Ben jij een tweedejaars geneeskunde student aan de RUG en en heb je geen zin om alle stof door te moeten nemen? Zoek vooral niet verder! Deze samenvatting, met veel handige tabellen en afbeeldingen, bevat een compleet overzicht van alle colleges en leerstof voor: Samenvatting Thema 2.1.5 - Nieuwvo...
Overlijden ........................................................................................................................................................ 4
Wettelijk ............................................................................................................................................................. 5
Euthanasie .......................................................................................................................................................... 9
Een historisch perspectief op de medicalisering van de dood ........................................................................... 11
Revalidatie voor volwassenen ........................................................................................................................ 99
Revalidatie na een amputatie ......................................................................................................................... 101
,Medische nutteloosheid
Medische nutteloosheid/ medical futility = interventies die waarschijnlijk weinig significant voordeel voor
de patiënt opleveren.
> Elke behandeling zou de prognose, het gemak, de gezondheid of de algemene gezondheidsstatus van
de patient moeten verbeteren!
> Een behandeling die dit voordeel niet oplevert, terwijl het wijl een meetbaar effect geeft wordt futile
(nutteloos) genoemd
Futility gap/ futiliteitskloof = zinloze behandeling omdat de kwaliteit van leven niet meer aanvaardbaar is
voor de patient
Een arts is niet verplicht om een onnodige behandeling te geven aan een patient, zelfs als dit door de
patient of familie wordt geëist
Belangrijk:
Kaplan Meier Curve = overlevingscurve (relatieve overleving)
- Y = het percentage mensen dat nog leeft
- X = tijd in jaren
- Mensen die overlijden aan iets anders worden uit de groep gehaald
Onthouding van behandeling op de IC
Om een humane aanpak van kritiek zieke patienten te beheren en schaarse middelen (IC) te gebruiken is
het belangrijk om:
- te voorkomen dat patienten die geen voordeel uit de IC halen, aan te melden
- verdere agressieve therapie te minimaliseren als de prognose duidelijk hopeloos is
Kritiek zieke patienten = patenten die ernstige fysiologische instabiliteit vertonen en technische en/of
artificiale levensondersteuning nodig hebben
Decisions to limit life-sustaining therapy (DLLST) = beslissingen om leven
ondersteunende therapie op de IC te beperken. Om onnodige
behandelingen te voorkomen, autonomie van patiënten te bewaken en
de behandelingen eerlijk te verdelen.
end-of-life decision (EOLD) = het proces dat zorgverleners, patiënten en
families van patiënten doorlopen wanneer ze overwegen welke
behandelingen wel of niet zullen worden gebruikt om een
levensbedreigende ziekte te behandelen.
Hoe langer je op de IC ligt hoe groter de kans dat je overlijdt!
3
,De intensivist maakt de uiteindelijke beslissing over de behandeling van een patient op de IC, maar
overlegt zoveel mogelijk met de familie
score systemen = er zijn verschillende score systemen ontwikkeld om de ernst van de ziekte van de
patient te evalueren en de gemiddelde mortaliteit in grote groepen bepalen.
> APACHE (acute physiology, age, chronic health evaluation)
> SAPS (simplified acute physiology score)
Overlijden
Oorzaken van overlijden
- Hartstilstand en zuurstoftekort
- Geen hersenfunctie meer
- Verwijde pupillen, niet reagerend op licht
- Segmentatie in retinale vaten (trucking)
- Braken bij 25%
- Urineren
- Ontlasting
- Ejaculatie
postmortale veranderingen
Meteen: Vroeg (klassieke tekenen van overlijden):
• Verwijde en vervormbare • Opdrogen van slijmvliezen/ tache noir
pupillen (vlekken van Sommer)
• Bleke huid, verminderde • Afkoelen
elasticiteit van de huid • Livores/ hypostase / lividity →
• Verlies van spierspanning, roodheid op het lichaam die
'abnormaal' gewricht verdwijnt bij drukken (bloed)
mobiliteit • Rigor mortis (stijfheid van de spieren)
Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen lijkvlekken
(verdwijnen bij druk) vs. bloeduitstortingen (verdwijnen niet bij druk)
Rigorm mortis (lijkstijfheid) = na overlijden gaat actine-myosine binding
niet meer los door afwezigheid van ATP. Na een paar dagen verdwijnt
de spierspanning na een paar dagen door ontbinding van actine en
myosine, verdwijnen van de spierspanning na een paar dagen.
Tijd na de dood:
< 3 uur lichaam voelt warm aan en is slap
3-8 uur lichaam voelt warm aan en is stijf
8- uur lichaam voelt koud aan en is stijf
> 36-78 uur lichaam voelt koud aan en is slap
Verrotting = start ±2-3 dagen na de dood
Wiegendood = een algemene term voor kindersterfte in de wieg. Het is geen oorzaak van overlijden,
maar een benaming voor gevallen waarbij de doodsoorzaak van een baby, ook na uitgebreid onderzoek,
niet aangetoond kan worden.
4
,Natuurlijke dood = ieder overlijden dat uitsluitend het gevolg is van een (spontane) ziekte inclusief het
overlijden als gevolg van een complicatie van een lege artis uitgevoerde medische behandeling.
> overtuiging van een natuurlijke dood is een beredeneerde conclusie (per exclusionem) op grond van
kennis, onderzoek naar de feiten en omstandigheden.
Niet-natuurlijke dood = niet-natuurlijk overlijden. Overlijden als direct of indirect gevolg van een ongeval,
geweld of een andere van buiten komende oorzaak
- bv: een ongeval, euthanasie, een misdrijf of zelfmoord (stikken in braaksel na comazuipen, vallen iets
breken en overlijden)
- de behandelend arts kan geen verklaring van natuurlijk overlijden afgeven en schakelt de
gemeentelijk lijkschouwer in.
- als de gemeentelijk lijkschouwer overtuigd is van een natuurlijke-dood geeft hij een verklaring van
overlijden af als hij niet overtuigd is van een natuurlijke-dood, brengt hij daarvan onverwijld verslag
uit aan de officier van justitie en waarschuwt hij de ambtenaar van de burgerlijke stand.
- Een niet-natuurlijke dood betekent niet per definitie dat sprake is van een calamiteit en/of een
strafbaar feit!
- onderrapportage door artsen door onduidelijkheid over de gevolgen bij een niet-natuurlijke dood
Advance Care Planning Discussions
Het is belangrijk om in een redelijk vroeg stadium van een ziekte (bv. kanker) met de patient het proces
van het einde van het leven te bespreken/ te overleggen over de patiënts zorgplanning. Dit zal resulteren
in betere zorg, minder bezoeken aan het ziekenhuis en meer eerbiediging keuzes.
Coma = een niet responsieve patient door ernstige brein schade of drug geïnduceerd (XTC, anesthetica)
Minimale bewuste status = de patient toont subtiele tekenen van bewustzijn
Vegetatieve status = de patient toont geen tekenen van bewustzijn of een adequate respons op stimuli,
je bent volledig ADL (algemene dagelijkse levensverrichtingen) afhankelijk
Brein dood/ hersendood = stoppen van het brein en de
activiteit van de hersenstam, de patient is niet responsief
(irreversibel verlies van de capaciteit voor bewustzijn en
ademhaling; functies van de hersenstam)
→ Sluit andere oorzaken van coma uit: bv. hypothermie,
drugs, medicatie, metabole/endocriene verstoringen,
plasma electrolyten, zuur-base balans, bloed glucose
levels
→ Vaststellen hersendood: alle reflex zijn afwezig
Wettelijk
WBGO (wet op de geneeskundige
behandelingsovereenkomst) → informed consent; autonomie van de patient is er belangrijk! Je mag geen
behandeling starten zonder toestemming van de patient
Hoe vaak werd een overlijden van een persoon in 2016 voorafgegaan door een medische beslissing rond
het levenseinde? → 58%
Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ)
Openbaar Ministerie (OM)
Stappenplan bij overlijden:
1. Een overledene moet door een arts worden geschouwd. Dit is vastgelegd in de Wet op de
lijkbezorging (Wlb)
2. Is de arts na de schouw overtuigd dat het overlijden het gevolg is van een natuurlijke oorzaak, dan
geeft hij een verklaring van overlijden af.
5
,3. Is de arts niet overtuigd van het natuurlijke karakter, dan schakelt hij de gemeentelijk lijkschouwer
in, die op zijn beurt het OM kan inschakelen. Via deze aaneenschakeling wordt het OM door de
wetgever in staat gesteld te onderzoeken of het overlijden het gevolg is van een strafbaar feit.
Wat te doen als achteraf de overtuiging van natuurlijk overlijden wegvalt?
Het kan voorkomen dat een arts overtuigd is geraakt van het natuurlijke karakter van het overlijden maar
nadien tot een nieuw inzicht komt. Als de behandelend arts al een verklaring van overlijden heeft
afgegeven, hoeft de arts deze niet te herroepen. Wel kan de arts contact opnemen met de gemeentelijk
lijkschouwer en deze informeren over het verloop en de nieuwe omstandigheden op basis waarvan thans
getwijfeld wordt aan het natuurlijke karakter van het overlijden. Het is vervolgens aan de gemeentelijk
lijkschouwer om na contact met de officier van justitie te bepalen of stappen moeten worden
ondernomen.
Meldingsprocedure:
> De zorgaanbieder meldt onverwijld iedere calamiteit
aan de IGZ.
> De behandelend arts meldt onverwijld iedere niet-
natuurlijke dood, bij de gemeentelijk lijkschouwer.
> Bij het overlijden van minderjarigen geldt voor de
behandelend arts een afwijkende procedure.
Melding overleden minderjarigen/NODOK-procedure
- nader onderzoek met een neutraal/niet-justitieel
karakter
- artikel 10a van de wet op lijkbezorging
- bij kinderen t/m 18 jaar wordt er geen genoegen
genomen met een onbekende oorzaak
- er moet altijd worden gebeld met een forensisch
arts!
De wet op orgaandonatie
- meestal de taak van de behandelend arts
- de rol van forensisch arts als hij/zij als enige arts bij
de overledende betrokken is geweest → navragen!
Wet op de lijkbezorging
De Wet op de lijkbezorging (Wlb) = regelt op welke wijze de lijkbezorging plaats moet vinden.
constateren van de dood: kan door iedereen worden gedaan, maar deze heeft slechts rechtsgevolgen
indien dit door een arts wordt gedaan
A-verklaring = de verklaring van overlijden; dat het is gebeurd
B-verklaring = de doodsoorzaakverklaring; hoe het is gebeurd, dit is specifieker!
Lijkschouw = het 'schouwen' van een lijk. Moet plaatsvinden om een verklaring van overlijden af te
kunnen geven (A-verklaring).
> Deze verklaring is nodig om onderscheid te kunnen maken tussen een natuurlijke dood en een niet
natuurlijke dood en voor de toestemming van de ambtenaar van de burgerlijke stand tot begraving of
crematie.
> Een lijkschouw moet ‘zo spoedig mogelijk’ na overlijden plaatsvinden (binnen drie uur na informeren
van de behandelend arts, m.u.v. verwacht overlijden tussen 23.00 uur en 7.00 uur, dan mag het de
volgende dag voor 08:00)
6
,De lijkschouw bestaat uit een aantal onderdelen:
1. Onderzoek naar de medische voorgeschiedenis.
2. Onderzoek naar de omstandigheden waaronder de dood intrad.
3. Lichamelijk onderzoek: inspectie en zo nodig palpatie, percussie en temperatuurmeting.
4. Vaststellen van de datum van overlijden en de doodsoorzaak en de aard van het overlijden, en het bij
benadering bepalen van het tijdstip van overlijden.
5. Verslaglegging.
6. Afgeven van een overlijdensverklaring bij natuurlijk overlijden (de A-verklaring) en een
doodsoorzaken- of B-verklaring voor het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).
7. Indien de gemeentelijk lijkschouwer geen verklaring van overlijden kan afgeven, brengt hij verslag uit
aan de officier van justitie (artikel 10 Wlb)
Verklaring van (natuurlijk) overlijden = mag, volgends de Wlb, alleen worden afgegeven indien degene
die de schouw heeft verricht ervan overtuigd is dat de dood is ingetreden als gevolg van een natuurlijke
doodsoorzaak. Bij het ontbreken van deze overtuiging of twijfel daaromtrent, dient de gemeentelijk
lijkschouwer te worden ingeschakeld.
→ administratieve afhandelingen: maken verslag + invullen overlijdenspapieren
Inschakelen gemeentelijk lijkschouwer = als de behandelend arts geen verklaring van natuurlijk
overlijden kan afgeven (bij een niet-natuurlijke dood). Dit is een forensisch arts in de rol van
gemeentelijke lijkschouwer.
Complicaties en calamiteiten
Een complicatie = een onbedoelde en ongewenste uitkomst tijdens of volgend op het (niet) handelen van
een hulpverlener, die voor de gezondheid van de patiënt zodanig nadelig is, dat aanpassing van het
medisch (be)handelen noodzakelijk is dan wel dat sprake is van (onherstelbare) schade.
> Er is alleen sprake van een complicatie als de medische behandeling lege artis is uitgevoerd. Dat wil
zeggen dat het handelen juist was geïndiceerd, gedoseerd en technisch juist was uitgevoerd.
> De behandelend arts moet dus nagaan of de (indicatie voor de) behandeling lege artis is geweest, en
er dus sprake is van een complicatie (natuurlijk-overlijden)
> Bv. een penicillinekuur toedienen bij een patient die aan geeft geen allergieën te hebben. Na de
toediening blijkt de patiënt toch allergisch te zijn en komt hij aan de gevolgen hiervan te overlijden.
Een calamiteit = een niet-beoogde of onverwachte gebeurtenis, die betrekking heeft op de kwaliteit van
de zorg en die tot de dood van een cliënt of een ernstig schadelijk gevolg voor een cliënt heeft geleid.
> Zorgaanbieders zijn ingevolge de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz) verplicht om een
calamiteit onverwijld bij de IGZ te melden (calamiteitenmelding). Niet naleven van deze meldplicht
kan worden bestraft met een bestuurlijke boete.
> Bv. een penicillinekuur toedienen bij een patient met een gedocumenteerd allergie voor dit middel
Verhouding calamiteit – niet-natuurlijke dood = in de praktijk zal in veel gevallen waarin het overlijden
als een calamiteit bestempeld kan worden, geen overtuiging bestaan dat het overlijden enkel veroorzaakt
is door een spontane ziekte (niet-natuurlijke dood).
> Bv. een patiënt die per ongeluk een tienvoudige dosis van een geneesmiddel toegediend krijgt en als
gevolg daarvan komt te overlijden.
Bijzondere overlijdenssituaties
Overlijden in detentie of bij gedwongen/ bijzondere opname: de behandelend arts verricht geen schouw
na een overlijden in detentie of bij een gedwongen opname (PI, TBS, JJI, vreemdelingenbewaring). Na een
overlijden in een dergelijk geval dient de schouw, gezien de bijzondere situatie, verricht te worden door
een gemeentelijk lijkschouwer.
7
,Overlijden in een BOPZ-instelling: gezien de, op een detentie gelijkende aard, wordt de lijkschouw door
de gemeentelijk lijkschouwer gedaan. De gemeentelijk lijkschouwer overlegt dan met de behandelend
arts over diens eventuele aanwezigheid bij de schouw en de informatie die de gemeentelijk lijkschouwer
nodig heeft om zijn schouw te kunnen doen.
Overlijden na hulp bij zelfdoding of euthanasie: de behandelend arts geeft geen verklaring van overlijden
af en doet hij van de oorzaak van dit overlijden onverwijld door invulling van een formulier mededeling (+
verslag over de zorgvuldigheidseisen van de euthanasie) aan de gemeentelijk lijkschouwer of één der
gemeentelijk lijkschouwers.
Overlijden van minderjarigen: na het overlijden van een minderjarige (onder de 18 jaar) is de
lijkschouwende (de behandelend arts) verplicht contact op te nemen met de gemeentelijk lijkschouwer.
Werkwijze externe organisaties
Werkwijze politie rond een niet-natuurlijke dood in de zorg: de gemeentelijk lijkschouwer voert in de
zorg de schouw in principe uit zonder aanwezigheid van de politie.
In de volgende situaties zal de politie wel ingeschakeld worden:
1. Indien het overlijden het gevolg is van een mogelijk gepleegd strafbaar feit buiten de zorg.
2. Indien het OM de politie daartoe specifiek opdracht geeft
3. Indien de zorgverlener of de gemeentelijk lijkschouwer daar om verzoekt
OM: beslissing(en) officier van justitie
Bestaat er een redelijk vermoeden van enig strafbaar feit?
Nee, de aard van het overlijden is dan weliswaar Ja, moeten de feiten nader onderzocht worden?
niet-natuurlijk te noemen, maar er zal geen
strafrechtelijk onderzoek gestart worden. Nee, de officier van Ja, de officier van
justitie zal het lichaam justitie geeft de
Bv. eenzijdig verkeersongeval → (adequate) vrijgeven ter begraving politie de benodigde
behandeling in ziekenhuis → overlijden. of crematie → einde opdrachten dit
rol OM. Indien van toe- onderzoek te
Er is sprake van een niet-natuurlijk overlijden passing zal de officier verrichten. De officier
waarbij er geen strafrechtelijk onderzoek zal van justitie van justitie weegt af
worden verricht naar het medisch handelen. toestemming verlenen of een gerechtelijke
- Verdrinking voor orgaandonatie. sectie moet worden
- eenzijdig verkeersongeval bevolen.
Gerustgesteld overlijden
Begrip van de angsten van een patient door een arts zijn nuttig omdat de arts op deze manier; de patient
uitleg kan geven, ondersteuning kan bieden en hem/haar kan begeleiden bij therapeutische interventies
die het lijden van de patiënt kunnen verlichten.
De belangrijkste vormen van existentiële angst bij een patient zijn onder andere:
1. doodsangst
2. verlies en verandering (bv. amputatie, littekens of een stoma)
3. vrijheid met keuze of verlies van controle (onze persoonlijke autonomie; afhankelijk worden)
4. zelfwaardering/ waardigheid
5. fundamentele eenzaamheid
6. veranderde kwaliteit van relaties (familie, vrienden en gemeenschap)
7. onze zoektocht naar betekenis
8. mysterie over wat onkenbaar lijkt
8
,Euthanasie
Euthanasie = actieve beëindiging van het leven van een patiënt door een arts op expliciet verzoek en
wens van die patiënt.
> Legaal in Nederland sinds 2002
Het is altijd nodig voor een dokter die euthanasie uitvoert om:
! zeker te zijn wat de patient wilt (of heeft gewild)
! om het lijden en hopeloosheid van de patient te voelen
! en er echt geen andere manier is dan de dood
Euthanasie uitvoeren is niet strafbaar mits:
• het door een arts wordt uitgevoerd
• de arts zijn handelen meldt aan de gemeentelijke lijkschouwer
• Strikte zorgvuldigheidseisen inacht worden genomen;
1. De arts is ervan overtuigd dat het euthanasieverzoek vd patiënt vrijwillig en weloverwogen was
o De SCEN-dokter moet het verzoek privé overleggen met de patient
o De patient moet mentaal competent zijn om het verzoek te bespreken
o Het verzoek is consistent
2. Het lijden van de patiënt biedt geen uitzicht op verbetering en is ondraaglijk
o Fysieke stress is oncontroleerbare pijn, dyspneu, vermoeidheid
o Fysiologische stress is afhankelijk worden van anderen; verlies van waardigheid
o Hangt vaak af van persoonlijkheid, coping strategie en biografie
o Als een patient niet langer ondragelijk lijden ondergaat: wordt de euthanasie gecanceld (bv.
coma)
o Het lijden wordt beschreven vanuit het perspectief van de patient, maar de dokter moet
ook overtuigd raken van het ondragelijk lijden, hij kan dit met een SCEN-dokter overleggen
3. De arts heeft de patiënt geïnformeerd over zijn/ haar situatie en vooruitzichten
4. De arts en de patiënt zijn tot de conclusie gekomen dat er geen alternatieve oplossing was
o Er zijn vaak veel opties verkend voordat euthanasie wordt uitgevoerd
o Het is niet verplicht om alle alternatieven te verkennen
o Palliatieve sedatie wordt niet gezien als een alternatief
5. De arts heeft tenminste één andere consulent geraadpleegd, die de patiënt en die zijn / haar
beoordeling van de situatie schriftelijk heeft meegedeeld met betrekking tot de
zorgvuldigheidseisen
6. De arts heeft de levensbeëindiging of de hulp bij zelfdoding met de nodige medische zorg en
aandacht uitgevoerd
De reviewprocedure na euthanasie:
De arts voert euthanasie uit → de arts meld het onnatuurlijk overlijden aan de lijkschouwer + de arts
brengt een rapport uit met ondersteunende argumenten die rechtvaardigen waarom hij denken dat hij
zich aan de regels heeft gehouden → de gemeentelijke lijkschouwer informeert de Regionale
Toetsingscommissie Euthanasie → deze commissie legt de melding vast en beoordeeld deze → als de arts
juist heeft gehandeld gebeurt er niks en is de zaak gesloten, als de commissie besluit dat de arts niet juist
heeft gehandeld, conform de zorgvuldigheidseisen, gaat de beoordeling naar de Raad van Advocaten-
generaal en de Inspectie voor de Gezondheidszorg. De Raad van Advocaten-Generaal neemt de
uiteindelijke beslissing om de zaak al dan niet voor de rechtbank te brengen.
Er is sinds 12 oktober 2016, een nieuw regeringsplan dat betrekking heeft op personen die een einde aan
het leven willen maken, zoals bv oudere mensen die ‘het leven hebben voltooid’ zonder dat ze medische
9
, redenen hebben om hun leven te beëindigen. De leidende gedachte in dit nieuwe plan is de manier
waarop de autonomie en de zelfbeschikking van degenen die willen sterven kan worden uitgevoerd.
Euthanasie bij dementerende patiënten
Een schriftelijk euthanasieverzoek vervangt een mondeling verzoek in situaties waarin patiënten geen
mondeling verzoek meer kunnen doen, bijvoorbeeld bij juridische onbekwaamheid veroorzaakt door
coma of gevorderde dementie.
Het geschreven verzoek moet erg expliciet zijn en de verschillende onderdelen bevatten:
- Wat de patient niet wil: bv. reanimatie of ziekenhuis admissie
- Wat de patient wel wil, op welke condities: “ik wil graag euthanasie als ik ernstig dementerend word
en opgenomen moet worden in een verzorgingstehuis”
- Updating van de wil/ het verzoek is aanbevolen maar niet verplicht
- Een verklaring in eigen woorden is van meer waarde dan een voorgeformateerd statement
Euthanasie bij psychiatrische patiënten
Binnen de kaders van de Euthanasiewet komen patiënten met een psychiatrische aandoening in
aanmerking voor euthanasie.
De richtlijnen bevelen aan om vooraf aan de euthanasie minimaal twee consultants te raadplegen:
- minimaal één onafhankelijke psychiater die deskundig is op het gebied van de psychiatrische
aandoening van de patiënt
- en een onafhankelijke psychiater die bij voorkeur ook ervaring heeft als SCEN arts. Deze kan ook
nagaan of de zorgvuldigheidseisen zoals vastgelegd in de euthanasiewet worden nageleefd.
Euthanasie bij dementie, psychiatrische afwijkingen en voltooid leven zijn een grijs gebied!
Euthanasie bij kinderen
- Een minderjarige kan vanaf 12 jaar een eigen euthanasieverzoek indienen.
- Is een kind tussen de 12 en 16 jaar, dan moeten de ouders of voogd ook toestemming geven.
- Is een kind tussen de 16 en 18 jaar, dan nemen ze hun eigen beslissing maar moeten de ouders bij de
beslissing betrokken zijn.
- Betrokkenheid van de ouders is vanaf 18 jaar niet meer nodig.
hulp bij zelfdoding/ assisted suicide = zelfmoord van een patiënt met behulp van een andere persoon,
vaak veroorzaakt door het nemen van dodelijke medicijnen die door een arts voor dit doel worden
verstrekt. In het geval van hulp bij zelfdoding moet de persoon zelf de handeling uitvoeren; dit in
tegenstelling tot bij euthanasie.
> Hulp bij zelfdoding is verboden en daarom illegaal!
De End of Life Clinic = een Nederlandse medische instelling voor mensen met een euthanasie verzoek dat
voldoet aan de zorgvuldigheidseisen zoals vastgelegd in de Euthanasiewet, maar wiens arts het verzoek
niet kan of wil aanvaarden.
Palliatieve sedatie = het opzettelijk verminderen van het bewustzijn van een patiënt tijdens de laatste
levensfase. Indicatie voor palliatieve sedatie is de aanwezigheid van één of meer onbehandelbare
symptomen (refractaire symptomen) die leiden tot ondraaglijk lijden in een patiënt.
> Het doel is om te voorkomen dat de patiënt ondraaglijk lijdt vlak voordat hij sterft.
> Sterven na palliatieve sedatie wordt beschouwd als een natuurlijke dood.
10
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller sannekokhuis. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $10.86. You're not tied to anything after your purchase.
