Summary
Samenvatting Democratie en rechtsstaat
- Course
- Institution
- Book
Samenvatting studieboek Democratie ideaal en weerbarstige werkelijkheid van Jan de Kievid - ISBN: 9789064734496, Druk: 1, Uitgavejaar: 2012
[Show more]
Connected book
Book Title:
Author(s):
- Edition:
- ISBN:
- Edition:
11 reviews
By: dalo1600 • 6 year ago
By: jacobjanvanrijs • 7 year ago
By: tbo • 7 year ago
By: kimgomersbach • 7 year ago
By: hanane20 • 7 year ago
By: rosannaa • 7 year ago
By: nicolaix91 • 7 year ago
Seller
Follow
Krui1000
Reviews received
Content preview
Samenvatting democratie, rechtstaatHoofdstuk 1: Een omstreden begrip
1.1: Inleiding
In democratieën genieten burgers meer rechten en vrijheden en worden zij met meer respect door hun
overheden behandeld dan onderdanen in dictaturen. Ook voeren democratieën zelden oorlog tegen elkaar.
Burgers zijn ontevreden over de democratie. Voor mensen die hard hadden gestreden tegen dictaturen hield
democratie grote beloften in. Zij zijn vaak teleurgesteld door hun hoge verwachtingen. Burgers in gevestigde
democratieën vinden alles zo vanzelfsprekend dat zij vaak wereldhistorisch uniek niet meer zien van een stelsel
waarin mensen in vrijheid via vertegenwoordigers zichzelf kunnen besturen.
1.2: Het probleem van de definitie
Democratie betekent heerschappij van het volk.
!Heel algemeen kunnen we democratie omschrijven als een (politiek) stelsel dat het mogelijk maakt op basis
van meerderheidsbesluiten op vreedzame en ordelijke wijze conflicten op te lossen en afspraken te maken over
de inrichting van de samenleving, waarbij belangrijke vrijheden en rechten van de burgers gewaarborgd zijn.
Hierin zitten twee wezenlijke elementen, die onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden. Als eerste: een
besluitvormingsprocedure waarbij alle burgers direct of indirect invloed kunnen uitoefenen. Als tweede:
grondrechten die voor alle burgers gelden en grenzen stellen aan willekeurig overheidsoptreden. Als 1 van de 2
ontbreekt, kun je niet meer van een democratie spreken.
!1.3: Kenmerken van de representatieve democratie
Bij de kenmerken van de representatieve democratie gaat het om vier principes en een aantal instituties en
procedures, waarin die principes vorm hebben gekregen. De kenmerken zijn onderling verbonden; als je er 1
uit haalt, kunnen democratieën niet meer goed functioneren.
Principes
In een democratie worden mensen in hun hoedanigheid van staatsburgers in principe als gelijk beschouwd. Ze
zijn als gelijken geboren en worden geacht begiftigd te zijn met rede en verstand. Voor iedereen gelden
dezelfde wetten en iedereen heeft dezelfde politieke rechten, met name kiesrecht. Daarnaast is een zekere
mate van sociale gelijkheid belangrijk. Anders kunnen arme burgers hoogstens een stem uitbrengen, maar
beschikken zij niet over de mogelijkheden- geld, kennis, onafhankelijkheid van machtige groepen- om openlijk
voor hun mening uit te komen, zich te organiseren en invloed uit te oefenen.
Het idee dat de burgers zin staat zijn hun eigen belangen en die van het land op een verstandige manier te
behartigen, ligt ten grondslag aan het principe van de volkssoevereiniteit. De politieke macht is afgeleid van het
volk en wordt uitgeoefend namens het volk.
Gelijkheid en volkssoevereiniteit blijven inhoudsloze principes zonder een ruime mate van vrijheid. Anders
kunnen burgers hun mening niet uiten, geen kennis nemen van opvattingen van anderen en zich niet
organiseren om het beleid te beïnvloeden. Daarom is het principe van de rechtsstaat belangrijk. Alle burgers
zijn gelijk voor de wet, ook de overheid moet zich aan de wetten houden, grondrechten zijn gewaarborgd en er
is een scheiding tussen wetgevende, uitvoerende en rechtelijke macht. Daardoor is de rechterlijke macht
onafhankelijk en kunnen burgers een proces tegen de overheid beginnen wegens overtreding van de wetten.
Instituties en procedures
Gelijkheid, volkssoevereiniteit, vrijheid en rechtsstaat zijn concreet gemaakt in instituties en procedures.
Daarbij denken de mensen aan algemeen kiesrecht: het recht om een stem uit te brengen voor een
vertegenwoordigend lichaam (actief kiesrecht) en het recht om daarin gekozen te worden (passief kiesrecht).
Maar hoe algemeen is algemeen?
, Het bij algemeen om vrije, geheime en regelmatige verkiezingen. Kiezers moeten zich vrij kunnen oriënteren, er
mag bij het stemlokaal geen druk worden uitgeoefend en niemand mag weten hoe je hebt gestemd, tenzij je
dat mededeelt. Je moet tegen de partij van je autoritaire werkgever of vader kunnen stemmen zonder dat die
het weten en eventueel wraak kunnen nemen.
Verkiezingen moeten regelmatig (minimaal elke 5 jaar) plaatsvinden, waaronder regeringen en
parlementsleden beseffen dat de kiezers hen op vrij korte termijn zullen beoordelen op wat zij gepresteerd
hebben.
Verkiezingen hebben alleen zin als er gestemd wordt voor een parlement met reële bevoegdheden om wetten
te maken en de regering te controleren.
Vrije verkiezingen zijn ondenkbaar zonder vrijheid van meningsuiting en godsdienst.
Mensen moeten zich ook op basis van hun opvattingen of belangen kunnen organiseren: het recht van
vereniging en vergadering.
Als iedereen zijn mening heeft kunnen geven en er verkiezingen zijn geweest, moeten er besluiten worden
genomen over het beleid. In een parlementair stelsel geldt daarbij het meerderheidsbeginsel. Dat betekent dat
minderheden hun wil niet mogen opleggen, maar dat besluiten breed, dus door een meerderheid, gedragen
moeten worden: een uitvloeisel van het gelijkheidsideaal en de volkssoevereiniteit.
Daarbij is de machtenscheiding belangrijk. Uitvoerende, wetgevende en rechterlijke macht zijn verdeeld over
verschillende organen, die onafhankelijk zijn van elkaar. Zo wordt machtsconcentratie bij een bepaalde
persoon of groep voorkomen of beperkt. Zonder machtenscheiding kan dezelfde persoon of groep de wetten
maken, ze uitvoeren en rechtspreken bij klachten over de uitvoering. Om machtsmisbruik te voorkomen,
kennen de meeste democratieën met een presidentieel stelsel een beperkte ambtstermijn voor de president.
Die mag zichzelf slechts 1 keer of helemaal niet opvolgen.
In de als democratisch beschouwde landen is de machtenscheiding in wisselende mate doorgevoerd. Een
formele machtenscheiding zonder reële vrijheid en gelijkheid biedt echter weinig garanties. Er kunnen
economische machtige groepen zijn die de besluiten van alle drie de machten in dezelfde richting beïnvloeden.
Om te voorkomen dat toevallige meerderheden in een opwelling bovengenoemde instituties en procedures
veranderen of uitschakelen, hebben de meeste landen die vastgelegd in een grondwet.
Alle eerder genoemde instituties zijn in grondwetten vastgelegd. Dat geldt in Nederland niet voor politieke
partijen. Zonder het bundelen van de belangrijkste opvattingen en belangen in partijen is het voor burgers
moeilijk om te kiezen en voor parlementsleden moeilijk om een regering tot stand te brengen en te
ondersteunen.
Grote verscheidenheid
Onder democratieën die aan bovenstaande kenmerken voldoen, bestaat grote verscheidenheid. Zo zijn directe
en indirecte (vertegenwoordigende of representatieve) systemen mogelijk. Directe democratieën komen alleen
voor in kleine gemeenschappen en organisaties. Wel bestaat in veel landen- naast het dominante indirecte
systeem- een element van directe democratie in de vorm van een referendum. Daarbij kunnen alle burgers
rechtstreeks een beslissende stem uitbrengen over een concreet, omstreden beleidspunt.
Ook representatieve democratieën kennen een ruime variatie aan procedures en manieren van functioneren.
Bij een meerderheidsstelsel regeert meestal 1 partij op basis van een parlementaire meerderheid. Meestal gaat
dat samen met een districtenstelsel. In een consensusdemocratie zijn regeringen coalities van partijen die het
eens moeten worden, zoals in Nederland. Hier bestaat meestal een kiesstelsel met evenredige
vertegenwoordiging.
In presidentiële systemen heeft de president grote bevoegdheden, gebaseerd op directe verkiezingen door het
volk, zoals in de VS. In parlementaire stelsels, zoals in NL, hebben de president of koning(in) vooral een
symbolische, representatieve functie.
Andere wezenlijke elementen
Al deze regelingen kunnen niet goed functioneren zonder een democratische mentaliteit en politiek cultuur. Ze
hebben te maken met een aantal wezenlijke opvattingen en houdingen. In democratieën worden verschillen
tussen mensen- in achtergrond, opvattingen en belangen- erkend en niet onderdrukt.
Erkenning van verschillen leidt tot het accepteren van conflicten. Die worden niet onderdrukt, maar reguleren
via allerlei procedures. Regelmatig menen groepen dat hun belangen worden ontkend door de bestaande
procedures en dat conflicten niet in banen word geleid, maar onderdrukt.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller Krui1000. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $3.73. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
53022 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now