Een samenvatting van ALLE artikelen en primaire literatuur die je moet lezen voor de cursus Letterkunde van de Verlichting. Zie de eerste pagina voor de inhoud van het gehele document.
Samenvatting Artikelen Letterkunde van de Verlichting
Inhoud
Week 1. De lange achttiende eeuw
- Leemans en Johannes. ‘Woestenij of gekkenhuis: de achttiende eeuw als schepper
van haar eigen beeld’. Worm en donder
- Joost Kloek en Wijnand Mijnhardt. ‘Panorama: Nederland 1650-1815’
- André Hanou. ‘Bewegende beelden’
Week 2. Frans-classicisme en Radicale Verlichting
- Leemans en Johannes, ‘Toneelpoëtica’. Worm en donder
- Baruch Spinoza, 'Brief 58 aan doctor G.H. Schuller, oktober 1674'
- Joost van den Vondel. Noah of Ondergang der eerste wereld
- Balthazar Huydecoper. Achilles
- F.W. Korsten. ‘Leven vernietiging, leven: Noah’
Week 3. Lyriek en broodschrijverij
- Leemans en Johannes. ‘“Schryvers om den broode”’. Worm en donder
- Leemans en Johannes. ‘Op zoek naar een systeem: de dichtkunst en de nieuwe
esthetica’. Worm en donder
- Ivo Nieuwenhuis, Twaalf Nederlandse gedichten uit de achttiende eeuw
- Paasman. ‘Loopt geitevoeten! Over de interpretatie van De Maen by Endymion’
Week 4. van epos tot roman
- Leemans en Johannes. 'De roman: van speeltuin tot kunstgenre’. Worm en donder
Leemans en Johannes ‘Jeugd voor de toekomst’. Worm en donder
- Elizabeth Bekker en Agatha Deken. Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart.
- Lucretia Wilhelmina van Merken. Germanicus
Week 5. De maakbare mens
- Leemans en Johannes. ‘“Verwondering, bewondering, ontzag”’. Worm en donder
- Leemans en Johannes ‘“Een kind heeft gaarne zijn zin”’. Worm en donder
- J.F. Martinet, Kleine katechismus der natuur voor kinderen
- E. Bekker, Proeve over de opvoeding: aan de Nederlandsche moeders.
- J.H. Swildens, Vaderlandsch A-B boek voor de Nederlandsche jeugd.
Week 6. Revoluties!
- Leemans en Johannes. ‘Gestalten tegenover ons’. Worm en donder
- Leemans en Johannes. ‘Imaginaire reizen door ruimte en tijd’. Worm en donder
- J.A. Schasz M.D. (pseud. Gerrit Paape). Reize door het Aapenland
- Nicolaas Simon van Winter. Monzongo, de koninklijke slaaf.
- Michel Foucault. ‘The Eye of Power.’
,Week 1. De lange achttiende eeuw
Bewegende beelden – André Hanou (blz. 9-25)
- Merkwaardige liefdesrelatie tussen meisje (Galathea) en haar minnaar (Pygmalion)
- Metamorfosen – Ovidius (eerste verschijning Pygmalion-mythe)
- 18e-eeuwse verschuiving: imitatio -> creatio
- Gedicht ‘Pygmalio. Een romantische droom’ – Jan Kinker
De essentie van schoonheid
o Klassieke opvatting: schoonheid is een gevolg van ideale samenstelling uit
ideale delen
o Romantische opvatting: schoonheid is een gevolg van de individuele
genialiteit van de kunstenaar-schepper
- Locke: tabula rasa (onbeschreven blad, opvoeding)
- Verlichting: dode beelden en lichamen die tot leven komen
o Don Juan, Frankenstein
- Verlichting (Ford): een mengeling van vertrouwen in analyse, een humanisme dat
zowel seculier als religieus van aard kon zijn, de wil tot verandering, een diepgaand
gevoel zich te willen bevrijden om hoger iets te realiseren
- Galethea – verschillende opvattingen
o Domme Bataafse zonder begrip van het Franse intellectuele leven
o Elitaire, salons frequenterende, Franse poëzie lezende nufje uit Den Haag
o 19e eeuw: weinig Bataafs ogende, classicistische, Franssprekende, vaak
zedeloze modepopje
o Conservatief-christelijke: buitenlandse prostituee zonder verblijfsvergunning
o Offermans: dove en stomme poldermeid die het verdomt over de kruinen van
de dijken te kijken
- Pruikentijd: de laatste zeventig jaar van de 18e eeuw, toen in ons land familiegeering,
luiheid, gebrek aan moed en geestkracht op bijna elk gebied ons eenmaal groots
verleden te schande maakte. Men richtte zich naar de verdorven zeden van het
Franse hof en droeg dus ook evenals daar pruiken. Vandaar woorden als oude pruik
voor vijand van de vooruitgang en pruikerig voor dwaas, kleinzielig en dom
o Afkeer van verandering en vooruitgang
Mythe van Pygmalion: Pygmalion was in de Griekse mythologie een prins uit Cypres met een
voorliefde voor beeldhouwkunst. Hij had jarenlang de vrouwen zonden zien begaan en
daarom wilde hij nooit trouwen. Hij bleef liever vrijgezel, omringd door zijn eigen kunst.
Dagenlang werkte hij aan een ivoren beeld, een vrouwenbeeld (Galatea). Hij gaf het beeld de
perfecte schoonheid en uiteindelijk werd hij er smoorverliefd op. Hij schonk het beeld
allerlei cadeaus en juwelen, maar het bleef van ivoor. Op een dag werd er een feest gevierd
ter ere van Aphrodite. Overal werd er wierook gebrand en werden er runderen geofferd.
Pygmalion sprak bij het altaar de wens uit dat de goden hem een vrouw zouden geven. Hij
had de moed niet om "die van ivoor" te zeggen en in de plaats zei hij "die lijkt op mijn ivoren
vrouw". Aphrodite, zelf aanwezig, begreep zijn wens: driemaal schoot een vlam hoog op, ten
teken van genade. Zodra hij thuiskwam haastte hij zich naar zijn geliefde beeld en kuste haar
,op de mond. Het beeld kwam tot leven. Daarna dankte Pygmalion Aphrodite duizendmaal.
Negen maanden na het huwelijk van Pygmalion en Galatea werd Paphos geboren. De mythe
van Pygmalion leidde in de middeleeuwen tot de gedachte dat perfecte vrouwelijkheid
alleen kan bestaan dankzij mannelijke scheppingskracht.
Antwoord opdracht
a. De mythe gaat over Pygmalion, een prins uit de Griekse mythologie met een
voorliefde voor beeldhouwkunst. Dagenlang werkte hij aan een ivoren beeld, een
vrouwenbeeld (Galatea). Hij gaf het beeld de perfecte schoonheid en uiteindelijk
werd hij er smoorverliefd op. Op een dag werd er een feest gevierd ter ere van
Aphrodite. Pygmalion sprak bij het altaar de wens uit dat de goden hem een vrouw
zouden geven. Aphrodite, zelf aanwezig, begreep zijn wens: driemaal schoot een
vlam hoog op, ten teken van genade. Zodra hij thuiskwam haastte hij zich naar zijn
geliefde beeld en kuste haar op de mond. Het beeld kwam tot leven. Kenmerkend
voor hun omgang in de oorspronkelijke mythe is dat zij een object is en de
beeldhouwer in het middelpunt staat en het gaat om zijn verlangens en behoeftes.
De mythe van Pygmalion leidde in de middeleeuwen tot de gedachte dat perfecte
vrouwelijkheid alleen kan bestaan dankzij mannelijke scheppingskracht.
Metamorfosen van Ovidius bevat de eerste verschijning van de Pygmalion-mythe.
Later in de Verlichting volgde onder andere Jan Kinker (1764-1845) met zijn gedicht
Pygmalio. Een romantische droom. Hierin kwam naar voren dat schoonheid een
gevolg is van de individuele genialiteit van de kunstenaar-schepper. Dit komt overeen
met het beeld dat wordt geschetst in de Pygmalion-mythe. In de Verlichting gingen
mensen juist zelf nadenken, wat in contrast staat tot Galathea. Het begint bij de
vraag: Wat kan ik en wat ben ik? De mens is kneedbaar, vormbaar. Op die manier
worden kinderen ook geboren, ze worden gevormd door de omgeving en de
opvoeding (tabula rasa).
‘Verlichting van’: verwijzing naar Frankrijk, adel, macht van de hogere klassen.
Frankrijk wilde ergens van af, negatief -> geweld, destructie, guillotine. Rede staat
centraal, wil af van het geloof.
‘Verlichting tot’: van Nederland tot een hoger denkniveau, ergens naar toe gaan, iets
winnen, positief -> verzoening van geloof en rede. Fysicotheologie (natuuronderzoek)
b. Beeld 1: Associatie van Nederlandse 18e eeuw met Frankrijk en met de Franse
politiek en cultuur; pruikentijd – adel, decadentie, overdaad, verwijfdheid,
aristocratie. (Echte) Verlichting is de Franse Verlichting, wat er in Nederland
gebeurde stelt niks voor.
Beeld 2: Mening van 19e-eeuwse auteurs; tijd van verval, kommer en kwel, afwijzing,
teruggrijpen op 17e eeuw.
, Worm en donder. Woestenij of gekkenhuis. De achttiende eeuw als schepper van haar eigen
beeld - Inger Leemans en Gert-Jan Johannes (blz. 35-55)
- Eeuwfeest by den aanvang der negentiende eeuw – Johannes Kinker
Kritiek: te veel aandacht voor de rede, meer beroep op christelijke godsdienst en
moraal, geen speciale rol voor Priester van de Chirstenheid
- Parodie op eigen toneelstuk: De Menschheid in ’t Lazarushuis, by den aanvang der
negentiende eeuw
- Nieuwe ontwikkeling: denken in eeuwen als perioden van honderd jaar, voorzien van
nummer
o Vroegere definitie eeuw: periode waarin een bepaald vorstenhuis regeert /
bepaalde mentaliteit heerst
- Besef dat de tijd van vroeger nooit weerkeert -> we moeten vooruit, zelf doen
- De zedelijke toestand der Nederlandsche natie, op het einde der achttiende eeuw –
Ysbrand van Hamelsveld
- De Hollanders op het einde der achttiende eeuw – Adriaan Loosjes
o Ongerustheid over toestand in eigen land, verval van de natie
o Oorzaak: zeden, morele verslapping, decadentie door buitenlandse invloeden
- Hollandsche Spectator – Justus van Effen
o Zedenprekers: moreel offensief, tegen verfransing, voor eenvoud, godsvrucht
- Moreel appèl (literaire uiting)
- Oranjegezinden vs. patriotten
- Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde (1766)
o Doel: verval natie bestrijden door bevorderen van de kennis en beoefening
der taalkunde, dichtkunde, welsprekendheid en vaderlandse geschiedenis
- Nieuwe wetenschap: neerlandistiek
o Taalkunde, letterkunde en welsprekendheid/retorica (taalbeheersing)
- Literatuurgeschiedenis, doel: eenheid bevorderen en culturele weerbaarheid
vergroten door bolwerk nationaliteit, vaderlandse taal en literatuur te versterken
- Alle de werken van Jakob Cats – Rhijnvis Feith
o Doel: tegengif tegen moreel verval
- Beeld van de 18e eeuw tamelijk negatief
o Continue ontwikkeling van beschaving, perioden van bloei en verval
o Oorzaak verval: Franse invloeden (classicisme), Nil Volentibus Arduum
- Genootschappen als middel ter bestrijding van de malaise
- Vergelijking Verlichtingsgenootschap en rederijkerskamer
- Internationale vernieuwingsbeweging / literaire stroming: de Romantiek
- Negentiende eeuw: behoefte aan uitgebreide, wetenschappelijke verklaringen
- Een draad van eenvoudige rechtvaardigheid. Studies over onze 18e eeuwsche
dichters met bloemlezing uit hun werken – Willem Kloos
- Positieve mening 18e eeuw H.J. Vieu-Kuik: achttiende eeuw waardevolle
voorbereiding op de komst van de Romantiek
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller romyvandermolen. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $5.44. You're not tied to anything after your purchase.
