsnog tegen de burgers kunnen keren, en
als de burgers ze niet zouden respecteren, kunnen ze ook niet op het respect van
de overheid rekenen.
Kenmerk 3: Legaliteitsbeginsel
Burgers worden door het legaliteitsbeginsel beschermd tegen macht en willekeur
van de overheid. Dit komt doordat de overheid pas kan straffen als de overheid
hieraan voorafgaand een wet heeft opgesteld die dit strafbaar stelt. Zo kunnen
burgers nooit een straf krijgen voor iets waarvan zij niet hadden kunnen weten
dat het strafbaar was.
,(handige opdrachten: 1 en 13)
, §2 – Grondwet en grondrechten (8 leerdoelen)
De doelen van een grondwet
-De begrenzing van de macht van de staat aan te geven en daarmee de
vrijheden van burgers te garanderen
-Fundamentele rechten van burgers vast te leggen
-Aan te geven hoe de belangrijkste organen van de staat in grote lijnen zijn
georganiseerd
-De eenheid van de staat uit te drukken en te zeggen dat de burgers toch één
zijn
Je klassieke en sociale grondrechten
Klassieke grondrechten hebben als kenmerken:
-Een passieve overheid
-Een horizontale of verticale werking (vrijheid van meningsuiting of kiesrecht)
-Een toetsingsverbod
Sociale grondrechten hebben als kenmerken:
-Een actieve overheid (overheid moet zorg hebben voor het milieu)
-Een verticale werking
-Een toetsingsverbod
Het toetsingsverbod
Het toetsingsverbod betekent dat er niet naar de grondwet mag worden gekeken
door rechters. Dit komt doordat we niet willen dat rechters de grondwettelijkheid
van wetten controleren, die macht ligt al bij de wetgevende macht. Ook willen we
geen rangorde in de grondrechten. Bij een botsing van grondrechten zou de
rechter anders een rangorde moeten bepalen.
De verschillende botsingen van grondrechten
Denk aan vrijheid van meningsuiting met het discriminatieverbod (horizontaal x
horizontaal) of het kiesrecht met vrijheid van meningsuiting (verticaal x
horizontaal).
De beperkingen op onze grondrechten
De grondwetten beperken elkaar en ons door de zin: Behoudens ieders
verantwoordelijkheid voor de wet. Op die manier mag je ondanks persvrijheid
nog steeds niet discrimineren.
Beargumenteren welke doelen van een grondwet ook in een dictatuur
zullen worden nagestreefd
In een dictatuur zal de overheid het doel van een grondwet om aan te geven hoe
de belangrijkste organen zijn georganiseerd ook nastreven. Als er immers in de
grondwet staat hoe het bestuur geregeld is, kan deze manier niet snel veranderd
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller noralucahendriks. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $3.21. You're not tied to anything after your purchase.
