Beste bezoeker,
In deze samenvatting staan de hoofdlijnen van het vak Ethiek. De tekst is erg gestructureerd en bevat de belangrijkste woorden. Het bijbehorende boek is Ethiek en Veiligheid van de schrijver(s) Bakker. Let op: het kan per jaar verschillen wat er behandeld wordt, maar over het al...
Samenvatting Ethiek
Inhoudsopgave
H1 – Veiligheid tussen goed en kwaad ............................................................................................... 2
PowerPoint 1............................................................................................................................................ 5
H2 – Gevolgen en het maatschappelijk belang ................................................................................. 6
PowerPoint 2............................................................................................................................................ 8
H3 – Rechten en plichten ...................................................................................................................... 9
PowerPoint 3.......................................................................................................................................... 12
H4 – De deugdzame gemeenschap .................................................................................................. 13
PowerPoint 4.......................................................................................................................................... 16
H5 – Emoties .......................................................................................................................................... 17
PowerPoint 5.......................................................................................................................................... 20
H6 – Integriteit ....................................................................................................................................... 21
PowerPoint 6.......................................................................................................................................... 22
H7 – Veiligheidstechnologie en ethiek .............................................................................................. 23
PowerPoint 7.......................................................................................................................................... 25
1
,H1 – Veiligheid tussen goed en kwaad
• De kleinste terreurgroepen hebben wereldrijken op hun grondvesten doen schudden,
puur door middel van angst en provocatie. Door geweldsreacties uit te lokken kun je
de vijandelijke staat forceren in de positie van de agressor, zodat deze ogenschijnlijk
losgezongen raakt van zijn eigen redelijkheid.
• Al in de Klassieke Oudheid bestonden er groeperingen die het staatsgezag
probeerden aan te tasten. Zo beschreef de Romeinse schrijver Livius in zijn boek dat
Rome rond het jaar 460 voor Christus door een groep dissidenten werd bedreigd,
onder leiding van de ‘terroristenleider’ Herdonius.
• De geschiedenis toont een lange traditie van gewelddadige reacties van de
gevestigde orde op terreur, maar de meedogenloze bloedwraak van de Romeinen,
ten gunste van de veiligheid, is een methode die moderne staten vandaag niet snel
meer toepassen, vooral omdat zij zich deze om ethische redenen hebben ontzegd.
Burgers, van welke achtergrond dan ook, zijn beschermd door een uitgebreid stelsel
van regels en wetten waarbij geweld tegen individuen als principieel onjuist wordt
gezien. De meeste mensen zullen deze zien als iets fundamenteels goeds, een
verdienste van de vooruitgang, het verlichte antwoord tegen het barbarisme van
moord en doodslag.
• Er zijn burgers die bij terreurdreiging zeggen: ‘’De politiek moet nu in actie komen’’.
Heimelijk lijken zij daarmee aan te geven dat het eerbiedigen van burgerrechten niet
in alle omstandigheden ten koste van de veiligheid mag gaan. Met de roep om een
harde aanpak lijkt de samenleving dan ook zichzelf te confronteren met haar eigen
uitgangspunten. In beginsel wil men het kwaad niet met kwaad bestrijden.
• De veiligheidsgarantie die de staat wil bieden, betekent dat hij zich moet verdedigen
tegen de controversiële tegenmaatregelen, die hij zal betitelen als het noodzakelijk
kwaad.
• Er zijn twee belangrijke kenmerken van noodzakelijk kwaad:
1. Ten eerste weet de staat die zich ervan bedient dat hij zich inlaat met het
slechte; en
2. Ten tweede valt het noodzakelijk kwaad samen met een denkbeeldige grens
tussen wat ongeoorloofd en absoluut ongeoorloofd is.
• De ethiek wil de grens tussen goed en kwaad niet overlaten aan willekeur of aan een
autoritaire doctrine die voor ons beslist wat goed is. In plaats daarvan zoekt ze naar
gefundeerde uitgangspunten over goed en kwaad en toetst ze in hoeverre het gedrag
op grond van deze uitgangspunten te rechtvaardigen is. De ethiek is zo wellicht ook
op te vatten als een veiligheidsmechanisme: ze herinnert ons eraan dat we de dingen
moeten doen op grond van wat we werkelijk juist vinden, niet op basis van dwang, uit
opportunisme of omdat het toevallig zo uitkomt.
• Ethiek, formeel samengevat, is zo ‘de systematische bespiegeling op het menselijk
handelen aan de hang van opvattingen over goed en kwaad’.
• Waarden beschrijven de dominante ideeën die de maatschappij beschouwt als goed
en nastrevenswaardig, zoals heldhaftigheid of geweldloosheid, maar ook veiligheid.
Waarden zijn de ijkpunten van het menselijk gedrag. Normen lijken op waarden, maar
zijn minder abstract. Nadrukkelijker dan waarden schrijven ze als het ware de
verkeersregels voor goed gedrag voor. Normen en waarden vertolken niet alleen
verstandelijke opvattingen, maar zijn ook verbonden met emoties. De inhoud van
waarden en normen is bovendien tijdsgebonden. Moreel is datgene wat betrekking
heeft op de moraal, ‘het geheel van handelingen en gedragingen die, in een
maatschappelijke context, als correct en wenselijk worden gezien’.
2
, • Er wordt onderscheid gemaakt tussen een beschrijvende vorm van ethiek en een
analytische vorm die zich bezighoudt met de rechtvaardiging van morele handelingen.
Deze twee vormen zijn respectievelijk:
1. De descriptieve ethiek; en
2. De normatieve ethiek.
• De descriptieve ethiek observeert hoe de moraal in mens en samenleving tot
uitdrukking komt. Als we veiligheid zelf nemen als een van de belangrijke waarden in
de samenleving, dan blijkt dat er in de loop der tijd zeer verschillend over is gedacht.
De descriptieve zou zo de overtuigingen aangaande veiligheid door de tijd heen
kunnen beschrijven.
• De normatieve ethiek is niet gericht op de beschrijving van de maatschappelijke
moraal. In plaats daarvan probeert ze concreet te beoordelen wat de beste leefregels
zijn. Aan de basis van deze ethiekvorm ligt de opvatting dat er mindere en betere
rechtvaardigingen zijn en dat de mens zich de moeite moet getroosten om uit te
vinden wat de betere normen zijn om naar te leven.
• Een normatieve theorie is een model waarmee morele regels, houdingen of
handelingen kunnen worden onderbouwd met behulp van een samenhangend
systeem van argumenten en criteria.
• De drie meest gezaghebbende theorieën zijn:
1. De consequentialistische ethiek;
2. De plichtethiek; en
3. De deugdethiek.
• Kenmerkend is dat de theorieën in vele gevallen moeilijk of niet met elkaar te
verenigen zijn. Deze onverenigbaarheid heeft ermee te maken dat elke normatieve
theorie een eigen visie op de mens en werkelijkheid volgt die fundamenteel verschilt
van die van andere theorieën. Ethische theorieën zijn verbonden met een visie op wat
het mens-zijn betekent en hoe de wereld in elkaar steekt.
• Veiligheid is een waarde die we aan het werk zien in de maatschappij. De descriptieve
ethiek gaat aan het werk om uit te vinden hoe deze veiligheidswaarde tot uitdrukking
komt in de moraal.
• De sociaal wetenschapper Pieterman heeft gesteld dat het bestuurlijke klimaat
langzaam verandert in een voorzorgcultuur. Daarmee bedoelt hij dat de uitspraak
‘voorkomen is beter dan genezen’ een steeds belangrijkere norm aan het worden is in
de veiligheidspolitiek. Dat heeft concrete gevolgen: het voorzorgdenken kan de angst
voor gevaar versterken, of een buitensporig beroep doen op instituties om het leven
proactief te beveiligen.
• De normatieve ethiek is niet geïnteresseerd in beschrijvingen. Haar ambitie is juist wel
om te weten wat we concreet zouden moeten doen, welke waarden en normen we
moeten voorschrijven om een veiliger samenleving te bereiken. Er zijn dus sterke
meningsverschillen over hoe de ideale veilige samenleving eruit zou moeten zien.
• Het consequentialisme stelt zich veiligheid voor als een maatschappelijk doel van het
minimaliseren van dreigingen. De plichtethiek benadert veiligheid veel meer vanuit
het gezichtspunt van zelfbeschikkingen rechtsbescherming. Binnen de deugdethiek
ten slotte krijgt veiligheid een betekenis van geborgenheid en sociale participatie.
• Wanneer normatieve theorieën gebruikt worden om concrete veiligheidsvoorstellen of
-handelingen te toetsen, spreken van toegepaste ethiek. Een veiligheidspraktijk kun
je zo langs de lat leggen van verschillende normatieve theorieën om te beoordelen of
deze concrete praktijk eigenlijk wel moreel juist is.
3
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller k1609. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $4.36. You're not tied to anything after your purchase.
