Geschiedeniswerkplaats / tweede fase havo historisch overzicht / deel Handboek
Dit bestand bevat alle kenmerkende aspecten die terug komen op het examen geschiedenis (havo-niveau). Het is compact uitgewerkt maar niet te kort zodat je wel alle informatie hebt die je nodig hebt. De kenmerkende aspecten zijn gecontroleerd en goedgekeurd door mijn geschiedenis docent. Met behulp ...
Geschiedenis korte kenmerkende
aspecten
Het veranderende mens en wereldbeeld van de
renaissance en het begin van de wetenschappelijke
revolutie (5.1)
De renaissance werd de vroegmoderne tijd genoemd. De renaissance ontstond in grote Italiaanse
steden. De rijke mensen gingen steeds meer de goede kant van het leven zien. Verder hielden ze zich
ook minder bezig met God en het hiernamaals. Het leven op aarde stond centraal-> carpe diem (pluk
de dag). Geïnspireerd door de oudheid ontstond een nieuw levensgevoel met meer oog voor de
plezierige kanten van het leven, meer belangstelling voor de wereld en een kritische instelling in het
natuurwetenschappelijk denken ze wilde dingen uit gaan zoeken. Ze wilde de wereld perfectioneren.
Het nieuwe-mens en wereldbeeld kwam rond 1350 op. Vanaf omstreeks 1500 werden de ideeën van
de renaissance over Europa verspreid. Verder kwam er weer belangstelling voor de Griekse en
Romeinse beelden en bouwkunst. De wetenschappelijke belangstelling zie je terug in Oude klassieke
boeken werden vertaald en het bestuderen. Er ontstond een nieuwe stroming het humanisme. Deze
nieuwe stroming werd vooral gekenmerkt door de studie van de klassieke filosofie, literatuur of
kunst.
Oorzaken van de renaissance:
In Italië is de renaissance voor het eerst ontstaan, omdat zij nog continu in aanraking waren met de
ruïnes van de klassieke oudheid.
In de zelfstandige stadstaten daar was er een elite ontstaan door de bloeiende handel die hun
rijkdom wilden tonen. Hierdoor ontstond er een klimaat van culturele bloei en vernieuwing.
Door de kruistochten naar het Midden-Oosten werden nieuwe geschriften uit de oudheid gevonden
die de mensen in Europa nog nooit hadden gezien.
De nieuwe manier van denken kon zich snel verspreiden vanaf 1450 door de uitvinding van de
boekdrukkunst. Kennis kon zo snel worden doorgegeven aan Noord-Europa.
Hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke
oudheid (5.1)
Aan het eind van de middeleeuwen ontstond er in Italië belangstelling voor de Grieks-romeinse
beelden, architectuur en ruïnes. Ook filosofen en schrijvers lieten zich inspireren door de klassieke
oudheid. Dit waren de humanisten. De humanisten wilde de mens bestuderen los van wat de kerk
zei. Ze gingen veel teksten bestuderen uit de klassieke oudheid. Veel teksten in de bijbel werden in
de loop veranderd ten goede van de kerk. De humanisten wilde dit herstellen. Een voorbeeld van een
humanist was Erasmus. Kenmerkend voor dit aspect in bronnen is: meer wereldlijke en realistische
schilder- en beeldhouwkunst, de toepassing van de klassieke vormentaal in de bouwkunst en de
bestudering van klassieke teksten dor humanisten.
,Het begin van de Europese overzeese expansie (5.2)
Doordat in de 15e eeuw de Turks-Osmaanse veroveringen een einde aan de Europese handel in het
oostelijk Middellandse Zeegebied maakte. Gingen de Spanjaarden en Portugezen op ontdekkingsreis
voor de zoektocht naar goud en om specerijen uit Oost-Azië te kunnen halen. Ze verkenden als
eersten de kusten van Afrika, Azië en Amerika. Spanjaarden en Portugezen veroverden grote delen
van Amerika waar ze kolonies stichtten. Aan het einde van de 16e eeuw reisden ook Nederlanders,
Engelsen en Fransen naar Oost-Azië. Langs de Afrikaanse en Aziatische kusten stichtten Europeanen
versterkte handelsposten. Tussen de vier werelddelen kwam een uitwisseling van personen,
goederen en culturen op gang. Uitbreiding van activiteiten van Europeanen buiten Europa.
De protestantse reformatie die splitsing van de
christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had (5.3)
In de tijd van steden en staten had de rooms-katholieke kerk haar macht vergroot met nieuwe
denkbeelden en gebruiken. Omstreeks 1500 groeide de kritiek hierop. Volgens Hervormers is alleen
de bijbel richting gevend in het geloof. Aanleiding van de reformatie was het kritisch optreden van
Maarten Luther in 1517 hij schreef een brief met 95 stellingen waarin hij wat hij onjuist vond aan de
kerk aan viel. Er ontstond een splitsing van de kerk in een roomse-Katholieke en protestantse
richting. De hervormer Calvijn kreeg veel aanhang in Nederland. Geloof hoort volgens Calvijn bij het
bestuur.
Conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de
stichting van een Nederlandse staat (5.4)
De Spaanse koning Filips II was landsheer van de Nederlanden. In 1568 kwamen Nederlanders onder
leiding van Willem van Oranje in opstand tegen Filips vanwege zijn centralisatiepolitiek en zijn felle
vervolging van protestanten. Gedurende de Opstand (Tachtigjarige Oorlog) breidden de
opstandelingen hun gebied uit vanuit het westen van Holland en Zeeland tot vrijwel het huidige
grondgebied van Nederland. In 1581 zetten de Staten-Generaal van de zeven opstandige gewesten
Filips af als landsheer. In 1588 vormden ze de Republiek der Verenigde Nederlanden. In 1648 sloten
de Republiek en Spanje de Vrede van Münster. Kenmerking voor bronnen: denk aan de
beeldenstorm alle katholieke dingen vernielen door troepen van Willem van Oranje.
Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en
het begin van een wereldeconomie (6.1)
De Europese overzeese expansie leidt in de 16 e en 17e eeuw tot wereldwijde handelscontacten in
Azië, Amerika en Afrika. Hier komt handelskapitalisme uit voort en zorgt ervoor dat winsten weer
worden geïnvesteerd in nieuwe (winstgevende) ondernemingen. Wereldeconomie komt op en
producten uit de hele wereld worden met elkaar uitgewisseld met als Europa als handelscentrum. In
de groeiende wereldeconomie speelde de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) een hoofdrol.
De West-Indische Compagnie (WIC) was actief in gebieden rond de Atlantische Oceaan.
De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei
in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse
Republiek (6.2)
De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden was een van de weinige republieken in Europa. De
Republiek bestond uit zeven zelfstandige gewesten en later veroverde gebieden, die door de Staten-
, Generaal werden bestuurd. De verenigde Nederlanden waren in staatkundig opzicht bijzonder omdat
de landen om hun heen veel centralisatiepolitiek deden en wij wilden juist de autonomie van de
gewesten behouden (zelfstandig). Naar buiten toe trad de Republiek op als eenheid. De macht was
in handen van regenten, die voor een groot deel werden benoemd uit de rijke stedelijke burgerij. De
17e eeuw was voor Nederland een gouden eeuw, een tijd van grote economische voorspoed en bloei
van kunst en wetenschap. Economie= denk aan belangrijke graanhandel in Amsterdam, Nederlanders
haalde graan uit Oostzeegebied en sloegen dit op in Amsterdam. Natuurlijke omstandigheden waren
veranderd Nederland kon geen graan verbouwen specialiseerde zich op vee boter en kaas en
verhandelde dit in Oostzeegebied.
Streven van vorsten naar absolute macht (6.3)
In de 17e eeuw streden Europese vorsten met hun onderdanen om de verdeling van de macht. Veel
vorsten streefden naar absolute macht. Dit betekent dat alle macht in handen is van de Koning en hij
aan niemand verantwoording hoeft af te leggen. Voorbeeld absolute macht Lodewijk XIV (l’état
c’est moi) In Frankrijk ontstond een absolute monarchie paleis van Versailles was teken van
absolutisme door grootheid van zonnegod, terwijl Engeland een constitutionele monarchie werd (de
macht van de koning is vastgesteld in de grondwet).
Wetenschappelijke revolutie (6.4)
In de 17e eeuw leidde een nieuwe onderzoekende houding tot de wetenschappelijke revolutie. Je
kunt alleen kennis hebben door zintuigelijke waarneming je moet het zelf horen of zien voordat
iets waar is. In de exacte wetenschappen kwamen theorieën en wetten tot stand op grond van
redeneren, waarnemen en experimenteren. In de 17 e eeuw kwamen heel veel wetenschappelijke
ontdekkingen. De wetenschappelijke revolutie leidde tot optimisme en bereidde de verlichting van
de 18e eeuw voor. Lodewijk XIV gaf veel opdrachten aan kunstenaars. Zij moesten de koning
verheerlijken en idealiseren.
Rationeel optimisme en ‘verlicht denken’ dat werd
toegepast op alle terreinen van de samenleving:
godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen
(7.1)
De wetenschappelijke revolutie in westerse landen leidde in de 18e eeuw tot groot optimisme over
de mogelijkheid om met behulp van het verstand alles te begrijpen en te verbeteren. De blik op de
toekomst is doordrenkt van optimisme. Verlichte denkers ontwikkelden nieuwe, vaak revolutionaire
ideeën op het terrein van godsdienst, politiek, economie en samenleving. Centraal bij verlicht denken
staat vrijheid en gelijkheid.
Voortbestaan van het ancien régime met pogingen om
het vorstelijk bestuur op eigentijdse verlichte wijze
vorm te geven: (7.2)
Met absolutisme wordt de regeringsvorm bedoeld waarin een persoon, vaak een vorst of koning, de
volledig macht in handen heeft en geen verantwoording schuldig is tegenover zijn onderdanen of een
parlement. Het ancien regime (standenmaatschappij) was het regime voor de democratische
revoluties. Door de verlichting groeide de kritiek op het absolutisme. Dit komt omdat verlichte
denkers in het ancien régime te veel machtsvertoon en machtsmisbruik zien. Ze vinden dat dit ten
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller abi2004gail. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $4.77. You're not tied to anything after your purchase.
