Nederlandse samenvatting van het Basisboek Historische Taalkunde, gebruikt voor de cursus Nederlands Toen (en Nu). Bevat onder andere definities van begrippen, opsommingen en highlights uit de 5 hoofdstukken.
Samenvatting Basisboek Historische Taalkunde – NL Toen & Nu
Hoofdstuk 1 Voorgeschiedenis
- William Jones (1746-1794): Grondlegger historische taalkunde, ‘taalfamilie’
- August Schleicher (1821-1868): Ontwerper stamboomtheorie
o Talen zijn organismen waaruit nieuwe soorten ontstaan (dochters)
- Johannes Schmidt (1843-1901): Opsteller golftheorie
o Geografische verbreiding van talige elementen door overname (steen in
water gooien: hoe verder weg, hoe minder krachtig de golven)
- (Oer-)Indo-Europees = hoofddialect
- Marija Gimbutas (1921-1994): Ontwerper koerganhypothese (standaardtheorie)
verbreiding Indo-Europese volken
o Koergan = grafheuvel
1. Indo-Europese oorsprong in Oekraïne; Sredny Stog-cultuur
2. Indo-Germaanse cultuur -> koergan-/jamnacultuur
3. Indo-Germanen verspreidden cultuur over Noord-Europa
(kogelamforencultuur)
4. Cultuur mengde met aanwezige bevolkingsgroepen (Trechterbekervolk)
5. Verdere verspreiding Indo-Germanen -> enkelgraf-/touwbekercultuur
- Oud-Europese relicten = autochtone woorden uit eerdere taalstadia die opgenomen
zijn in nieuwe taal
- Substraat/erfwoorden = taal die oorspronkelijk werd gesproken in een gemeenschap
waarbinnen nu een andere omgangstaal wordt gebruikt
Taalverschillen
- Satemisering satemtalen (satem = honderd): /’k/ -> /š/, centrumtalen behielden /k/
- Klankveranderingsregel
- Prototalen uit Indo-Germaans als hoofddialecten
Oergermaans
- Keltische woorden overgenomen door Germanen (ambacht, ijzer)
- Rijn als grensrivier tussen Romeinen en Germanen, ondanks dat alsnog handel,
intensieve contacten en overname technieken
- Cognaten = woorden met dezelfde afstamming
o Korte ŏ -> â, lange ã -> ō
o ŭ -> syllabedragende consonanten -> loop[m]
- Rasmus Rask (1787-1832): stelselmatige verwantschap
- Jacob Grimm (1785-1863): Wet van Grimm (Eerste Germaanse taalverschuiving)
o Oorspronkelijke stemloze explosieven werden fricatieven
o Stemhebbende explosieven werden stemloos
o Stemhebbende geaspireerde explosieven werden fricatieven
- Deen Karl Verner (1846-1896): Wet van Verner
, o Wanneer woordaccent niet op onmiddellijk voorafgaande syllabe ligt, wordt
de consonant in een fricatief stemhebbend (z i.p.v. s)
- Grammatischer Wechsel: de Wet van Verner manifesteert zich ook in alternerende
vormen van hetzelfde woord
- Rotacisme = verandering van /z/ in /r/
- Ausnahmslosigkeitsgedachte: principe van uitzonderingsloosheid
o Regels waaruit talen waren opgebouwd werden verondersteld algemeen te
zijn, waardoor wetten vrij van uitzonderingen werden geacht
- Geminaten = dubbele/lange medeklinkers
Ablaut = klinkerverwisseling
- Kwalitatieve ablaut = kwaliteit van de klinker
- Kwantitatieve ablaut = meer of minder van de klinker
- Veroorzakers: morfologisch, fonologisch
Wisselende vocalen in hoofdvormen
- Infinitief en tegenwoordige tijd
- Verleden tijd enkelvoud
- Verleden tijd meervoud
- Voltooid deelwoord
Zwakke werkwoordklassen
- Aantonende wijs (indicatief)
- Aanvoegende wijs (conjunctief)
- Gebiedende wijs (imperatief)
- Lijdende vorm
Gemeengermaans
- /h/ < /X/
- /n/ -> /X/
- Bijzondere veranderingen vocalen
o I/j-umlaut
o U-umlaut
o A-umlaut
- Diftong ei -> monoftong /i:/ (bijten, grijpen)
Oud-Noord-Germaans; Inscripties in runentekens, Oernoordse fase
Oost-Germaanse Gotisch
- Zelfstandig naamwoord wordt ingedeeld in stamklassen; vocaal-/consonantstammen
- Woord = stam + uitgang; stam = [[wortel] + [stamvormend element: V, C of ‘nul’]]
- Kortstammig = wortelsyllaben met korte vocaal als kern gevolgd door consonant
- O-stammen (vrouwelijk)
- I-stammen (mannelijk of vrouwelijk)
, - U-stammen (mannelijk of vrouwelijk)
- Woord = stam + evt. optatiefteken + uitgang; stam = wortel + themavocaal
Hoofdstuk 2 Van Oud-West-Germaans naar Oud- en Middelnederlands (0-1200 n. Chr.)
400 n. Chr. Ineenstorting West-Romeinse rijk -> trek diverse bevolkingsgroepen
‘oudste zin’ +/- 1100: Hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hic enda thu uuat onbidan
we nu (alle vogels zijn nesten begonnen, behalve jij en ik. Wat wachten we nu?)
Oud-West-Germaans, wijzigingen
- Korte vocalen in open lettergreep
Syncopewet van Sievers: verdwijnen van de korte i
I-umlaut
- Lange klinkers
/e:/
- Diftongen: eo, iu, ai, au
Eo -> io iu -> iü ai -> ei au -> ou
- Consonanten
/z/ -> /r/ /X/ -> /h/ /Xw/ -> hw /ngu/ -> /ng/
Medeklinkerverdubbeling bij j, r en l (tt, kk etc.)
Ingvaeoonse kenmerken
1. /Ɛ:/ -> /e:/
2. Ontronding
3. N-deletie en Ersatzdehnung
4. Hoogduitse klankverschuiving: /k/ -> /(k)X/ /t/ -> /(t)s/ /p/ -> /pf/
- Isoglosse: grenslijn tussen onderscheiden realiseringen van een taalklankverschuiving
5. I- of j-umlaut van lange vocalen
Oudnederlands, wijzigingen vocalen
1. Ontronding en ronding: /y/ -> /i/
2. Fronting van /u/
3. Vocaalversmelting na verlies van intervocalische /h/
4. Diftongering van ô > uo en ê > ië en samenval van ĭŏ met ië
5. Monoftongering van /iy/ tot /y/
6. Monoftongering van ŏǔ tot ô en van ěĭ tot ê
7. Verlaging van ǔ tot ŏ
8. Vocaalreductie
9. Rekking in open lettergreep: latere analogische gelijkmaking
10. Spontane palatalisatie van /u:/ -> /y:/
11. Wijzigingen voor /r/ en /w/
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller romyvandermolen. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $5.44. You're not tied to anything after your purchase.
